ماهان ایر، دومین شرکت بزرگ هوایی ایران قربانی مداخلات نظامی

آلمان، پرواز هواپیماهای شرکت ایرانی« ماهان ایر» را که از تهران به دوسلدوف و از تهران به مونیخ و برعکس پرواز هفتگی دارد، متوقف می کند.

روزنامه بیلد آلمان که از رسانه های معتبر این کشور است گزارش داده که دولت آنگلا مرکل صدراعظم آلمان پس از مشورت های طولانی تصمیم گرفته است که در سال پیش روی میلادی تمامی پروازهای هواپیمایی ماهان را به دلیل تهدید امنیتی شان علیه شهروندان امریکایی، از مبدا و به مقصد آلمان متوقف کند.

هواپیمایی ماهان تحت تحریم های امریکا قرار دارد. ایالات متحده می گوید که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از طریق این خط هوایی، نیروهای مسلح، مهمات جنگی و اسلحه برای حزب الله لبنان و نظامیان طرفدار بشار اسد در سوریه جا به جا می کند.

استفاده نظامی از طریق خطوط هوایی مسافربری، برای غیرنظامیان خطرآفرین است و هیچ خط هوایی امنی در جهان چنین اقدامی نمی کند.

 

تحریم موفق ترین خط هوایی ایران در دور زدن تحریم

ماهان ایر اولین بار در سال 1376 از سوی اتحادیه اروپا تحریم شد اما دلیل این تحریم مسائل امنیتی، پولشویی یا حمل غیرمجاز اسلحه نبود. ماهان ایر همراه با شمار دیگری از شرکت هوایی به دلیل پایین بودن کیفیت ایمنی پروازی از سفر به کشورهای اتحادیه اروپا منع شده بود اما کمتر از یک سال بعد با رفع ایرادها، موفق شد پرواز به اروپا را از سربگیرد.

در نوروز سال 1388 وزارت بازرگانی امریکا شرکت بریتانیایی «بالی» و زیرمجموعه آن یعنی «ارمنی بلو ایرویز» را به دلیل آنکه سه فروند هواپیمای ساخت امریکا پس از خرید از داخل ایالات متحده به ماهان ایر واگذار کرده بودند، به مدت شش ماه تحریم کرد. دفتر کنترل دارایی های خارجی وزارت خزانه داری امریکا گفته بود این شرکت ها اطلاعات گمراه کننده ای درباره هدفشان از خرید این سه فروند هواپیما داده و نیت اصلی خود را پنهان کرده بودند.

جدی ترین تحریم ماهان ایر، مهرماه 1390 بود اما نه به دلیل دور زدن تحریم ها. وزارت خزانه داری امریکا شرکت ماهان ایر را به اتهام کمک به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تحریم کرد. تحریم ماهان ایر مربوط به مقررات ضدتروریسم ایالات متحده بود برای همین با توافق هسته ای برجام هم این تحریم ها رفع نشد.

با وجود تحریم فروش هواپیما به ایران از سوی امریکا و همزمان تحریم شرکت هواپیمایی ماهان از سوی وزارت خزانه داری، ماهان ایران در سال 1394 در دوره ای که حتی تحریم های اتمی هم رفع نشده بود، توانست 9 فروند ایرباس نسبتا جدید بخرد.

مقام‌های امریکایی که از این خرید و بی اثر کردن تحریم های ایالات متحده مطلع شده بودند تهدید کردند که این هواپیماها را می توانند به دلیل نقض مقررات تحریم به محض خروج از ایران مصادره کنند. رییس سازمان هواپیمایی کشوری ایران مصادره این هواپیماها را محتمل دانسته بود اما وعده داده بود در صورت پیش‌ آمدن چنین شرایطی، ایران از طریق سازو کارهای بین‌المللی اقدام می کند.

چند هفته بعد که پرواز این 9 هواپیما شروع شد، ایالات متحده اقدامی برای مصادره آنها نکرد اما سه یک شرکت عراقی و یک شرکت اماراتی را به دلیل کمک به ماهان ایر در خرید هواپیماها تحریم کرد. با این همه ماهان تا اواخر سال 1396 خورشیدی هم موفق نشد لوازم یدکی مورد نیازش را تامین کند.

روزنامه امریکایی وال استریت ژورنال اواخر بهمن سال گذشته گزارش داده بود که یک خانم تبعه ترکیه از طریق سه شرکت‌ صوری، قطعات مورد نیاز شرکت ماهان ایر را با دور زدن تحریم ها برای ایران تامین کرده است. حالا دور زدن تحریم های ماهان ایر، نقض قوانین ضدتروریسم ایالات متحده محسوب می شد.

درحال حاضر به غیر از شرکت ماهان ایر، مدیرعامل آن هم تحت تحریم دولت آمریکا قرار دارد.

 

تاسیس ماهان پیشنهاد یک مصری بود

شرکت هواپیمایی ماهان تاسیس سال 1371 است و اولین پروازهای بین المللی اش را یک سال بعد با سفر به دبی آغاز کرده است. سهام‌دار اصلی این شرکت مؤسسه خیریه مولی‌الموحدین و حسین مرعشی (پسر عموی همسر اکبر هاشمی رفسنجانی) موسس این خیریه و مبتکر تاسیس ماهان ایر است.

آقای مرعشی سال های پیش چگونگی تاسیس تصادفی ماهان ایر را که در زمان استانداری او در کرمان بوده، تعریف کرده است: «در کرمان مشکل امنیتی به وجود آمد و من باید خودم را هر چه سریع‌تر از تهران به کرمان می‌رساندم اما 24 ساعت در فرودگاه مهرآباد معطل ماندم از همانجا این موضوع در ذهن من باقی ماند که باید از مشکل را با ایجاد یک هواپیمایی مستقل برای کرمان حل کنیم.»

