درست در روز زن و مادر، همزمان با تولد دختر پیامبر اسلام در تقویم جمهوری اسلامی ویدیویی منتشر شد از زنان عرب دستفروش در بازار «عبدالحمید» اهواز. زنانی که در هفته‌های منتهی به ماه رمضان بر رونق اندک بازار امید بسته‌اند.
در این ویدیو شماری از زنان دستفروش به زبان عربی از رنج‌ها و مصایب زندگی خود می‌گویند و از برخورد متولیان شهرداری اهواز گلایه می‌کنند. آن‌ها می‌گویند در سایه ناکارآمدی حکومت و تحمیل محرومیت بر اهالی خوزستان برخوردی که با دستفروشان می‌شود دور از رواداری است.
«ایران‌وایر» در گفتگو با دو تن از فعالان مدنی اهواز دریافته است که شهرداری اهواز به سیاق سالیان گذشته به جای یافتن راه‌حلی عملی و کارآمد در حوزه ساماندهی دستفروشان، یک‌بار دیگر از شیوه‌های «دستورالعملی کوتاه‌مدت» بهره برده و می‌خواهد بدون استفاده از نظر متخصصان و بی‌اطلاع از مطالعات شهری، مشکلاتی همچون شلوغی، سدمعبر و ناامنی در بازار عبدالحمید را مرتفع کند.
***
زن می‌گوید «شوهرم بیمار است. فرزندانم بیکارند. هیچ چاره‌ای جز بساط کردن ندارم. فقط با پولِ یارانه و بساطم اموراتِ خانواده‌ام را می‌گذرانم. نه عضو کمیته امدادم و نه بهزیستی. این‌جا شهرمان است. این‌جا بازارِ عرب‌هاست.»
این بخشی از صحبت‌های یکی از زنان دستفروش در بازار سنتی «سوق‌العرب» یا بازار عرب‌ها در اهواز است. بازاری قدیمی که از دوره شیخ خزعل و عصر ناصری در اهواز رونق داشته و دست‌فروشی در آن قدمتی صد ساله دارد.
یکی از فعالان فرهنگی ساکن اهواز که نامش نزد ایران‌وایر محفوظ است، می‌گوید: « اهواز هم مثل بسیاری از شهرهای کهن و قدیمی بازارهای سنتی دارد که دهه‌هاست گردش‌گران را به خود جذب می‌کنند. مشکل ما در اهواز این است که توسعه شهری با زمانه پیش نرفته است. به‌رغم این‌همه پول و منابع زیرزمینی اما افزایش جمعیت و بزرگ شدن شهر موجب نشده که زیرساخت‌ها به تناسب این رشد و توسعه بهبود یابند. بازار عرب‌ها یکی از جاذبه‌های گردشگری در اهواز بوده اما حالا به واسطه ناکارآمدی مدیران شهری طی سال‌های اخیر تبدیل به محلی با بوی بد ظاهری آلوده سرشار از زباله شلوغ و غیرقابل تحمل شده است.»
بازار عبدالحمید به سبکی کاملا سنتی و با معماری قدیمی ساخته شده است و اگر به آن توجه می‌شد، می‌توانست مثل بازار وکیل در شیراز یا بازار بزرگ تهران و تبریز همچنان جاذبه گردشگری داشته باشد، به‌ویژه که سالیان طولانی است تردد ماشین در آن ممنوع شده است.
به گفته فعال فرهنگی که با ایران‌وایر گفتگو کرده، این بازار در گذشته محل خرید سرمایه‌داران جنوب کشور بوده است: « این بازار مغازه‌های متعدد پارچه فروشی، سراهای بزرگ که ادویه و خشکبار به صورت عمده می‌فروشند، محصولات فرهنگی و البته بساطی‌ها حضور دارند. در دل بازار هم خانه دادرس را می‌بینید. بنایی بازمانده از دوره قاجار که در سال ۱۳۸۲ به شماره ۹۷۶۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این خانه را شیخ خزعل به عنوان کاروان‌سرا بنا کرده بود. خود بازار هم در سال ۱۳۸۲ هجری شمسی در فهرست آثار ملی به ثبت رسید اما الان به ویرانه غیرقابل تحملی تبدیل شده است.»
