زنان در عربستان چگونه زندگي مي كنند؟

سال ها است زنان در عربستان سعودی از محرومیت در حوزه‌های اجتماعی، سیاسی و آموزشی رنج می برند. سیاست جداسازی جنسیتی برای آن ها در فضاهای مختلف به شدت اجرا شده است و عربستان تا کنون تنها کشوری بوده است که زنان در آن اجازه رانندگی نداشته اند.

تفکیک صد درصدی جنسیتی در این کشور مانع حضور خانم ها به مفهوم واقعی کلمه در زندگی اجتماعی بوده است و به همین دلیل منتقدان از مساله زنان در عربستان سعودی به عنوان «آپارتاید جنسیتی» نام می برند.

در عربستان سعودی بیش تر مفتی ها و علمای «وهابی»، زنان را «بی عقل» می دانند. همین چند روز پیش با مطرح شدن بحث رانندگی زنان در عربستان، برخی از علمای وهابی به شدت اعتراض کردند و آن را مغایر شریعت اسلام و فرهنگ مرسوم در عربستان دانستند.

ممنوعیت رانندگی زنان تنها گوشه ای از مشکلات و محدودیت هایی بوده که سیستم سیاسی، دستگاه وهابیت و فرهنگ متحجرانه مرسوم در جامعه سعودی در حق زنان روا داشته است. اين وضعيت ریشه در تاریخ و عقاید هزاران ساله مردم این کشور دارد ولی وهابیت در تدوام و ماندگاری آن نقش زیادی ایفا کرده است.

«سازمان دیده بان حقوق بشر» در سال 2008 در گزارشی اعلام کرد که با زنان در عربستان سعودی به مانند افراد صغیر رفتار می شود که این نقض کننده حقوق اساسی آن ها است.

یک زن سعودی اگر یکی از بستگان نزدیک خود را از دست بدهد، اجازه ندارد در مراسم تشییع جنازه اش شرکت بکند و بر همین مبنا، حضور زنان در قبرستان هم ممنوع است. بنا بر عقاید وهابیت و قوانین عربستان و هم‏چنین قواعد مرسوم اجتماعی در این کشور، مردجایگاه قیم و «ولی» را دارد و زن بدون اجازه مرد نمی تواند هیچ فعالیتی داشته باشد.

زن سعودی فارغ از موقعیت اجتماعی خود، نمی تواند بدون اجازه ولی و قیم از خانه بیرون برود مگر این که یکی از محارم مرد او را همراهی کند. این حالت شامل تحصیل، ازدواج، سفر و حتی مراجعه به پزشک و شکایت هم می شود. زنان در عربستان از تصمیم گیری برای فرزندان خود، حتی در موارد معمولی منع شده اند.

جدای از بعد شرعی، سعودی ها حضور مرد محرم را کنار زن در راستای تامین امنیت او می دانند و برخی علمای وهابی معتقدند زنی که به تنهایی بیرون می رود، آن مقدار عقلی را هم که دارد، از دست می دهد.»

 یکی از این علما، «سعدالحجری» نام دارد. او می‌گوید:«مغز زنان معمولا نصف مغز مردان است و وقتی زنان به خرید می‌روند، مغزشان از این‌هم کوچک تر می‌شود و به یک چهارم مغز مردان می‌رسد.»

این روحانی معتقد است به هیمن دلیل، زنان نباید اجازه رانندگی داشته باشند.

 چند سال پیش، زمانی که زنی تنها در عربستان مورد تجاوز دسته جمعی چند مرد قرار گرفت، «دادگاه شریعت» در مقایسه با مردان خاطی، حکم شلاق بیش تری برایش در نظر گرفت زیرا او به تنهایی و بدون همراهی یک محرم از خانه بیرون رفته بود!

اگرچه زنان سعودی در یکی دو سال اخیر اجازه راه اندازی شغل و امکان شرکت در انتخابات محلی را یافته اند و از این بابت خوشحال هستند ولی هنوز هم قوانین سخت گیرانه ای علیه آن ها اعمال می شود.

 راه اندازی شغل و کارکردن زنان در این کشور هنوز منوط به دریافت مجوز از «وزارت امور اسلامی» است و این وزارت خانه قوانین محدود کننده زیادی را برای استخدام آن ها گذاشته است. طبق این قوانین، زنان تنها در محیط زنانه و بدون حضور مردان «نامحرم» می توانند استخدام شوند و کار کنند. هم چنین جدای از مجوز وزارت امور اسلامی، زنی که می خواهد کار کند، نیاز به اجازه رسمی از ولی خود دارد. آن هایی که ازدواج کرده اند، باید شوهرانشان موافقت بکنند و دخترانی که ازدواج نکرده اند، نیاز به موافقت پدر دارند.

