«علیرضا عصار»، خواننده پاپ، به‌تازگی ویدیویی از هم‌خوانی با یک خواننده زن منتشر کرده که بارها در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته شده است.
نمایش ساز و کنسرت کامل پاپ در این اجرا که در برنامه «کنسرتینو» یک شبکه تلویزیون اینترنتی انجام شده، در کنار هم‌خوانی علیرضا عصار و «حنانه فدوی»، برای کاربران شبکه‌های اجتماعی چشمگیر است.
عصار زیر پست خود خطاب به حنانه فدوی نوشته: «امیدوارم این هم‌صدایی شروعی باشد برای باز شدن هرچه بیشتر راه موسیقی برای تمام دختران ایران عزیزمان.»
آیا این هم‌صدایی، کاری جدید است و در رفع ممنوعیت صدای زنان گشایشی ایجاد می‌کند؟
***
گشایشی در کار نیست
خوانندگان زن ایرانی معتقدند که چنین اجرایی، کمکی به رفع ممنوعیت آوازخوانی زنان نمی‌کند.
«ماندانا خضرایی» که خوانندگی را در ایران آغاز کرده است، به «ایران‌وایر» گفت که دست هنرمندان در تلویزیون اینترنتی بازتر و سانسورها کمتر است. او اضافه کرد که خواندن زنان در هم‌صدایی با مردان از سالیان پیش بوده و کمکی به تک‌خوان شدن زنان هنرمند نکرده است.
او یادآوری کرد، کسانی که با زنان خواننده همکاری می‌کنند به دردسر افتاده‌اند و گفت که برای نمونه، «مجید درخشانی» به‌خاطر همکاری با گروه «ماه»، ممنوع‌الخروج شد و دردسرهایی داشت.
ماندانا خضرایی اضافه کرد: «همکاری خانم‌ها با آقایان زمانی که صدای زن زیر صدای مرد باشد و صدای زن شفاف به گوش نرسد همیشه بوده، برای همین فکر نمی‌کنم کار آقای عصار چندان تفاوتی با گذشته داشته باشد. البته از این نظر که کار دلکش را بازخوانی کردند و ساخته زنده یاد تجویدی و شعر معینی کرمانی را اجرا کردند، بسیار جذاب و عالی بود؛ اما فکر نمی‌کنم این کار حرکتی در راستای باز شدن فضا برای خانم‌ها محسوب شود.»
«ملودی صفوی»، خواننده ساکن آمریکا و عضو گروه «آبجیز» هم به ایران وایر گفت، خوشبین نیست که چنین حرکاتی، قدمی برای آزاد شدن صدای زنان باشد.
او گفت: «در یک نگاه مثبت دوست دارم این‌طور باور کنم که علیرضا عصار در جایگاه یک هنرمند مردمی، دلش می‌خواهد اقدام مثبتی برای جامعه‌اش انجام دهد و دارد تلاش می‌کند که این کار را انجام دهد. شاید دوست دارد از موقعیتش برای آزاد شدن صدای زن استفاده کند؛ اما واقعیت این است که در جامعه‌ای که یک خواننده به‌خاطر ترانه‌هایش نه‌تنها به زندان می‌افتد، که به اعدام محکوم می‌شود، اینکه تصور کنیم یک چنین اجرایی بعد از چهل و چند سال تغییری در ممنوعیت صدای زن ایجاد می‌کند، بیشتر به یک شوخی شباهت دارد.»
این خواننده اما تاکید کرد که باوجود این، کارهای هنرمندانی که با همه محدودیت‌ها قدمی در راه آزادی می‌دارند، قابل احترام است.
راه بیان پرفورمنس اعتراضی مهم است
به باور «نازنین آیگانی»، نویسنده و کارشناس ارتباط تصویری، اگر به اجرای عصار و حنانه فدوی به‌عنوان یک پرفورمنس اعتراضی هم نگاه کنیم، این پرفورمنس قابل نقد است: «اگر بخواهم از منظر یک هنرمند این اجرا را نقد کنم، باید بگویم که وقتی از یک حرکت به‌عنوان یک پرفورمنس اعتراضی استفاده کنیم، وقتی می‌خواهیم از این فرصت به‌عنوان یک مولف خلاق برای بیان اعتراضمان استفاده کنیم، راه بیان آن اعتراض بسیار مهم است.»
این هنرمند، دو تصویر فرضی از چنین اجرایی را تشریح کرد و گفت که تصور کنید وقتی که حنانه فدوی و علیرضا عصار روی صحنه می‌ایستند، آقای عصار دو قدم عقب‌تر بایستد؛ از میکروفن‌اش طوری فاصله بگیرد که قدرت صدای او مهار شود؛ طوری که از صدای اول خارج شود و تبدیل شود به صدای دوم. پس به این صورت، عصار است که بک وکال خانم فدوی می‌شود. چیزی که ادعا شده این است که هدفش شنیده شدن این صدا است؛ پس باید عقب‌تر ایستاده و با صدای خاموش‌تری همراهی کند.
نازنین آیگانی اضافه کرد: «در چنین شرایطی، عصار بهتر است یک جاهایی حتی بعضی از کلمات را ادا نکند و فقط از او زمزمه‌ای در پس صدای خانم فدوی شنیده شود، حتی می‌تواند در جاهایی کلمه را نگوید و فقط نت را بخواند و ملودی را زمزمه کند تا آن صدای شعر، از حنجره زنانه خارج شود.»
این پژوهشگر و نویسنده، فرضیه دیگری را در اجرای یک پرفورمنس اعتراضی مطرح کرد و گفت که در این در شرایطی خلاقانه تر، می‌توانیم فرض کنیم که خانم فدوی را اصلا روی صحنه نمی‌بینیم. او اضافه کرد: «تصور کنید که وقتی علیرضا عصار شروع به خواندن می‌کند، صدای خانم فدوی شنیده شود. چون خانم فدوی پشت عصار پنهان شده و ما او را نمی‌بینیم و عصار فقط لب می‌زند و صدای حنانه است که شنیده می‌شود. پس اینجاست که می‌توانیم بگوییم عصار با یک حرکت اعتراضی با این اجرای خودش و با زبان بدنش به ما نشان داد که حق خواندن زنان نباید نادیده گرفته شود.»
دورانی که می‌شد گشایشی ایجاد کرد، گذشت
ناامیدی از ایجاد گشایش در حوزه خوانندگی زنان در ایران، ریشه در اتفاقات دو دهه گذشته دارد. زنان و هنرمندان دیگر بارها تلاش کرده‌اند ممنوعیت آوازخوانی زنان را در اشکال مختلف اجراهای هنری کمرنگ کنند، اما هربار فشار سانسور حکومت جمهوری اسلامی که با حرکات پلیسی همراه می‌شود، جلوی آن‌ها را گرفته است.
«سارا نائینی»، خواننده زن ایرانی که آوازخوانی را در ایران شروع کرد و حتی در میانه دهه هشتاد در هم‌صدایی با خوانندگان مرد به روی صحنه رفت، حالا در خارج از ایران خوانندگی می‌کند. او در گفت‌وگوهایی که با رسانه‌های مختلف انجام داده، توضیح داد که در ایران به‌عنوان خواننده همخوان، بک‌ووکال یا همان صدای دوم، با خواننده‌های مرد ازجمله «احسان خواجه‌امیری»، «امید حاجیلی» و علیرضا عصار روی صحنه رفته است.
سارا نائینی اجرا با علیرضا عصار را یکی از بهترین اتفاقات زندگی هنری خود در ایران خواند، چراکه باعث شد او به‌عنوان یک خواننده شناخته شود. دلیل آن هم بخش های کوتاهی از اجرا بود که سارا نائینی به‌تنهایی بخش بسیار کوتاهی از آواز را خواند. اما همان اتفاق موجب شد که مسوولان سالن برج میلاد از اجراهای سوم به بعد، صدای همخوان زن را قطع کرد و در شب آخر هم، حضور سارا نائینی را ممنوع کردند.
