صادق زیبا کلام: رفراندوم استقلال حق کردستان است ولی زمانش مناسب نیست

تنها پنج روز به برگزاری همه پرسی برای استقلال کردستان عراق باقی مانده. رفراندمی که در منطقه خاورمیانه مخالفان جدی دارد اما یک رویای چند ده ساله مردم اقلیم کردستان است و حالا روز به روز به واقعیت نزدیک می­شود. در چند روزاخیر مخالفان و موافقان جدایی کردستان عراق تحلیل­های متفاوتی از این اتفاق ارائه داده­اند. با صادق زیبا کلام استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران درباره نظریاتش درباره این همه­پرسی و مخالفان و موافقان آن گفت وگو کرده­ایم.

به طور کلی نظرتان درباره همه پرسی استقلال کردستان عراق چیست؟

من معتقدم که حق تعیین سرنوشت، حقی است که به همه اقوام و اقلیت­ها در هر کجا که هستند تعلق می­گیرد و همانطور که مردم اسکاتلند می­توانند در همه­پرسی شرکت کنند که آیا می­خواهند با انگلستان باقی بمانند یا نه، مردم اقلیم کردستان عراق هم باید این حق را داشته باشند و این قاعده کلی برای آن­ها هم به رسمیت شناخته شود. هیچ ملتی را نمی­توان با زور وادار به پذیرش یک مجموعه کلی به نام کشور کرد.

اما برخی تحلیلگران معتقدند زمان مناسبی برای این همه پرسی نیست ...

من هم معتقدم الان زمان مناسبی برای برگزاری همه­پرسی نیست و دلیل­اش هم واضح است. مساله داعش و وضعیت به هم ریخته سوریه که همه شاهدش هستیم، باعث می­شود استقلال و جدا شدن کردستان عراق به این هرج مرج و حالت آشفتگی که الان وجود دارد، دامن بزند. تصور می­کنم شاید رهبران کردستان عراق، طرح مساله همه­پرسی را به عنوان یک وسیله برای گرفتن امتیازات بیشتر از بغداد مطرح کردند و احتمالا ته دلشان این نبوده که این رفراندم جدی جدی برگزار شود اما الان برگزاری این رفراندم به صورت یک مطالبه خیلی جدی و یک حق درآمده، چون اگر برای رهبران کردستان برگزاری رفراندم یک تاکتیک بوده، برای میلیون­ها نفر از مردم کردستان عراق یک آرزو بوده که حدود یک قرن در سر داشته­اند. بنابراین حتما پیامدهایی خواهد داشت. پیامدهایی که در این وضعیت بر خاورمیانه تاثیر می­گذارد.

چرا ایران یکی از مخالفان جدی این همه پرسی است؟ آقای شمخانی گفتند اگر این اتفاق بیفتد تمام گذرگاههای مرزی با ایران را مسدود می­کنند...

دو دلیل اصلی برای این که چرا اینقدر ایران مخالف حق تعیین سرنوشت و استقلال کردستان عراق است، وجود دارد. دلیل اول این­که ما می­دانیم حداقل ۸۰درصد کردهای ایران با کردهای عراق همجوار هستند. بخش قابل توجهی از آذربایجان غربی با کردستان عراق هم مرز است. استان کردستان هم که کاملا هم­مرز با کردستان عراق است. بنابراین این نگرانی وجود دارد که مستقل شدن کردهای عراق تاثیر بلندمدتی روی کردهای ایران بگذارد و آن­ها را به سمت خودمختاری ببرد یا کمترین تاثیرش می­تواند این باشد که خواهان مطالبات بیشتری در زمینه استفاده از زبان مادری و جایگاه شان شوند. از سوی دیگر عراق متحد استراتزیک، رسمی و جدی  ایران در خاورمیانه است، بنابراین طبیعی است که ایران نمی­خواهد این کشور  تجزیه شود یا دچار ضعف شود. شاید اگر عراق، عراق دوران صدام بود، جمهوری اسلامی ایران اینقدر حساسیت به خرج نمی­داد.

