ارزیابی یکساله تذکرهای آیت الله خامنه ای به دولت روحانی

سایت آیت الله خامنه ای امروز 15 توصیه رهبر جمهوری اسلامی به دولت حسن روحانی را منتشر کرده است. این توصیه ها مربوط به دیدار دیروز هیات دولت با آیت الله خامنه ای است. 

این تعداد توصیه، کم سابقه نیستند ولی تعداد تذکرهای مستقیم رهبر به دولت اندکی غیرمنتظره بود، همانگونه که سکوت او درباره سیاست خارجی و مسائل فرهنگی نیز غیرمنتظره بود. 
رهبر ایران نخستین تذکر به دولت روحانی را 12 مهرماه 92 در مراسم تحلیف و اعطای سردوشی دانشجویان دانشگاه‌های افسری ارتش جمهوری داد. او با اشاره به سفر رئیس جمهور ایران برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل، گفت: «برخی از آنچه در سفر نیویورک پیش آمد، به نظر ما بجا نبود» و به اعضای دولت توصیه کرد که «با دقّت، با ملاحظه‌ی همه‌ی جوانب گام ها را درست بردارند.» 

آقای خامنه ای در طول یک سال گذشته حداقل 4 بار درباره بدبینی اش با آمریکا، بیهوده بودن مذاکره با این کشور و لزوم پرهیز از مذاکره درباره موارد غیرهسته ای سخن گفته و بارها از وجود خطوط قرمزی مانند حد و حدود غنی سازی و تاسیسات فردو سخن گفته و تاکید کرده که مسئولان مذاکره کننده موظف به رعایت آن هستند. او همچنین به طور مکرر مسئولان سیاست خارجی را دعوت کرده که درباره مسائل خارجی به ویژه مسائل انقلابی صریح و شفاف باشند و انقلابی موضع بگیرند. به جز این مورد آخری که مخاطبش محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه ایران بود، در جلسه دیروز رهبر جمهوری اسلامی ترجیح داد درباره این حوزه سکوت کند، گویی حرف تازه ای برای گفتن نمانده بود. 

نکته مهم در این زمینه عدم تایید کلی روند سیاست خارجی دولت بود. رهبر ایران در بیان اقدام های مثبت به برخی طرح اقتصادی و بهداشتی اشاره کرد ولی از تایید سیاست خارجی دولت که حسن روحانی و سایر اعضای کابینه آن را مهم ترین نقطه قوت خویش در یک سال گذشته می دانند، خودداری کرد. 

دومین تذکر مهم رهبر ایران به دولت، 19 آذر 92 در جریان دیدار با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی ابراز شد.  او خطاب به وزیر علوم و بهداشت گفت که نگذارند دانشگاه جلولان گاه گروه های سیاسی شود. او این تذکر را 11 تیرماه 93 هم تکرار کرد و از مسئولان خواست «دانشگاه را مرکز جوَلان سیاسى و تلاشها و فعّالیّت هاى جناح هاى سیاسى» قرار ندهند. تذکرهای مکرر آیت الله خامنه ای درباره لزوم توجه به پیشرفت علمی نیز در یکسال گذشته بارها مورد توجه اصولگرایان تندرو قرار گرفته بود و مستند به همین تذکرها، وزیر علوم را استیضاح کردند. در جلسه دیروز، رهبر جمهوری اسلامی با تاکید بر مرزبندی بین وزرا و فتنه گران و وفاداری به گفته های جلسه رای اعتماد، تلویحا برداشت مجلس ایران از تذکرها را تایید و از برکناری وزیر علوم حمایت کرد. رهبر ایران دی ماه 92 نیز در دیدار با استاندار قم از او خواسته بود که فتنه گران را از استانداری ها دور نگه دارد. 
روزنامه کیهان امروز در سرمقاله اش با تشریح ابعاد سخنان آیت الله خامنه ای درباره مرزبندی با فتنه گران، نوشت اظهارات رهبر جمهوری اسلامی: « درباره خط قرمز بودن فتنه و فتنه‌گران، صرفا یک هشدار سیاسی نیست. این توصیه یک فرمول عینی و عملی برای سلامت و موفقیت دولت یازدهم است.»

تذکر مهم رهبر ایران به دولت در طول یک سال گذشته، به ادبیات دولت درباره منتقدین و دولت گذشته باز می گردد. او  19 بهمن 92 هشدار داد که «مسئولین دولتی با منتقدین با شرح صدر رفتار کنند»، دیروز هم با پرهیز دادن دولت برای واکنش به همه انتقادها، گفت: «پاسخ به انتقادها هم باید منطقی و با خونسردی داده شود.» رهبر جمهوری اسلامی همچنین 14 تیرماه 92 خطاب به دولتی ها گفته بود «نسبت به دولت های گذشته، بهتر این است که نقد به صورت کارشناسی انجام بگیرد؛ نقد در منبرهای عمومی خیلی مصلحت نیست»، دیروز هم این تذکر را تکرار کرد: «اگر در این اظهارنظرها بی‌انصافی شود، قطعا در آینده نیز نسبت به عملکرد ما هم بی‌انصافی خواهد شد. اگر برخی سیاست‌ها یا عملکردهای دوره‌ی گذشته را قبول نداریم، بهترین شیوه، اصلاح آن در عمل است و این روش، بهتر از اظهار نظر است.» 

تاکید رهبر ایران بر کش ندادن انتقادات علیه دولت احمدی نژاد، دقیقا نفی یکی از مهم ترین سیاست های دولت حسن روحانی در طول یکسال گذشته است که مبتنی بر افشاگری درباره فساد و ناکارآمدی مدیریتی دولت نهم و دهم بوده است. دولتی که بیشترین حمایت را از آیت الله خامنه ای دریافت کرده و به طور طبیعی رهبر جمهوری اسلامی مایل نیست بیش از این درباره اش سخن گفته شود.  

تذکر او به دولتی ها تنها درباره عملکرد دولت سابق نبوده و به بدنه دولت سابق هم حساس است. 15 اسفند 92 در دیدار با اعضای مجلس خبرگان رهبری هشدار داد که جوانان مومن و انقلابی نباید با عناوین گوناگون طرد و منزوی شوند و 14 تیرماه 93 این نقد را صریح تر مطرح کرد: «در صحنه‌ی سیاسی کشور؛ با شعار اعتدال، با شعار پرهیز از افراط، سعی میکنند جریان مؤمن را که در خطرها آن جریان است که زودتر از همه سینه سپر میکند، آن جریان است که دولت ها را در مشکلات واقعی به معنای حقیقی کلمه حمایت می کند، کنار بزنند؛ مراقب باشید.»

در جلسه دیروز تذکر به دولت برای گرفتار نشدن در جناح های سیاسی و پرهیز از دو قطبی کردن جامعه نیز از این زاویه قابل ارزیابی بود. دوگانه اعتدال گرایان – تندروها در ماه های اخیر از سوی رسانه های نزدیک به دولت با برجستگی بیشتری مطرح شده و سخنان آیت الله خامنه ای، نفی این دوگانه بود.

با این حال مهم ترین تذکرهای رهبر ایران در طول یک سال گذشته در حوزه فرهنگی بوده، او 15 اسفند 92 در دیدار با اعضای مجلس خبرگان رهبری با تایید انتقادهای آنان در حوزه فرهنگی گفت: «بنده هم در این نگرانی با شما سهیم هستم و امیدوارم که مسئولین فرهنگی توجه داشته باشند که چه میکنند. با مسائل فرهنگی شوخی نمیشود کرد، بی‌ملاحظگی نمیشود کرد؛ اگر چنانچه یک رخنه‌ی فرهنگی به‌وجود آمد، مثل رخنه‌های اقتصادی نیست که بشود [آن را] جمع کرد» و 29 تیرماه در حاشیه دیدار شاعران خطاب به وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت:  «با آقای وزیر حرف زیاد داریم، در عرصه فرهنگ اشکال جدی داریم.»

رصد محور تذکرهای آیت الله خامنه ای به دولت حسن روحانی از این زاویه مهم است که تندروها و نهادهای امنیتی و قضایی که مهم ترین موانع دولت در فضای سیاسی کنونی به شمار می روند، به طور معمول آهنگ حرکت خود را در مخالفت با دولت بر این اساس تنظیم می کنند. 

بر همین اساس، اصولگرایان تندرو انتظار داشتند در جلسه دیروز وی گام سوم را در انتقاد از وزارت ارشاد بردارد ولی این انتظار محقق نشد. به نظر می رسد رهبر جمهوری اسلامی در شرایط کنونی نمی خواهد جبهه جدی جدیدی علیه دولت حسن روحانی گشوده شود. 

با این وجود، اگر تذکرهای اقتصادی آیت الله خامنه ای با محوریت اقتصاد مقاومتی را به مجموعه واکنش های او به دولت روحانی بیفزاییم، می توان گفت روند و حجم انتقادات و تذکرهای او علیه دولت روحانی بیش از حد انتظار و با سرعتی غیرمعمول بوده است. 

آیت الله خامنه ای در مواجهه با دولت اصلاحات نیز نسبت به دولت روحانی صبورتر بود. این تفاوت الزاما به معنای بی اعتمادی او به دولت روحانی نیست، بلکه نشان دهنده حجم نگرانی های اوست. 19 خرداد 1388، اکبر هاشمی رفسنجانی در پایان نامه سرگشاده اش به رهبر جمهوری اسلامی این بیت مشهور را نوشت: «سرچشمه شاید گرفتن به بیل / چو پر شد نشاید گرفتن به پیل» توصیه اکبر هاشمی رفسنجانی برای مواجهه و کنترل رهبر جمهوری اسلامی با اقدامات محمود احمدی نژاد بود ولی به نظر می رسد 5 سال پس از آن روزها، آیت الله خامنه ای مایل است این سیاست را علیه دولت یازدهم به کار گیرد، دولت محبوب و مورد تایید هاشمی رفسنجانی.