تجربه قدم زدن در بازار عبدالحمید اهواز برای نگارنده این گزارش به عنوان کسی که روزگاری در این شهر ساکن بوده تجربه دل‌نشینی بوده است. دستفروشان یا به گفته ساکنان اهواز «بساطی‌ها» خوش‌خلق و با مشتری بسازند. قیمت‌ها در این بازار از جاهای دیگری که اجناس مشابه می‌فروشد، مناسب‌ترند چرا که فروش بیشتری دارند و صداها و آوازهای عربی که هر از گاهی از گوشه‌ای توجه مشتری‌ها را به خود جلب می‌کند.
«سهیلا»، زن جوانی است که در نزدیکی بازار عرب‌ها به عنوان فروشنده مشغول کار است. او به ایران‌وایر می‌گوید: «کسی در اهواز نیست که مشتری بساطی‌های بازار عبدالحمید نباشد. از مرغ و تخم‌مرغ محلی تا سبزی آش و کوکو. از لباس زیرهای ته‌لنجی تا عطر و پارچه عربی. اما الان وضعیت فرق کرده است. بیشتر فروشندگان این بازار از طبقه محروم و حاشیه‌نشین شهر هستند. مثل گذشته نیست که بتوانی توی بازار قدم بزنی و کنار بساط بنشینی و چیزی انتخاب کنی. بیکاری و نبود شغل باعث شده که تعداد بساطی‌ها از ظرفیت این بازار بالاتر برود. بیشتر جوان‌هایی که حتی تحصیلات عالی دارند مجبور شده‌اند که در این بازار دست‌فروشی کنند. زنانی که از آن‌ها حرف میزنید اغلب نان‌آوران خانواده‌هایشان هستند. همسران‌شان یا از دنیا رفته‌اند یا زندانند یا از کار افتاده.»
این شهروند اهوازی در ادامه به مشکلات فزاینده اقتصادی خانواده‌هایی که حتی مشکلات این‌چنینی هم ندارند اشاره می‌کند: «تورم و گرانی طوری است که دیگر مثل گذشته نمی‌شود در یک خانواده یک نفر کار کند بقیه بیکار باشند. این زنان اغلب‌شان تحصیلات خاصی ندارند. زنان خانه‌داری هستند که مجبورند از کارهایی که بلدند مثل نان پختن، تهیه محصولات محلی، سبزی خورش و کوکو آماده و مواردی از این دست، درآمد کسب کنند. بعضی‌هایشان هنر دستی دارند. منجوق‌دوزی روی عبا و لباس‌های عربی.. خیلی‌هایشان چشم امیدشان به این ماه‌های قبل از عید فطر است که بازار کمی رونق می‌گیرد. درست در همین ایام هم شهرداری یادش می‌افتد طرح‌های توهین‌آمیز و به‌درد نخور هر ساله را اجرا کند.»
به گفته فعال فرهنگی که با ایران‌وایر گفتگو کرده، این نخستین بار نیست که شهرداری اهواز در اقدامی دور از شان و کرامت انسانی با دستفروشان این بازار برخورد می‌کند: «بیشتر این بساطی‌ها برای جایی که بساط می‌کنند به شهرداری هزینه ماهیانه می‌دهند مثل اجاره مغازه. در واقع فعالیت‌شان مشروع است و حتی اگر نباشند یا دیربیایند فرد دیگری جای آن‌ها بساط نمی‌کند. با گرم شدن هوا هم حدود چهل درصدشان می‌روند و بازار خلوت می‌شود. با این حال چند سال قبل همین روزها شهرداریاقدام به رهاسازی آب در سطح این خیابان کرد تا مانع فعالیت کاسبان خرده‌فروش در این منطقه شود. این اقدام علاوه بر تعطیلی کسب‌وکار دستفروشان در آستانه ایام عید موجب دشواری تردد شهروندان و آب‌گرفتگی معابر شد. سرمایه بعضی از این بندگان خدا از بین رفت و هیچ‌کس هم پاسخگوی خسارت آن‌ها نبود.»