تا قبل از تشکیل دولت جدید عربستان در سال ١٩٤٨ و تاسیس دبستان دخترانه، تنها پسران امکان تحصیل در مدرسه ها را داشتند. از آن سال به بعد مدارس و مکان های آموزشی و دانشگاه های دخترانه بسیاری در عربستان سعودی ساخته شدند و آموزش دختران در سطح کلان توسعه یافت اما سازمان آموزش زنان از وزارت آموزش و پرورش جدا شد.

دولت عربستان در تمام سطوح آموزشی بر اساس جداسازی جنسیتی عمل کرده است اگرچه نه به این معنا که آموزش دختران از امکانات کم تری برخوردار باشد. آمارها نشان از آن دارند که بیش از 70 درصد زنان این کشور تحصیلات دانشگاهی دارند ولی به دلیل محدودیت هایی که پیش تر به آن ها اشاره شد، تنها پنج درصد از آن ها استخدام شده اند و جزو نیروی کار محسوب می شوند.

 هم چنین به کار گرفتن زنان در بسیاری از حوزه های کاری، سمت های اجرایی و وزارت خانه ها ممنوع و تلاش زنان سعودی برای رفع این محدودیت ها همواره با مقاومت دستگاه وهابیت، وزارت کار، وزارت امور اسلامی و بسیاری از شهروندان مرد عربستان روبه رو شده است. آن ها بهترین کار را برای زنان، خانه داری و شوهرداری می دانند و معتقدند کار کردن زن در بیرون از خانه موجب انحراف او از وظایف اصلی اش خواهد شد.

تا قبل از دایرشدن فروشگاه های مختص به لباس و لوازم زنانه در سال ٢٠١٢، زنان عربستانی در رابطه با خرید و تهیه لوازم مورد نیاز خود مشکل داشتند چون فروشندگان همگی مرد و نامحرم بودند و زنان اجازه خرید از این فروشگاه ها را نداشتند. طبق قوانین هم زنان نمی توانستند در چنین جاهایی استخدام شوند. بنابراین، خرید لباس و وسایل زنانه توسط مردان انجام می شد و این به معنی گرفتن حق انتخاب از زنان بود. ایجاد فروشگاه های زنانه این امکان را فراهم کرد تا زنان سعودی پس از سالیان زیاد، با خیال آسوده و حضور در مراکز فروش، لباس ها و لوازم مورد نیاز خود را انتخاب و خریداری کنند.

ایران‌وایر را در تلگرام دنبال کنید.

حکومت سعودی به دلیل نقص حقوق زنان مرتب مورد انتقاد جهانیان قرار گرفته و بارها توسط دولت ها و نهادهای حقوق بشری و طرف دار حقوق زن محکوم شده است. در داخل عربستان هم با اعتراضاتی نه چندان قوی ولی مداوم توسط زنان روبه رو بوده است. 
فعالان حقوق زنان عربستان از مدت ها پیش از نظام حاکم کشور خود می خواستند که به زنان و دختران اجازه رانندگی بدهد اما نه تنها به درخواست آن ها جواب داده نمی نشد بلکه زنان و دخترانی که در اعتراض به این ممنوعیت اقدام به رانندگی در خیابان های این کشور می کردند، درصورت شناسایی، با جریمه های سنگین مواجه می شدند.

در قوانین عربستان سعودی هیچ بندی دال بر ممنوعیت رانندگی برای زنان وجود ندارد. ولی سال ١٩٩٠، زمانی که ممنوعیت رانندگی زنان در این کشور موضوعیت یافت، هیات علمای عربستان با صدور فتوایی، رانندگی آن ها را به دلیل مخالفت با «شرع مقدس» حرام اعلام کرد. از آن زمان تا سپتامبر ٢٠١٧، با وجود برخی تلاش‌های انجام شده برای لغو این ممنوعیت، به دلیل مخالفت مقامات روحانی این کشور، تلاش‌ها به نتیجه نرسیده بودند.

علمای عربستان رانندگی زنان را موجبات فساد و آسیب رساندن به عفت زن می دانستند و سازمان رانندگی عربستان علت ممنوعیت رانندگی زنان را پوشیدن روبند اعلام می کرد و این که استفاده از روبند احتمال تصادفات را افزایش خواهد داد.

 در ۲۴ اوت ۲۰۰۶میلادی طرح یکی از نمایندگان مجلس مشورتی عربستان سعودی در مورد دادن حق رانندگی به زنان این کشور رد شد. رییس مجلس این کشور در این مورد گفت: «موضوع رانندگی زنان بر اساس فتوای مقامات مذهبی کشور ممنوع است و مجلس حق دخالت در این مورد را ندارد.»

