شیوه نامه جذب معلمان؛ کسی درباره معلولان ننوشت

«جنی» یک معلول جسمی – حرکتی با ملیت امریکایی است که از چهار سال پیش در فروشگاه مواد غذایی «هول فود» استخدام شده است. می گوید در امریکا نزدیک به ۵۳میلیون معلول با درجات مختلف وجود دارد که از حمایت مالی و سایر امکانات رفاهی دولت برخوردار هستند. در این کشور یک سیستم تاکسی رایگان، پرستار، ریدر یا خواننده متن، حقوق ماهیانه، غذا و تسهیلات استخدامی برای معلولان طراحی شده است.

البته جنی کماکان مشکلات خاص زندگی روزمره اش را دارد: «ناتوانی دردناک است؛ این که نمی­توانم بعضی ورزش­ها را انجام بدهم یا مثلا کوه نوردی یا صخره نوردی بروم. اما برای رفت و آمد و انجام کارهای روزانه مشکل خاصی ندارم چون سیستم و تمام آدم های زندگی­ام با من هماهنگ هستند.»

او به بی­میلی برخی توان‎خواهان برای اشتغال در این کشور اشاره می کند: «با توجه به کمک های دست و دل‏بازانه دولت، برخی آن ها مایل به کارکردن نیستند. اما در سال۲۰۱۵ نزدیک به ۱۷.۵درصد این افراد استخدام شدند.»

جنی تنها معلولی نیست که در امریکا با او مواجه شده ام؛ یکی از معلمان سال گذشته پسرم، خانم «کاترینا» بود. او به سختی راه می­رفت و یکی از پاهایش را روی زمین می­کشید اما بازده کاری و ارزش‏یابی مدرسه نشان می­داد که او یکی از موفق ترین آموزگاران شمال کالیفرنیا است و همه بچه ها سخت تلاش می کردند تا با کاترینا کلاس بگیرند.

بر اساس قانون اساسی کشور امریکا، دولت موظف است شرکت های دولتی و کارآفرینان خصوصی را به استخدام معلولان ترغیب کند.

«سمانه نیک منش»، نابینای ساکن کانادا هم می­گوید: «تفاوت­ها و شکاف­ها با شرایط معلولان در ایران زیاد هستند. اگر من شغل تازه ای پیدا کنم که در ارتباط با شروع آن با مشکل مواجه باشم، با موسسه حمایت کننده نابینایان در این جا که شبیه به سازمان بهزیستی است، تماس می­گیرم. از آن موسسه کسی من را تا محل کار جدیدم همراهی می­کند، همه امور مرتبط با شغل جدید را به من آموزش می دهد و برای حضور در محیط تازه آماده ام می کنند.»

سمانه به سال های اقامتش در ایران اشاره می­کند: «سیستم در آن جا واقعا برای افرادی مانند من بی‎رحمانه بود. الان در یک رستوران کار می­کنم  و احساس رضایت مندی دارم. با درآمد خوب حاصل از کارم، یک خانه با همه امکانات برای خودم تدارک دیده ام. برخی دوستان نابینای من خانه دولتی دارند و حقوق ماهیانه می گیرند، به همین دلیل هم چندان میلی به رفتن به دانشگاه یا کار کردن ندارند. اما درصدی که مایل به اشتغال یا تحصیل هستند، به شکل همه جانبه مورد حمایت قرار می گیرند. این جا می گویند اگر قانون به نظر شما ظالمانه است، می­توانید برای عوض کردن آن تلاش کنید زیرا قانون وحی منزل نیست بلکه توسط افراد ذی­نفع قابلیت تغییر دارد.»

او می گوید استخدام یک نابینا در امریکا واقعا کار ساده ای است: «با مجموع شنیده هایم، باید بگویم دست‏یابی به شغل معلمی برای یک فرد نابینا که نشان بدهد توانایی تدریس دارد، دشوار نیست. آن ها حقوق بالایی می­گیرند و فقط کافی است این شغل را بخواهند.»

بسیاری از کشورهای جهان به نسبت وضعیت توسعه یافتگی خود، در تلاش هستند دیوار تبعیض و محرومیت برعلیه معلولان را بردارند. آن ها قوانین حمایت کننده در این خصوص تدوین کرده و در مرحله عمل، تلاش می کنند بستر مناسبی برای حضور سالم این جامعه انسانی فراهم کنند؛ جامعه ای یک میلیاردی که ۱۵درصد جمعیت جهان را تشکیل می دهد.