بر عکس ایران، اسرائیل از این همه پرسی حمایت کرده...

یک ضرب المثلی وجود دارد که می­گوید: دشمن دشمن ما ممکن است دوست ما شود. شما هر طور که نگاه می­کنید متوجه می­شوید کسانی که در دشمنی با اسرائیل راسخ هستند، آن­ها خیلی مخالف استقلال اقلیم کردستان هستند. از سوی دیگر اسرائیلی­ها چیزی برای از دست دادن در این قضیه ندارند. یعنی نکته منفی­ای در مستقل شدن اقلیم کردستان برای آن­ها وجود ندارد. ضمن این که کشوری در حال شکل­گیری است که غیرعرب و غیر مذهبی است که حتی اگر دوست و متحدش نباشد، می­تواند حداقل دشمنی­ای که در خاورمیانه و درمیان مسلمانان و اعراب و ایرانی­ها نسبت به اسرائیل وجود دارد، نداشته باشد. اسرائیل می­تواند یک متحد یک شریک سیاسی، نظامی، اقتصادی و ... در خاورمیانه پیدا کند. پس کاملا قابل فهم است که نه تنها مخالف استقلال کردستان عراق نیستند بلکه استقبال هم می­کنند. همین الان هم روابط خوبی با کردستان عراق دارند در حالی­که ما در ایران دوست نداریم خیلی این موضوع را مطرح­اش کنیم اما همین الان هم اسرائیلی­ها در کردستان عراق سرمایه­گذاری کردند و روابط بسیار دوستانه­ای دارند.

پس چرا آمریکا چندان موافق این همه پرسی نیست...

آمریکا مخالف هست اما دلایل مخالفت آمریکا با ایران و ترکیه متفاوت است. دلیل مخالفت اصلی امریکا این است که الان در حال همکاری با عراق علیه داعش است و در حال حاضرالویت اصلی آمریکا مبارزه با داعش است و آن­ها نگران هستند به وجود آمدن اقلیم کردستان آثار نامطلوبی در مساله مبارزه با داعش به وجود آورد وگرنه مخالفت دیگری ندارند. شاید این نکته هم برای آمریکایی­ها مطرح است که به هر حال متحدان جدی­شان در منطقه مثل اعراب خیلی موافق این مساله نیستند. اما مخالفت اساسی و بنیادی ندارند.

برخی تحلیلگران معتقدند در صورت استقلال اقلیم کردستان بین مخالفان استقلال یعنی ایران و عراق و ترکیه و اقلیم ترکیه جنگ می­شود و برخی معتقدند که در صورت استقلال کردستان مخالفان هم با این موضوع کنار می­آیند نظر شما چیست؟

من فکر می­کنم آمریکایی­ها نخواهند گذاشت کار به جنگ بکشد. بعید می­دانم  ایران، عراق و ترکیه هم متحد شوند و به اقلیم کردستان حمله کنند. یادمان باشد که اگر جمهوری کردستان به وجود بیاید  چیزی نیست که ایران و عراق و ترکیه اگر با همه توان هم به آن حمله کنند، بتوانند نابودش کنند. جمهوری کردستان از حمایت همه مردم کردستان برخوردار خواهد بود. راه حل مناسب راه حل نظامی نیست، چون فقط بحران­هایی را که وجود دارد عمیق­تر می­کند. معتقدم علی رغم اعتراضاتی که ترکیه، عراق و ایران خواهند کرد در نهایت مجبور می­شوند به دلیل ملاحظات ژئوپلتیک یک رابطه حداقلی داشته باشند. اما نکته آخر این که هیچکس جز کردها حق دخالت در سرنوشت مردم کردستان عراق را ندارند. نه ایران نه ترکیه و نه حتی عراق.