در اروپا به غیر از دوسلدورف و مونیخ در آلمان که قرار است به زودی متوقف شود، ماهان ایر به پاریس (فرانسه)، بارسلون (اسپانیا) و میلان (ایتالیا) پرواز دارد.

حسین مرعشی می گوید: «یک روز در دفتر کار خودم نشسته بودم که یکی از دوستان از دبی تماس گرفت و گفت یک آقای مصری به نام ابراهیم کامل چهار هواپیما دارد و می‌خواهد در ایران شرکت هواپیمایی تأسیس کند و سؤال کرد آیا شما آمادگی دارید این کار را در کرمان انجام دهید و من هم بدون درنگ و تأمل موافقت خودم را اعلام کردم. فوری به رئیس فرودگاه کرمان دستورات لازم را دادم و فردای آن روز در سالن فرودگاه ما با طرف مصری نشستیم و قرار گذاشتیم یک شرکت مشترک به صورت پنجاه پنجاه تشکیل دهیم. یک ربع بیشتر مذاکره طول نکشید.»

 

مهاجرانی اسم ماهان را انتخاب کرد و هاشمی رفسنجانی اشک ریخت

حسین مرعشی روایت کرده بعد از توافق برای تاسیس شرکت هوایی ایرانی مصری «مطلع شدیم که دولت ایران در زمان شاه چند وام به دولت مصر داده بود که دولت مصر نتوانسته وام‌ها را به ایران بازپرداخت کند آقای کامل به ما گفتند اگر شما بتوانید موافقت طرف ایران را بگیرید من هم موافقت طرف مصر را می‌گیرم تا این هواپیماها را به جای طلب به ایران بدهیم.»

با موافقت وزارت اقتصاد ایران و با اطلاع محسن نوربخش رئیس کل بانک مرکزی و حمایت شخص  اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور وقت، چهار فروند هواپیما به عنوان بدهی مصر به ایران داده شد. به این ترتیب ایران بدون تبادل مالی، موفق به گرفتن چهار هواپیمایی شد که خرید آنها تحریم بود: «در جریان سفر بهار سال 72 جناب آقای هاشمی به کرمان، اولین هواپیمایی که در کرمان مشاهده کردند اشک از چشمان ایشان جاری شد.»

اما شرکت هواپیمایی مؤسسه خیریه مولی‌الموحدین اسم نداشت. حسین مرعشی می گوید «حدود چهار ماه بر سر نام شرکت هواپیمایی فکر می‌کردیم می‌خواستیم نامی پیدا کنیم که هم مناسب هواپیمایی باشد و هم اصالت کرمانی بودن آن را نشان دهد. روزی آقای [عطاالله] مهاجرانی برای سخنرانی به کرمان دعوت شده بود در فرودگاه به ایشان گفتم ما یک هواپیمایی تأسیس کردیم نمی‌دانیم اسمش را چه بگذاریم ایشان بدون درنگ گفتند، اسمش را بگذارید ماهان.»

ماهان ایر، در حال حاضر بیشتر از پنجاه فروند هواپیما در اختیار دارد. گزارش های غیررسمی حاکی است که یک فروند هواپیماها به یک شرکت سوریه ای اجاره داده است. ماهان ایر هرچند در مواردی تحریم های را دور زده و هواپیماهای کمتر کهنه خریده یا لوازم یدکی مورد نیازش را تامین کرده اما ناوگان آن فرسوده و پر تلفات است. فقط در چهار سال اخیر بیش از 10 سانحه برای هواپیماهای ماهان رخ داده است.

در اروپا به غیر از دوسلدورف و مونیخ در آلمان که قرار است به زودی متوقف شود، ماهان ایر به پاریس (فرانسه)، بارسلون (اسپانیا) و میلان (ایتالیا) پرواز دارد. تا سال 1386 به منچستر و بیرمنگام در بریتانیا هم پرواز داشت اما بریتانیا به دلیل پایین بودن استانداردهای ایمنی مستقل از اتحادیه اروپا جلوی ادامه پرواز آن را گرفت.

پس از توافق هسته ای برجام، اعلام شد که ماهان پروازهایش به بریتانیا را با سفر به لندن از سر می گیرد. هواپیمای جدیدی که ماهان ایر با دور زدن تحریم ها خرید بود از نظر ایمنی قادر به دریافت مجوزهای لازم از بریتانیا بود اما این باز هم ماهان نتوانست علیرغم رفع تحریم های اتمی و خرید هواپیماهای امن تر، فرصت پرواز به بریتانیا را پس بگیرد. هرچند اعلام نشد که علت اصلی چه بود اما تحریم های مرتبط با مسائل ضد تروریسم که آمریکا علیه ماهان ایر اعمال کرده بود هنوز باقی است.

دومین شرکت بزرگ هواپیمایی ایران که می توانست با تمرکز بر فعالیت مسافربری غیرنظامی، کمابیش پروازهای امن تری برای شهروندان ایران فراهم کند به دلیل مداخله و استفاده نظامی از ناوگان آن، از توسعه باز مانده و هزینه های آن به چند برابر افزایش پیدا کرده است.

مطالب مرتبط:

صنعت هواپیمایی ایران و سقوط پس از برجام

تحریم ۶۷ فروند هواپیمای ایران‌ایر چه اثری می‌تواند داشته باشد؟