واکنش جمهوری اسلامی به صلح احتمالی اسرائیل و حماس چه خواهد بود؟

اندیشکده «میدل‌ایست» در ایالات متحده در ماه سوم درگیری میان اسرائیل و «حماس»، میزگردی با حضور سه متخصص با عنوان «جنگ اسرائیل و حماس: فاکتور ایران» برگزار کرده است. در این میزگرد بررسی شده که است که اگر روند صلح پس از جنگ اخیر با حمایت امریکا و کشورهای عربی هدایت شود، چه انتظاری می‌توان از جمهوری اسلامی و واکنش آن داشت؟

***

بیش از دو ماه از حمله حماس به اسرائیل می‌گذرد. جمهوری اسلامی از اولین روزهای درگیری اعلام کرد هرچند از حماس به عنوان یکی از گروه‌های شبه نظامی در منطقه که به آن‌ها «محور مقاومت» می‌گوید، حمایت می‌کند اما نقشی در این حمله و تصمیم حماس برای درگیری با اسرائیل نداشته است.

جمهوری اسلامی یکی از حامیان اصلی مالی و تسلیحاتی حماس بوده است. «علی خامنه‌ای» بارها به صراحت از پشتیبانی از این گروه و حتی تلاش موفقیت‌آمیز «قاسم سلیمانی»، فرمانده کشته شده نیروی «قدس»، شعبه برون مرزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در مسلح کردن شبه نظامیان حماس گفته است.

حمایت از شبه نظامیان فلسطینی ضمن انتقاد از روحیه مصالحه‌جویانه رهبران «سازمان آزادی‌بخش فلسطین»، سیاست خامنه‌ای در ۳۴ سال گذشته بوده است تا به آن‌جا که پس از توافق صلح «یاسر عرفات» با اسرائیل، او را هم «خائن» و هم «احمق» خواند.

تا زمانی که درگیری نظامی در غزه ادامه داشته باشد، جمهوری اسلامی هم به حمایت خود از حماس علیه اسرائیل ادامه خواهد داد. اما جنگ فعلی تا ابد ادامه نخواهد داشت و سرانجام زمان مذاکرات فرا خواهد رسید؛ آن هم در حالی که کشورهای عربی دیگر موجودیت اسرائیل را در جریان «توافق ابراهیم» در زمان ریاست جمهوری «دونالد ترامپ» به رسمیت شناخته‌اند و اگر جنگ کنونی رخ نمی‌داد، عربستان سعودی هم در همین مسیر بود.

در آن روز که چنین مذاکراتی با حضور کشورهای عربی-اسلامی شکل بگیرد، جمهوری اسلامی وضعیت سخت‌تری از امروز خواهد شد.

آیا ایران در مسیر مخالفت با مذاکرات سیاسی بین فلسطینیان با اسرائیل خواهد ماند یا این که در آن روز اگر جمهوری اسلامی با کیفیت کنونی باقی باشد، می‌تواند راهی برای همکاری با اکثر کشورهای خاورمیانه بیابد که به دنبال راه حل سیاسی عملی برای مناقشه اسرائیل و فلسطین هستند؟

 

ایران سرانجام تساهل نشان خواهد داد

«ناصر هادیان»، استادیار بازنشسته دانشکده حقوق و علوم سیاسی «دانشگاه تهران» که از قبرس در میزگرد موسسه میدل ایست با میزبانی و مدیریت «الکس وطن‌خواه»، مدیر و موسس برنامه ایران در این مؤسسه شرکت کرده بود، معتقد است هرچند جمهوری اسلامی با روند صلح در خاورمیانه و همکاری اسرائیل و فلسطینیان مخالف است اما در صورت شکل‌گیری توافق میان دو طرف، با این که خشنود نخواهد بود، «تساهل» نشان خواهد و آن را مختل نخواهد کرد.

«مها یحیی»، مدیر مرکز خاورمیانه «موسسه کارنگی» در بیروت با هادیان موافق است که ایران ممکن است از چنین توافقی پشتیبانی نکند اما جلوی موفقیت آن را نمی‌گیرد، به شرط این که ملاحظات امنیتی و نگرانی‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی رفع شده باشد.

مهیا یحیی گفت در جریان جنگ کنونی، ایران برای اولین بار تحمل بیشتری از خود نشان داد و شروع به تلاش برای حل و فصل بحران کرد.

اشاره او احتمالا به سفرهای پی در پی «حسین امیرعبداللهیان» به سوریه، لبنان، قطر و روسیه است. با وجود این تلاش‌ها، خامنه‌ای در اظهارات خود از جنگ کنونی حمایت کرده و ادامه آن را نشانه «توانایی» حماس در مقاومت در برابر اسرائیل خوانده است، بدون این که شمار کشته شدگان، زخمی‌ها و آوارگان فلسطینی را در زمره هزینه‌های تحمیل شده بر اثر این جنگ بداند.

 

جنگ ۱۵ مهرماه آغاز نشده است

ناصر هادیان گفت جنگ کنونی بین حماس و اسرائیل نیست بلکه بین اسرائیل و فلسطینیان بوده و از ۱۵ مهرماه شروع نشده است و به قبل از آن بازمی‌گردد و نیز با نبرد کنونی هم خاتمه نخواهد یافت. 