به گفته این فعال فرهنگی در جریان برخوردهای خشونت‌بار ماموران شهرداری با زنان دستفروش این بازار قبلا درگیری و بازداشت بساطی‌ها هم اتفاق افتاده است: «سال ۹۶ اجراییات شهرداری به بساطی‌های عبدالحمید حمله کردند و با اعمال زور و خشونت آن‌ها را وادار می‌کردند که بساط را جمع کنند. جرات نداشتند سمت مردها بروند، ولی زنان دستفروش را خیلی اذیت می‌کردند. خانم مجیده مزرعه ۳۸ ساله یکى از بساطی‌های عرب این بازار در همان زمان بازداشت و اموال او مصادره شد. برخوردهای اجراییات شهرداری اهواز خیلی خشن است و متاسفانه در طول این سال‌ها نه تنها وضعیت بهتر نشده که هر روز بغرنج‌تر هم می‌شود.»
حقوق شهروندان
بر اساس قوانین شهرداری‌ها، ماموران اجراییات در شهرداری متولی مبارزه با سد معبر هستند. «موسی برزین خلیفه‌لو»، حقوق‌دان و مشاور ایران‌وایر در امور حقوقی با اشاره به این نکته می‌گوید: « دستفروش هم به دلیل اینکه از طریق بساط دست‌فروشی کسب‌وکاری دارد و درآمدی کسب می‌کند باید مجوزی از نهادهای مربوطه دریافت کند. در صورتی که دستفروش چنین مجوزی نداشته باشد و باعث سد معبر هم شده باشد، ماموران اجراییات شهرداری موظف است این بساط را جمع کنند، اما چگونگی برخورد حائز اهمیت است.»
به گفته این حقوق‌دان، ماموران شهرداری مطلقا اجازه برخورد فیزیکی یا آسیب‌زدن به اموال و سرمایه‌های دستفروشان را ندارند: «توقیف کردن وسایل یا اخذ تعهد برای بساط نکردن یا آسیب زدن به اموال غیرقانونی است و باید از روش‌های مسالمت‌آمیز نسبت به رفع سد معبر اقدام شود. حتی اگر دستفروشان مقاومت کنند و ماموران شهرداری نتوانند آن‌ها را قانع کنند که محل کسب را ترک کنند، باید از ماموران نیروی انتظامی برای برخوردی در سطح بالاتر کمک گرفته شود. اما در عمل می‌بینیم که گاهی ماموران شهرداری‌ها با رفتاری خشونت‌آمیز و عموما فراقانونی با موضوع دست‌فروشی برخورد می‌کنند.»
موسی برزین‌خلیفه‌لو می‌گوید دستفروشان در صورتی‌که توسط ماموران شهرداری با خشونت فیزیکی مواجه شدند یا اموال و وسایل کسب‌شان خسارتی دید می‌توانند علیه شهرداری و مامور اجراییات مربوطه اقامه دعوی کنند.
این حقوق‌دان با اشاره به برخی مواد درج شده در آیین‌نامه‌های صادر شده در خصوص ساماندهی دستفروشان و رفع سد معبر پیش‌بینی‌هایی شده که شهرداری‌ها با توجه به امکاناتی که در اختیار دارند مکان‌های مشخصی را برای دستفروشان تعریف کنند: «این محل‌ها گاهی رایگان است گاهی با هزینه‌های حداقلی در اختیار دستفروشان قرار می‌گیرد. شهرداری هم امکان این را ندارد که برای همه دستفروشان چنین فضایی را فراهم کند، اما پدیده دست‌فروشی به دلیل مشکلات مالی و اقتصادی روزبه‌روز در حال گسترش است و به لحاظ حقوق شهروندی شهرداری‌ها باید تا جایی که ممکن است برای ساماندهی افراد دستفروش از امکاناتی که دارند استفاده کنند.»
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر