بازار کار «زنان زباله‌گرد» در محرم بهتر است

آهن، مس، بطری، قوطی نوشابه و حتی ضایعات بیمارستان‌ها بیشترین خریدار را دارد. مهم ترین محل های تجارت هم شوش، سه راه آذری، فرحزاد، پارک شهر، مولوی یا دروازه‌غار هستند. این چکیده گزارش کسب و کار روزانه «زنان زباله گرد» است.

زنان زباله‌گرد اگر به سمت شمال تهران بروند حتما زباله‌های ارزشمندتری می‌یابند و فروش بهتری خواهند داشت اما پیمودن این مسیر در شب خطرات پیش روی این زنان را دو چندان می‌کند، بنابراین در جنوب شهر می مانند. زنان زباله‌گرد در نیمه‌های شب، زباله‌هایی را که جمع کرده‌اند، تفکیک می‌کنند: قوطی، فلز، آهن و شیشه که هر کدام نرخ‌های خرید جداگانه‌ای دارند. برخی هم که معتاد هستند به جای پول، مواد دریافت می‌کنند. بالاهای شهر البته گاه طلا، نقره و آیینه‌ شمعدان هم پیدا می‌شود.

زباله‌گردی زنان پیش‌تر هم مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته بود. فروردین ماه سال گذشته بود که ایلنا در گزارشی به زندگی زنی زباله‌گرد پرداخت که برای دومین بار کودکی مرده به دنیا آورده بود. حمل بار بطری‌ در دوران بارداری در دو سال پیاپی باعث شده بود که هر دو نوزاد مرده‌ به دنیا آیند. بنای خانه‌ای که این زن با چوب و وسایلی در زباله‌ها و از طریق زباله‌گردی می‌ساخت همواره از سوی شهرداری تخریب می‌شد.

با این حال اکنون، افزایش تعداد آنها توجه رسانه ها را بیشتر برانگیخته است. به تازگی حسن موسوی‌چلک، معاون سازمان بهزیستی نسبت به این پدیده در حال گسترش هشدار داده و گفته احتمالا این پدیده به دیگر شهرهای ایران هم سرایت می‌کند. به گفته وی «فقر»، «بی‌تفاوتی» و «کاهش مسوولیت اجتماعی در قبال محرومان» از جمله عوامل موثر در توسعه این پدیده هستند.

به روال معمول او درباره تعداد این زنان آمار دقیقی نداده، بعید به نظر می رسد تلاشی برای رصد و گردآوری آمار از سوی بهزیستی یا شهرداری شده باشد، فعلا همه تماشاگر و یا در نهایت هشداردهنده هستند.

آن‌طور که موسوی‌چلک می‌گوید تمامی این زنان از جمله کارتن‌خواب‌هایی هستند که غالبا تنها و معتاد هستند و ناچارند برای تامین معاش «علاوه بر تن‌فروشی» برای یافتن غذا به زباله‌گردی هم روی بیاورند. زنانی که کار یا زندگی‌شان در خیابان تعریف می‌شود و در معرض تجاوز، تعرضات جنسی، اعتیاد، خشونت، سرقت، مشارکت در توزیع مواد مخدر، قوادی و ابتلا به بیماری‌های عفونی مثل ایدز و هپاتیت هستند.

اما به گفته برخی از این زنان که با روزنامه وقایع اتفاقیه گفت‌وگو کرده‌اند، اگرچه بسیاری از زنان معتاد هم زباله‌گردی می‌کنند اما همه آن‌ها اعتیاد ندارند بلکه بسیاری هم هستند که به خاطر تامین معاش یا «سیر کردن شکم بچه‌ها» شب‌ها سطل‌های زباله را زیر و رو می‌کنند تا بلکه فلزی یا ماده به درد بخوری برای فروش بیابند. زنانی که به گفته مسوولان شمارشان هر ساله رو به افزایش است.

شهرداری این زنان را به عنوان کارگران رسمی جمع‌آوری زباله‌ها محسوب نمی‌کنند، زباله‌های‌شان را نمی‌خرد و اگر در طول روز با آن‌ها مواجه شود، زباله‌های‌شان را می‌گیرد و به ماشین بازیافت می‌سپارد. برای همین ساعت کاری زنان زباله‌گرد شب است. هر آن‌چه در طول شب جمع‌آوری می‌شود نیمه‌های شب توسط «ضایعاتی‌ها» یا سرکارگرها، خریداری می‌شود.

با وجود این، غیررسمی بودن زنان زباله‌گرد آن‌ها را شامل بیکاران می‌کند که نه کارت درمان و بیمه دارند و نه حتی  از امکانات اولیه بهداشتی برخوردارند. زنان زباله‌گرد از داشتن دستکش‌، لباس و کفش مخصوص و مناسب که عمده‌ترین نیاز آن‌هاست، محروم مانده‌اند، در نتیجه شیشه‌های زباله‌ها دستان آن‌ها را می‌برد یا سرنگ‌های آلوده برای همیشه بیمارشان می‌کند.

بیشتر این زنان با تعرضات جنسی و تجاوز روبه‌رو هستند، از آن‌ها دزدی می‌شود یا مورد «خفت‌گیری» قرار می‌گیرند. زرد زخم، تاول‌های پوستی، بریدگی دست و امثال آن از جمله بیماری‌هایی‌ست که این زنان با آن روبه‌رو هستند. برخی از آن‌ها به دنبال کارهای دیگر مثل نظافت منزل دیگران بوده‌اند اما به روایت یکی از آن‌ها «زن‌های این منطقه را به راحتی برای کار در خانه هم قبول نمی‌کنند. برای همین مجبورند زباله جمع کنند.»

 در عین‌حال زن بودن‌شان در زباله‌گردی هم باعث تبعیض میان آن‌ها و دیگر کارگران زباله‌گرد شده است. سرکارگرها یا همان «ضایعاتی‌ها» زباله‌ها را به مقدار ارزان‌تری از زنان زباله‌گرد می‌خرند. در نهایت برای هر یک کیلوگرم آلومینیوم تا دو هزار تومان پرداخت می‌شود. یکی از این زنان به روزنامه وقایع اتفاقیه از برخورد ماموران بازیافت با کارگران غیررسمی شکایت کرده بود: «شهرداری می‌گه آشغال مال ماست، شما حق زباله جمع کردن ندارید [...] انگار سطل آشغال هم در این مملکت صاحاب دارد.»

با رسیدن ماه محرم، قیمت‌ها و زباله‌گردی هم رونق پیدا کرده است. ظرف‌های آلومینیومی هم بیشتر یافت می‌شود و هم بهتر به فروش می‌رسد. فعلا آنها شب و روزهای بهتری دارند، هرچند شب و روزهای سرد پاییز و زمستان تهران در پیش است و زنان زباله گرد، ممکن است همین شغل ناچیز را هم برای مدتی از دست بدهند یا اینکه خودشان از دست بروند.