با وجود همه موانع، زنان عربستان هم چنان به دنبال حقوق سلب شده خود بودند و حمایت های جهانی از آن ها ادامه داشت تا این که در سپتامبر سال ٢٠١١ به دستور«عبدالله بن عبدالعزیز»، پادشاه پیشین عربستان، قانون «حق رای زنان» تنظیم شد. اما چند سالی طول کشید تا این قانون به اجرا درآید. 
اما اواخر سال ٢٠١٥ میلادی زنان سعودی برای اولین بار در انتخابات شوراهای محلی شرکت کردند. آن ها علاوه بر رای دادن، حق کاندید شدن هم داشتند. شوراهای محلی تنها ارگان عربستان سعودی هستند که اعضای آن ها با رای مردم برگزیده می شوند.

شرکت زنان در این انتخابات را باید یکی از تحولات تاریخی در عربستان سعودی دانست که رفع نه چندان سریع ممنوعیت های مختلف علیه زنان این کشور را در پی داشته است.

هم‏زمان با برگزاری انتخابات شوراهای محلی در سال ٢٠١٥، شاهزاده «محمد بن سلمان» در مصاحبه با نشریه «اکونومیست»، از پیشرفت حقوق و آزادی های زنان در کشورش خبر داد.

٢٣ سپتامبر ٢٠١٧ برای اولین بار صدها زن سعودی اجازه یافتند در مراسمی که به مناسبت سال روز استقلال کشورشان تدارک دیده شده بود، وارد ورزشگاه «ملک فهد» شوند. این بدعت بزرگی بود که دولت عربستان سعودی بنا گذاشت. به همین دلیل، واکنش تند برخی علمای وهابی را به دنبال داشت.

در حالی که از یک طرف شور و شعف زنان پایان نیافته بود و از دیگر سو برخی از علما هنوز حضور زنان در ورزشگاه را باور نکرده بودند، این بار ملک سلمان، پادشاه عربستان طی فرمانی، تابوی ممنوعیت رانندگی زنان را شکست و آرزوی دیرینه آن ها را برآورده کرد.

 به گفته «خالد بن سلمان»، پسر پادشاه و سفیر عربستان در امریکا، زنان هرگز برای دریافت گواهی نامه رانندگی به اجازه سرپرست‌ خود نیازی نخواهند داشت. این موضوع اهمیت فرمان ملک سلمان را دوچندان می کند و یکی از دلایل واکنش های مثبت جهانی نسبت به این اقدام هم محسوب می شود.

خالد بن سلمان حاضر نشد از این موضوع به عنوان یک تحول و تغییر اجتماعی نام ببرد بلکه آن را بخشی از اصلاحات اقتصادی کشورش دانست.

در تازه ترین اقدام، مجلس شورای عربستان برای اولین بار صدور فتوا توسط زنان را آزاد اعلام کرد. قرار است مفتی های زن با حکم سلطنتی منصوب بشوند. هیات علمای برجسته عربستان ه که سال ها بر ممنوعیت رانندگی زنان اصرار داشت و فتواهای زیادی را در این رابطه صادر کرده بود، بدون پرداختن به موضوع فوق، پادشاه عربستان را حافظ و مراقب منافع کشور و مردم با توجه به شریعت اسلام دانسته و حفظ او را از خداوند خواستار شده است.

 با توجه به این که رژیم سعودی دست موسسات مذهبی و دستگاه وهابیت را باز گذاشته بود تا آموزه های محافظه کارانه و ارتجاعی را در نُرم های اجتماعی، به ویژه در احکام مربوط به زنان نافذ بکند، اصلاحات چند روز گذشته را باید نشانه ای از کم اهمیت شدن آموزه های نوادگان «محمد بن عبدالوهاب» دانست و این که بقای دودمان پادشاهی سعودی ممکن است بیش تر از این منوط به روحانیت وهابی نباشد.

قرار گفتن زنان سعودی در جایگاه مفتی، آن هم با حکم سلطنتی، به مثابه یک مهر بطلان خواهد بود بر فتواهای شیخ های وهابی که در طول سال های گذشته علیه زنان صادر شده اند. همان هایی که زنان را «کم عقل» وصف می کردند، از این به بعد باید به مفتی های زن احترام بگذارند و از فتواهای آن ها تبعیت کنند.

در آخرين اقدام، سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان به وزیر کشور خود دستور داده است اقدام به تدوین قانونی جهت مبارزه با تعرض جنسی به زنان کند. قرار است طی دو ماه آینده اين قانون تدوين شود.

در اين ميان، انتشار خبر بازداشت مردی كه تهديد به آتش زدن زنان راننده كرده بود، نشان داد مقام های عربستان در اجرای دستورات تازه جدی هستند؛ دستوراتی كه روياهای ميليون ها زن را به واقعیت نزدیک کرده اند.