در اتفاقی دیگر، مسوولان جمهوری اسلامی در سال ۱۳۸۱ از اجرای «دریا دادور»، خواننده ایرانی در اپرای «رستم و سهراب»، اثر «لوریس چکناواریان» جلوگیری کردند.
این اتفاق در مستند «صدای دوم»، ساخته «مجتبی میرتهماسب» روایت شده است. دریا دادور که خودش بخشی از ماجرا را در این مستند توصیف کرد، از آن به‌عنوان یک اتفاق ناگوار یاد کرد و گفت که وقتی این برنامه از قبل مشخص بود و هنرمندانی از سراسر جهان برای چنین کار بزرگی جمع شده بودند، نباید به‌خاطر اجرای اپرای یک زن ایرانی مشکلی برای به‌وجود بیاید.
ماجرا از این قرار بود که در این اپرا در سالن همایش‌های میلاد، دریا دادور به‌عنوان شخصیت «تهمینه» در شاهنامه، بخشی از اشعار را به‌صورت تک‌خوان خواند و در کنار او، خواننده‌ها و نوازنده‌هایی از هلند، سوئد، ارمنستان و کشورهای دیگر در این اجرای بزرگ نقش آفرینی کردند، اما تماشاگران در روز دوم اجرا با سالن پلمپ شده روبه‌رو شدند.
مسوولان تلاش کردند تا با این اقدام، از خواندن خواننده زن حتی به‌صورت اپرا جلوگیری کنند، اما با فشار مردم سرانجام پلمپ باز شد و اپرا برگزار شد.
با‌این‌حال با گذشتن از میانه دهه هشتاد خورشیدی و روی کار آمدن دولت‌های نزدیک به رهبر جمهوری اسلامی و سیاستمداران تندرو، همین پنجره‌های کوچک هم بسته شد.
مبارزه برای زنان در فضای مردسالارانه موسیقی ایران
در ۲۰ سال گذشته، بارها عرصه بر زنان حتی به‌عنوان نوازنده اجراهای زنده تنگ شده و بسیاری از اجراها به‌دلیل مخالفت مقام‌های مختلف حکومتی، لغو شده است.
ماندانا خضرایی درباره تجربه خود از همکاری به‌عنوان همخوان با خواننده مرد به ایران‌وایر گفت که در اجراهایی که داشتند، صدای خواننده زن تقریبا شنیده نمی‌شد.
او با بیان اینکه علی‌رغم تلاش‌های بسیار، هنوز گشایشی در خوانندگی زنان اتفاق نیفتاده گفت: «فکر می‌کنم تا زمانی که این حکومت زن‌ستیز مردسالار بر سر کار است، گشایش در رفع ممنوعیت آواز خواندن زنان اتفاق نمی‌افتد.»
این خواننده اضافه کرد که در ایران زنان خواننده به‌خاطر عشق به موسیقی، همچنان به تلاش برای شنیده شدن صدایشان تلاش می‌کنند. او از دوستان خود گفت که به‌خاطر آواز خواندن به دستگاه‌های امنیتی فراخوانده شده و احکامی مثل جریمه برایشان صادر شده است، یا تعهد داده‌اند.
ماندانا خضرایی با بیان اینکه فضای موسیقی در ایران کاملا مردانه است، گفت: «بعد از جنبش "زن، زندگی، آزادی" برخی از هنرمندان مرد هم نسبت به جلوگیری از حضور زنان در صحنه موسیقی حساس شده‌اند و نسبت به آن واکنش نشان داده اند؛ مثلا "علیرضا قربانی" چندی پیش به‌خاطر اینکه اجازه نداده بودند نوازندگان زن روی صحنه بروند، کنسرتش را در اصفهان لغو کرد.»
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر