روايت دو روزنامه نگار از بحران اطلاع‌رسانی در زلزله‌ی کرمانشاه

اطلاع‌رسانی درباره‌ی بحران‌ها از چالش‌های پیش روی هر رسانه و خبرنگار حرفه‌ای است. بعد از بروز بحران بازار شايعه و اخبار نادرست داغ می‌شود و افکار عمومی آمادگی پذیرش شایعات را بیش از پیش دارد. عدم اطلاع‌رسانی صادقانه، دقیق و شفاف می‌تواند آسیب‌های زیادی را به جامعه‌ی بحران‌زده وارد و اعتماد عمومی را خدشه‌دار کند.

در همان ساعات اولیه‌ی پس زلزله‌ی ویرانگر کرمانشاه، انتشار اخبار و شایعات تاییدنشده‌ آغار شد. اخباری که بعضا از سوی خبرنگاران و فعالان اجتماعی نیز در شبکه‌های اجتماعی بازنشر داده می‌شد. عکس‌ها و ویدیوهایی به زلزله نسبت داده می‌شد که مربوط به زلزله نبود، از سگ خانگی که جان 6 نفر را نجات داده تا ویدیوها و عکس‌های مربوط به کودکان سوریه و عراق و ... 

ماجرا به اینجا‌ ختم نشد، برخی از خبرنگارانی که برای تهیه گزارش به محل وقوع حادثه اعزام شده بودند، گاه روایت غیردقیقی از آن‌چه در مناطق زلزله‌زده می‌گذشت، در شبکه‌های اجتماعی ارایه می‌کردند.

 یکی از خبرنگاران حاضر در کرمانشاه که پیش از این بحران‌های زیادی گزارش تهیه کرده در این رابطه به سايت "خبرنگاری جرم نیست"، می‌گوید: "متاسفانه خبرنگاران ما تخصص تهیه گزارش از بحران را ندارند. تهیه گزارش از سیل، زلزله، آتش‌سوزی و ... خودش یک تخصص است. در بحران‌های این‌چنینی  لازم است همه جانبه به مسایل نگاه کنیم، هم شرایط را ببینیم، هم با مردم حرف بزنیم و هم با مسوولان صحبت کنیم.»

این روزنامه‌نگار می‌گوید برخی از خبرنگاران بیش‌تر به دنبال نمایش در شبکه‎‌های اجتماعی و جلب نظر مخاطب برای گرفتن دنبال‌کننده و «لایک» بیش‎تر هستند و برخی هم اهداف خاص رسانه‌هایشان را دنبال می‌کنند. او با اشاره به لزوم برگزاري یک دوره‌ی خبرنگاری بحران برای روزنامه‌نگاران ایرانی می‌گوید: «اغلب ازحریم شخصیآسیب دیدگان هیچ نمی‌دانند، شیوه‌های مصاحبه با آسیب‌دیدگان و داغداران حوادث را بلد نیستند. ناخواسته درگیر فضا واحساسات می‌شوند و بعضی دل نوشته می نویسند." 

او می‌گوید هر چیزی که می‌بینیم، همه‌ی واقعیت نیست: «برای مثال وقتی تنها یک خانواده از یک روستا می‌گوید به ما چادر نداده‌اند، نباید گزارش کنیم کل روستا چادر ندارد. باید همه‌ی جوانب را بررسی کرد بعد گزارش داد، اطلاع‌رسانی غلط می‌تواند روند امدادرسانی را هم با مشکل مواجه کند.»

او در پاسخ به این سوال که دسترسی به مدیران مربوطه چطور بود و آیا آنان پاسخ‌گوی سوالات خبرنگاران بوده‌اند، گفت: "به مسوولان نمی شود دست پیدا کرد یا نیستند یا سرشان شلوغ است و یا جواب نمی دهند. نكته بدتر اينكه یک سخن‌گو نیست که هر چند ساعت یک بار آخرین اخبار را در اختیار رسانه‌ها بگذارد یا در دسترس خبرنگاران باشد.»

اين روزنامه نگار، یک مشکل ديگر رسانه ها را کمبود نیروی خبری مي داند: "وقتی در بحران یک خبرنگار اعزام می شود، نمی تواند همه جانبه فعالیت کند هم موقعیت را رصد کند، هم با مردم حرف بزند هم با مسوولان مصاحبه کند. دست کم بايد دو خبرنگار از هر رسانه اعزام شوند، یکی فقط مسوول پیدا کردن مدیران و مسوولان باشد و یکی با مردم حرف بزند و موقعیت را گزارش کند.»

از او در رابطه با دستورها و توصیه‌هایی که مسوولان در این مواقع به خبرنگاران می‌دهند، پرسیدم: "دستور نه اما دوستانه توصیه کردندفقط اخبار سیاه را منتشر نکنید و سعی کنید اخبار امیدبخش‌تری منتشر کنید. من صراحتا گفتم هر چه ببینم و درست باشد، رسانه‌ای می‌کنم.»

این روزنامه‌نگار بار دیگر به جوي که برخی خبرنگاران در فضای مجازی برای خود درست کرده‌اند، اشاره كرد و گفت: «فضای مجازی، شده فضای نمایش و شوآف، برخي می خواهند از این طریق فالویرهایشان را بالا ببرند که بعدا به کارشان بیاید. خبرها را بدون راستی‌آزمایی منتشر می‌کنند که افکار عمومی را تحت تاثیر خود قرار دهند. پلاسکو می توانست یک درس برای روزنامه نگاران باشد، که نشد. بعد از بحران می‌گوییم ضعف اطلاع‌رسانی داریم و بعد این موضوع مسکوت می‌ماند تا بحران بعدی."

این روزنامه‌نگار معتقد است: رسانه‌های ما انقدر حرفه ای نشده‌اند که خبرنگار بحران تربیت کنند و به مناطق بحرانی بفرستد: "خبرنگار تازه‌کار مي فرستند. او هم مي روز، اخبار احساساتی و متن‌های تخیلی مي نویسد. در مواقع بحران، فرصت تکذیب اخبار دروغ نیست و این ممکن است آسیب‌زا باشد.»

یکی دیگر از روزنامه‌نگاران حاضر در کرمانشاه با اشاره به این‌که اطلاع‌رسانی را سلبریتی‌های مجازی قبضه کرده‌اند، گفت: "ما خبر را از متن ماجرا تهیه و در خبرگزاری منتشر می‌کنیم، مورد توجه قرار نمی‌گیرد، اما یک عکس و یک خبر دروغ یک شخص پرفالوير در توییتر یا اینستاگرام، کلی بازنشر می‌شود و روی افکار عمومی اثر دارد."

این روزنامه‌نگار فکر می‌کند علاوه بر کاستی‌هایی که روزنامه‌نگاران در حوزه‌ی خبرنگاری بحران دارند، مخاطب هم منبع درست و قابل اعتماد را از منابع غیرمعتبر تشخیص نمی‌دهد و باید در این حوزه هم فعال شد و به مخاطب هم باید یاد داد منبع معتبر چیست، چطور باید منابع درست را تشخیص داد و راستی‌آزمایی کرد.

مطالب مرتبط:

آیا در امدادرسانی به مناطق زلزله زده تبعیض وجود داشت؟

بازسازی بم، ماجرایی که هنوز تمام نشده است

صادق زیباکلام: کمک‌های مردمی را در روستاهای زلزله زده خرج می‌کنم

ایرانی‌های خارج از کشور چطور می‌توانند به زلزله‌زدگان کمک کنند؟

زلزله، زیر گذر تختی ها