حسین امانت طراح نماد تهران؛ «ما با تو اشک ریختیم»

«حسین امانت»، معمار برجسته ایرانی-کانادایی، در حالی‌که هفته گذشته دکترای افتخاری ادبیات را از دانشگاه «بریتیش کلمبیا» در ونکوور کانادا دریافت می‌کرد، اشک در چشمانش حلقه زده بود.

او در سخنرانی خود با قدردانی از «سنت باستانی طراحی و ساخت‌وساز میهن خود که حداقل سه هزار سال قدمت دارد» و این‌که چگونه این میراث الهام‌بخش حرفه شش دهه‌ای او بوده است،  به ریشه‌های ایرانی خود ادای احترام کرد.

اما لحظه‌ای بعد، امانت با صدایی لرزان از جای دیگری که مدیون آن بود نیز تشکر کرد، جایی که ایران هرگز نمی‌توانست آن را تضمین کند. او گفت: «من از همه فرصت‌ها، امنیت و آزادی، به ویژه آزادی بیان که کانادا با سخاوت به من و خانواده‌ام بدون هیچ‌گونه تبعیض قومی یا مذهبی اعطا کرده، سپاسگزارم.»

اشاره او به این واقعیت بود که او و خانواده‌اش بهایی هستند، اعضای بزرگترین اقلیت مذهبی غیرمسلمان ایران که از زمان انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ در همه عرصه‌های زندگی مورد آزار و اذیت قرار گرفته‌اند.

امانت در زمان انقلاب در خارج از ایران بود و هرگز نتوانسته به کشورش بازگردد. با این حال، قبل از ترک ایران، در سن ۲۴ سالگی، با برنده شدن در یک مسابقه ملی برای طراحی بنای یادبودی به سفارش شاه به مناسبت جشن‌های ۲۵۰۰‌ساله به عنوان یک معمار مشهور شده بود - برج آزادی.

این بنا که در سال ۱۳۵۷ با نام «شهیاد» افتتاح شد، ادای احترامی به شاهان ایران بود و امروزه به دلیل تلفیق منحصر به‌فرد معماری سنتی ایرانی با طراحی مدرن، به نمادی از ایران در داخل و خارج از کشور تبدیل شده است.

امانت هنگام دریافت مدرک دکترای خود، از تاثیر عمیق معماری سنتی ایران بر آثارش سخن گفت.او با اشاره به میدان‌های شهر، بازارها، کاروانسراها، مساجد و دیگر بناهای عمومی زادگاهش، خاطرنشان کرد: «طاق‌ها و گنبدهای متمایز این بناها، زیبایی و کارایی بی‌نظیری دارند. من سال‌ها به مطالعه و بررسی این فضاها پرداختم تا راز تاثیر عمیق آن‌ها بر روح انسان را کشف کنم.»

امانت در ادامه توضیح داد که چگونه عناصر طراحی و هندسه این سازه‌های باستانی، که اغلب با اصول معماری مدرن هم‌خوانی دارند، او را به کاوش در سنت‌های معماری فرهنگ‌های دیگر و آموختن از ظرافت‌ها و دستاوردهای آن‌ها سوق داده است.

حاصل این مطالعات، طرحی بدیع برای بنای شهیاد بود که به مثابه ادای احترامی به تاریخ غنی ایران و نمادی از پیوند بین میراث پربار و تنوع مدرن این کشور به‌شمار می‌رود.

امانت در مصاحبه‌ای با «ایران‌وایر» پس از دریافت مدرک خود، گفت: «شهیاد در طول پنجاه سال گذشته، ارتباطی عمیق و روزافزون با مردم ایران برقرار کرده است. محبوبیت آن به طور فزاینده‌ای در حال افزایش است. به خصوص در زمان قیام زن، زندگی، آزادی شاهد حضور مردم در زیر این برج و گفت‌وگو و همبستگی آن‌ها با یکدیگر بودم.»

پیش از انقلاب ۵۷، امانت ماموریت طراحی چندین سازه بزرگ دیگر در ایران را نیز بر عهده داشت، از جمله ساختمان دانشگاه صنعتی شریف، دانشکده بازرگانی و مدیریت دانشگاه تهران و سفارت ایران پکن.

خبر دریافت مدرک افتخاری حسین امانت هفته گذشته در سراسر ایران و خارج از کشور بازتاب گسترده‌ای یافت و واکنش‌های احساسی را برانگیخت.

امانت در مراسم دریافت مدرک دکترای افتخاری خود از دانشگاه بریتیش کلمبیا، با لحنی احساسی، از «آزادی» به‌عنوان عنصری محوری در معماری و زندگی خود یاد کرد. سخنان او به‌ویژه در میان ایرانیان داخل کشور طنین‌انداز شد و بسیاری را به یاد آرزوی دیرینه‌شان برای آزادی و رهایی انداخت.

حامیان امانت در شبکه‌های اجتماعی با انتشار پیام‌هایی، همبستگی خود را با او ابراز کردند. عده کثیری از کاربران با اشاره به خفقان موجود در ایران، نوشتند که «ما با تو اشک ریختیم» و «همان‌طور که تو در سخنت از آزادی خفه‌شده گفتی، ما نیز سال‌هاست که طعم تلخ سرکوب را چشیده‌ایم.»

حسین امانت که پس از انقلاب ۵۷ مجبور به ترک ایران شد، در کانادا زندگی و کار می‌کند. او در طول دوران حرفه‌ای خود، آثار معماری را در سراسر جهان، به‌ویژه در آمریکای شمالی، چین و حتی جزیره ساموآ در اقیانوس آرام جنوبی طراحی کرده است.

از جمله آثار شاخص امانت می‌توان به ساختمان‌های فرهنگی و تجاری متعدد، عبادتگاه بهاییان در جزیره ساموآ و همچنین دفاتر مرکزی بهاییان در حیفا، اسرائیل اشاره کرد. طراحی این دفاتر که برگرفته از معماری کلاسیک یونان است،  مهارت و خلاقیت کم‌نظیر امانت را به نمایش می‌گذارد.

اکنون امانت در حال ساخت یک زیارتگاه جدید بهایی در اسرائیل است. این اثر که با رویکردی مدرن طراحی شده، بازتابی از همان ایده‌هایی است که در طراحی برج شهیاد (آزادی) نیز متبلور شده بود.

برج آزادی، نماد ملی ایران، یادآور آرزوی دیرینه ایرانیان برای آزادی و دموکراسی است.  حسین امانت با خلق این اثر ماندگار، نام خود را در تاریخ ایران جاودانه کرد و به الهام‌بخش نسل‌های آینده تبدیل شد.

امانت که در مراسم دریافت مدرک دکترای افتخاری خود در دانشگاه بریتیش کلمبیا با لحنی بغض‌آلود از «آزادی» سخن گفت،  پس از دهه‌ها تبعید، هیچ کینه‌ای در دل ندارد و تنها عشق به وطن در وجودش شعله‌ور است. با این حال، او به خوبی می‌داند که تا زمانی که وعده آزادی واقعی در ایران محقق نشود، نام «برج آزادی»  تنها یک تناقض گزنده باقی خواهد ماند.

همانطور که او در این مراسم گفت: «بنای یادبود شهیاد نمونه‌ای از اشارات به تاریخ و فرهنگ ایران است. پیام شهیاد پیام تعلق و تداوم است، تعلق به جامعه‌ای مدرن و فراگیر و تداوم تاریخی پیچیده و متنوع... به همین دلیل است که نیم قرن پس از اتمام آن، همچنان نمادی فیزیکی از هویت ایرانی امروز باقی مانده است.»