تاثیر حمله تروریستی داعش بر توریسم ایران چیست؟

ثمینا حقیقی

توریست و تروریسم، طبیعی ترین دشمنانی هستند که می توان شناخت، همین که تروریسم متولد می شود، توریسم رو به مرگ می رود؛ چیزی شبیه سکته قلبی. این سال ها، حملات تروریستی داعش در گوشه و کنار جهان این دوگانه را بیشتر برجسته کرده و خیلی کشورها را بازنده. در تهران پس از حمله تروریستی داعش هم طبیعی است که سوال های زیادی درباره آینده توریسم ایران که پس از برجام، چون یک نوزاد تازه راه افتاده در حال دلبری بود، پیش بیاید.

تا قبل از وقایع 11 سپتامبر، صنعت گردشگری با ایجاد یک شغل از هر 12 شغل بزرگترین صنعت جهان محسوب می شد. براساس موسسه ورلد واچ در واشنگتن، اتفاقات آن سال نه تنها ایالات متحده آمریکا بلکه کلیه ی کشورهایی را که به ورود گردشگر بین المللی وابسته بودند، در معرض آسیب قرارداد.

تاکنون، صنعت گردشگری کشورهای بسیاری از جمله فرانسه، انگلیس، ترکیه، تونس، مصر، بلژیک و آلمان قربانی حملات تروریستی شده اند.

هرچند ماهیت حمله ی تروریستی روز17 خرداد 1396 درتهران با حملات صورت گرفته در این کشورها کمی متفاوت بود اما خدشه دار شدن امنیت یا تصویر امنیت در هر مقصد گردشگری، عاری از پیامدهای منفی نیست.

آثار حملات تروریستی بر رونق گردشگری (به ویژه گردشگری ورودی) ممکن است کوتاه مدت یا بلندمدت باشد.

براساس تحقیقی که توسط سازمان جهانی گردشگری وابسته به سازمان ملل، انجام شده است، به طور متوسط 13 ماه زمان لازم است تا مقصد گردشگری از اثرات مخرب اتفاق تروریستی انجام شده، رها شود. با وجود آنکه این مدت ممکن است طولانی به نظر برسد اما درمقایسه با سایر اتفاقاتی که برای یک مقصد گردشگری، مخرب است، مانند شیوع بیماری ها (21 ماه)، بلایای طبیعی (24 ماه) و آشوب های سیاسی (27 ماه) این میزان چندان بلندمدت نیست.

یگانه مرکباتی استادیار دانشگاه بورنماوث انگلستان که برروی ارتباط تروریسم و گردشگری تحقیقات فراوانی انجام داده است معتقد است مردم اتفاقات تروریستی را فراموش می کنند و ترس از سفر کردن به مقاصدی که مورد حمله قرارگرفته اند موقتی است، البته تا آنجا که حمله دیگری اتفاق نیفتد.

در اتحادیه اروپا که گردشگری یکی از بخش های مهم اقتصادی است و 10 درصد فعالیت های اقتصادی را تشکیل می دهد، روند رشد صنعت گردشگری پس از حملات پاریس، نیس، بروکسل و برلین رو به کاهش رفته است. سرمایه گذاران خارجی از کشورهای اروپایی خارج نشده اند اما گردشگران خارجی ( به ویژه از ژاپن و آمریکا) به مقاصد دیگر همچون اسکاتلند و آمریکای لاتین فکر می کنند.

فرانسه بیشترین تعداد توریست را درمیان کشورهای اروپایی و دومین اقتصاد بزرگ را در اتحادیه اروپا دارد. با وجود 84 میلیون گردشگری که در سال 2015 به این کشور سفر کردند، نرخ اشغال هتل ها یک روز پس از حملات تروریستی، 23درصد و در آخر هفته پس از حمله، 21درصد کاهش داشت.

کشور ترکیه نیز که در طول سال های ۹۴ و ۹۵، زنجیره ای ایی از حملات تروریستی را در امکان شلوغ و ایستگاه متروی نزدیک به مراکز دیدنی خود داشت، تا ۳۰درصد کاهش درآمد داشت. در سال۹۵، ۲۵درصد از تعداد گردشگران این کشور کاسته شد. با این حال عده ایی هم معتقدند که اثر تروریسم بر هر مقصد باید به صورت مورد به مورد بررسی گردد.

بارزترین مثال از سرزمین هایی که دچار آثار مخرب بلند مدت تروریسم برگردشگری خود شدند، تونس است. در سال 2015 بعد از آنکه 38 توریست غالبا انگلیسی در ساحلی در تونس مورد حمله گروه داعش قرار گرفتند، چندین آژانس مسافرتی و تور اپراتور بزرگ اروپایی تورها و کشتی های تفریحی خود به مقصد این کشور را کنسل کردند. سال 2016 تعداد توریست های خارجی سفر کننده به این کشور به پایین ترین حد خود در دهه های گذشته رسید، 100 هتل تعطیل شدند و درآمد ناشی از گردشگری این کشور، ۳۵درصد کاهش پیدا کرد. انگلستان و کشورهای مشترک المنافع همچنان پس از گذشت 2 سال از این واقعه شهروندان خود را از رفتن به کشور تونس برحذر می دارند و این کشور را در لیست پرخطرقرارداده اند.

بنابراین به نظر می رسد که مسلمان بودن کشور مقصد و هدف قرارگرفتن شهروندان غربی یکی از عوامل تعیین کننده در زمان برگشت به شرایط عادی گردشگری است. کشورهای اسلامی به ویژه مخالف با گروهای تندرو و بازدید کننده های غربی این کشورها که به روشنی از مردم محلی قابل تشخیص هستند، همواره اهداف استراتژیکی برای گروه های تروریستی فراهم می کنند. حملاتی که در کشورهای ترکیه ، مراکش و مصر صورت گرفته است، شواهد این موضوع هستند.

اما آنچه در ایران اتفاق افتاد، نه حمله به یک مکان توریستی و نه خشنونتی بر علیه گردشگران خارجی بود. همچنین با توجه به اینکه این اتفاقات در پایان فصل اوج گردشگری ( اواخر زمستان تا بهار) صورت گرفت، اثرات فوری مخربی برروی ورود گردشگران خارجی که به هر حال به دلیل فصل گرم و ماه رمضان تعداد کمی داشتند، نداشت. هرچند پیش بینی مشابه برای فصل بعدی گردشگری ( اواخر تابستان تا نیمه های پاییز) کار سختی است اما با توجه به موارد مذکور، به نظر نمی رسد این واقعه تلخ در صورت تکرار نشدن، تاثیر پررنگ تری برای ورود گردشگران خارجی در فصل بعد داشته باشد.

با این حال، ایران که به تازگی رشد چشم گیری در جذب گردشگربین المللی را تجربه می کرد. بر اساس داده های بانک جهانی ورود گردشگرخارجی به ایران، در طی چهار سال گذشته را از حدود 2 میلیون نفر به بیش از 5 میلیون نفر درسال 2016 رسیده بود.

ثابت نگه داشتن یا افزایش این نرخ نیازمند یک برنامه ریزی گسترده و هدفمند و مدیریت بحران است.

در یک نمونه، اتفاقات تروریستی سال 2015 فرانسه این کشور را مصمم کرد تا 816 میلیون یورو برای امن کردن این کشور و محافظت از تعداد بالای گردشگران خود، در بودجه سال های بعد در نظر بگیرد.

از دیگر راهکارهایی که برای برگشت سریع تر مقاصد مورد حمله تروریستی به وضعیت عادی پیشنهاد می شود، کاهش قیمت خدمات گردشگری برای مقاصدی است که جذابیت آنها بر خطرپذیری غلبه می کند.

در بعضی کشورها هم سیاست ترویج تصویر مناطق امن، به بهبود موقتی اثرات حمله های تروریستی کمک کرده است. به عنوان مثال تا سال ۲۰۱۵،‌ بسیاری از گردشگران خارجی حتی نمیدانستند که شرم الشیخ جزیی از مصر است زیرا دولت برای محافظت و امنیت این منطقه بودجه و برنامه ی ویژه ایی داشت و تلاش می کرد تصویری متفاوت از مصر از آن ارائه دهد. در حال حاضر نیاز به چنین اقداماتی برای ایران نیست ولی داشتن یک برنامه هدفمند برای محافظت بخش گردشگری از تروریسم یک اولویت مهم است.

این برنامه باید کاملا اجرایی،‌ هوشمند و انعطاف ناپذیر باشد. امروز محمود صادقی، نماینده مجلس در توییتر نوشته است در مجلس برای افزایش امنیت، با گونی های شن سنگرسازی می کنند، در حالی که مجلس یک سیستم هشدار ندارد. امیدواریم برای سیستم گردشگری اینطور برنامه ریزی نشود.