۲۰ درصد معلولان جهان در کشورهای توسعه یافته و نزدیک به 80 درصدشان ساکن کشورهای در حال توسعه اند؛ 80 درصدی که با معضل استخدام و دست‎یابی به حداقل تسهیلات زندگی مواجه اند.

خبرگزاری آلمانی «دویچه وله» در مورد سهمیه استخدام معلولان در ادارات دولتی و خصوصی آلمان نوشته است سهمیه پنج درصدی استخدام معلولان در این کشور اجباری است و برای کارفرمای خصوصی  از مشوق­هایی هم‏چون معافیت مالیاتی استفاده می شود.

در ایران بر اساس «قانون جامع حمایت از معلولان» مصوب سال ۱۳۸۳،‌ سه درصد از ظرفیت استخدام دولتی باید به توان‏خواهان اختصاص یابد؛ قانونی که «نهال زند رضایی» آن را یک قانون بی­عمل و غیرقابل اجرا می داند: «۱۲سال پیش در رشته روان‏شناسی فارغ التحصیل شدم. قابل وصف نیست که برای پیدا کردن کاری که با رشته مورد علاقه ام تناسب داشته باشد، چه دوندگی هایی کردم اما در نهایت به نتیجه نرسیدم. دوستان من هم شرایط مشابهی دارند. آن سه درصدی که استخدام شده اند، دقیقا کجا هستند؟ چرا لیست روشن و شفافی وجود ندارد؟ چرا هیچ کدام از اعضای خانواده ما به یک معلم نابینا یا یک معلول جسمی و حرکتی یا فردی که عضوش را از دست داده، به طور اتفاقی در یک اداره دولتی مواجه نمی­شود؟ دستگاه­های خصوصی که هیچ، ادارات دولتی هم به این قانون بی­توجه هستند و اصلا خود را ملزم به مراعات آن نمی­دانند »

«سحر تقی پور» نابینا است. او 11 سال به شکل حق التدریس در دبیرستان های کرج درس می­داده اما در شرایط مشابه با بقیه همکارانش، او را رسما استخدام نمی­کنند: «مثل بقیه درخواست دادم اما گفتند امکان استخدام من را ندارند. وقتی موی دماغ‏شان شدم و هر روز رفتم آموزش و پرورش ناحیه، این بار کلاس­هایم را گرفتند و گفتند به خاطر سابقه­ام، یک ارفاق قائل می­شوند و بهتر است در بخش بایگانی مدرسه مشغول به کار شوم.»

سحر عاشق تدریس است. در طول 11 سال گذشته، بهترین بازدهی را داشته است. او تمام صفحات کتاب را حفظ کرده تا موقع تدریس، از یک معلم بینا چیزی کم نداشته باشد. بچه ها با او رابطه خوبی دارند و سیستم نظارت و ارزش‏یابی مدرسه نشان می دهد که یکی از موفق ترین معلمان مدرسه بوده است.

سحر به بهزیستی مراجعه کرده و آن ها هم این شیوه نامه را منصفانه ندانسته اند: «تا جایی که خبرها را دنبال می­کنم، بهزیستی هم در این مورد نامه نگاری کرده و گفته است حذف یا محدود کردن ضمنی معلولان از سیستم استخدامی کشور عادلانه نیست. یکی از کارشناسان توان‏بخشی اداره بهزیستی، دوستانه به من گفت ما هم مثل شما نگران این وضعیت هستیم و تلاش کرده ایم با مسوولان آموزش و پرورش مکاتبه کنیم اما آن ها می گویند مشکل از سازمان اداری – استخدامی کشور و آیین نامه­­های آن ها است.»

در مقابل این اعتراض ها ،«اسفندیار چهار بند»، رییس مرکز برنامه ریزی منابع انسانی و فن‎آوری اطلاعات وزارت آموزش و پروش به ایسنا گفته از این شیوه نامه برداشت نادرستی شده است: «طبق قانون، سه درصد سهمیه جذب معلولان داریم که به تناسب رشته تدریس، باید اختصاص یابد.»

با این وجود، منتقدان می گویند متن شیوه نامه استخدام معلمان، مروج تبعیض است و کمک می کند مجریان با برداشت های سلیقه ای، این تبعیض را گسترش دهند. در روزهای اخیر، پس از طرح مواردی درباره زنان در شیوه نامه جذب معلمان زن،‌ انتقادهای گسترده ای مطرح شد که با مقام های دولتی به آن ها واکنش نشان دادند. ولی کم تر کسی درباره وضعیت استخدام معلولانی که می خواهند معلم باشند، نوشته است. انگار همه به این بخش از تبعیض عادت کرده اند.