هادیان از ایالات متحده انتقاد کرد که با وقفه در نبرد و آتش‌بس مخالفت می‌کند و حمایت از حمله اسرائیل به نوار غزه را «مجازات جمعی فلسطینیان» خوانده است.

او حکومت ایران و مواضع جمهوری اسلامی در موضوع خاورمیانه را با اظهار تاسف، باعث تقویت راست‌گراترین و سیاستمداران در اسرائیل و برآمدن دولت‌های غیرمنعطف مقابل فلسطین‌ها، در اسرائیل خواند.

درباره ضرورت محکوم کردن اسرائیل بابت حمله به غزه، ناصر هادیان گفت که این تجاوز باید همانند جنگ روسیه علیه اوکراین، محکوم شود و استثنایی نباید در محکومیت تجاوز و نبرد نظامی قائل شد. به تعبیر او، «فرقی بین این جنگ با دیگر جنگ‌ها نیست».

مها یحیی هم به ویرانی کم سابقه غزه، کشته شدن هزاران نفر و زخمی‌های گسترده این جنگ و نیز از بین رفتن زیرساخت‌های غزه اشاره کرد و گفت سطح ویرانی و ابعاد انسانی و مالی تخریب با درگیرهای پیشین اسرائیل و حماس غیرقابل مقایسه است. 

او به کم‌رنگ شدن نقش سنتی برخی از کشورهای عربی هم‌چون عراق، لبنان و سوریه برای حل و فصل بحران کنونی اشاره کرد و گفت جمهوری اسلامی ایران باید بخشی از بحث‌های اصلی هر نوع مذاکره‌ای باشد در مورد این که پایان بحران کنونی چه‌گونه خواهد بود.

 

دو پیش‌بینی: مدت تداوم جنگ کنونی و چگونگی افزایش طرف‌های درگیر

«ایکارت وئرتز»، مدیر موسسه مطالعاتی «گیگا» که نهاد پیشرو در آلمان و اروپا برای مطالعه تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در خاورمیانه و شمال آفریقا است، مذاکره‌ای معنادار بین جمهوری اسلامی و اتحادیه اروپا برای کمک به حل بحران کنونی و یافتن راه حلی پایدار بین اسرائیل و فلسطینی‌ها را با چشم‌انداز فعلی محتمل ندانست.

او توافق اتمی «برجام» با جمهوری اسلامی را که در نهایت با ابتکار و همراهی اتحادیه اروپا امکان تحقق آن بالا رفت، حاصل ابتکار فرانسه، آلمان و البته بریتانیا و نه ضرورتا اتحادیه اروپا خواند که جرقه آن در سال ۱۳۸۲ زده شد و در سال ۱۳۹۴ به نتیجه رسید.

به گفته مدیر موسسه مطالعاتی گیگا، اکنون صدای واحدی در اروپا در برابر این بحران وجود ندارد و به علاوه این که اروپا اصولا نقش مهمی هم برای جمهوری اسلامی در بحران میان اسرائیل و فلسطین قائل نیست: «از دیدگاه اروپایی، صادقانه بگویم، ایران برای حل مشکل چندان مهم نیست بلکه نظر اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها معیار است و احتمالاً یک میانجی بسیار قوی، یعنی ایالات متحده است.»

او پیش‌بینی کرد که وضعیت کنونی میان اسرائیل و حماس در این سوی سال ۲۰۲۳ هم‌چنان تداوم داشته باشد اما پس از تعطیلات کریسمس و سال نو میلادی، فشار برای پایان دادن به بحران وارد مرحله دیگری خواهد شد.

درباره احتمال گسترده شدن جنگ در آینده، هادیان گفت تلاش جمهوری اسلامی تا به این مرحله، مدیریت بحران بوده است اما پیش‌بینی کرد که در صورت حمله احتمالی اسرائیل به «حزب‌الله» لبنان، اقدام احتمالی باعث گسترش جنگ و اضافه شدن طرف‌های درگیر در منطقه خواهد شد.

او حملات فعلی گروه «حوثی‌» یمن که شبه نظامی مورد حمایت جمهوری اسلامی است، به کشتی تجاری در «باب‌المندب» را نه به فرمان حکومت ایران بلکه حاصل تصمیم خود حوثی‌ها خواند و گفت: «تصمیم‌ها توسط محور مقاومت گرفته می‌شوند و ایران از آن‌ها حمایت می‌کند.»

نشست بررسی وضعیت ایران در جنگ کنونی میان اسرائیل و حماس یک نکته کلیدی مهم داشت که از بین گفته‌های سه میهمان میزگرد پس از یک ساعت برنامه قابل استخراج بود. با وجود هزینه‌های فراوان جمهوری اسلامی، نزدیکی جغرافیایی و سابقه تاریخی مرتبط با بحران، مختصات کنونی نظام بین‌المللی و وضعیت آشفته داخلی ایران که در دوهه اخیر تشدید شده و در هشت سال گذشته به طور محسوس به سوی نوعی زوال ملی رفته، این کشور را در حال حذف از بازیگری در معادلات منطقه کرده است.