جمهوری اسلامی ایران برای حل و فصل مشکلات خارجی خود در ۴۰ سال گذشته، به یک دکترین رسیده است. در دو دهه اول عمر نظام، آزادی گروگان‌های خارجی در لبنان و در دو دهه اخیر، بازداشت «دوتابعیتی‌ها» اساس این دکترین بوده است. گزارش زیر، شرح گروگان‌گیری‌های ایران از ابتدای تاسیس جمهوری اسلامی تا کنون است.
***
«به اخبار بخش فارسی صدای امریکا گوش می‌دادم، خبر داد که دومین گروگان امریکایی [در لبنان] امشب آزاد شد. اظهاراتی شده که نشان می‌دهد دولت امریکا می‌خواهد تا پایان آزادی همه گروگان‌هایش، امتیازی به ایران ندهد. اگر چنین باشد، لبنانی‌ها آزادی گروگان‌ها را متوقف می‌کنند و امریکا پشیمان می‌شود.»(اکبر هاشمی رفسنجانی؛ خاطرات سال ۱۳۶۹)
«با نظر مقام معظم رهبری و تصمیم شورای عالی امنیت ملی، از سوی وزارت اطلاعات درباره مبادله زندانیان ایرانی و امریکایی با ایالات متحده مذاکره شده و امتیازاتی برای کشور، از جمله بازگردانی ۴۰۰ میلیون دلار گرفتیم. این ۴۰۰ میلیون دلار را به همراه یک میلیارد و ۳۱۰ میلیون دلار سود آن، برای کشور مسترد کردیم و امیدواریم که دولت و دیپلماسی دولت موفق شود این پول را نیز از چنگ آن‌ها خارج کند.» (محمود علوی، وزیر اطلاعات ایران؛ شهریور ۱۳۹۵)
***
تعداد بازداشت افراد دوتابعیتی در ایران و ایجاد «حساسیت مصنوعی» روی این افراد با هدف حل و فصل مسایل متعدد دوجانبه جمهوری اسلامی ایران با دیگر کشورها، به اوج خود در این سال‌ها رسیده و عملا آن را به دکترین حل مشکلات دوجانبه ایران با گروگان‌گیری از افراد دوتابعیتی بدل کرده است.
«بازداشت خودسرانه» افراد و گروگان‌گیری در پوشش پرونده‌سازی، موضوعی نیست که مقام‌های حکومتی آن را کتمان کنند. به گزارش روزنامه «گاردین»، «محمدجواد ظریف»، وزیر امور خارجه ایران گفته حاضر بوده است در ازای پرداخت بدهی ۴۰۰ میلیون پوندی بریتانیا به ایران، در دادگاه برای آزادی «نازنین زاغری راتکلیف» استدلال کند. اما وزیر خارجه جدید بریتانیا این کار را «باج‌گیری» خوانده و جلوی آن را گرفته است.
اخیرا یک روزنامه فرانسوی گزارش داده است که بازداشت «فریبا عادلخواه»، شهروند ایرانی فرانسوی در تهران از سوی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، با هدف معاوضه او با «جلال روح‌الله‌نژاد» انجام شده است. این فرد به درخواست امریکا در خاک فرانسه به اتهام دور زدن تحریم‌های ایران بازداشت شده و ایالات متحده خواستار در اختیار گرفتن او است. در صورت انجام این درخواست، ممکن است جلال روح‌الله‌نژادبه ده‌ها سال زندان محکوم شود.
نقطه اوج موفقیت جمهوری اسلامی ایران در دکترین حل مشکلات دوجانبه با این روش، هم‌زمان با اجرایی شدن توافق هسته‌ای «برجام» بود. در این روز، در ازای پرداخت طلب جمهوری اسلامی ایران از سوی امریکا بابت پیش پرداخت خریدهای نظامی شاه که پس از انقلاب تحویل داده نشدند، شماری از شهروندان ایرانی-امریکایی بازداشت شده در جمهوری اسلامی ایران آزاد شدند و به امریکا برگشتند.
این پول به صورت نقد در یک هواپیمای اختصاصی به ایران فرستاده شد و در مقابل، زندانیان در یک پرواز دیگر از ایران خارج شدند. «محمود علوی»، وزیر اطلاعات جمهوری اسلامی ایران در کابینه «حسن روحانی» این اقدام را گرفتن امتیازاتی برای کشور با نظر آیت‌الله «علی خامنه‌ای» خوانده بود.
«دونالد ترامپ» که در آن زمان هنوز رییس‌جمهوری نشده و سرگرم مبارزات انتخاباتی بود، این اقدام را باج‌دهی دولت «باراک اوباما» به گروگان‌گیری جمهوری اسلامی ایران نامید. اما سخن‌گوی وزارت خارجه امریکا تایید کرد که پرداخت پول، مشروط به آزادی زندانیان امریکایی از ایران بوده است.
نمونه‌های متعدد از چنین اقداماتی در کارنامه ۴۰ ساله جمهوری اسلامی وجود دارد اما این روش در دو دهه اول عمر نظام، تفاوتی‌هایی با اکنون داشته است. در دو دهه اول، نظام بیش از آن که از بازداشت افراد دوتابعیتی برای حل و فصل مسایل دوجانبه خود با کشورهای غربی استفاده کند، از طریق اتباع گروگان گرفته شده‌‌شان در لبنان و آزادی آن‌ها از طریق اعمال نفوذ بر «حزب‌الله» لبنان فعالیت می‌کرد.
به روایت «اکبر هاشمی رفسنجانی»، «ژاک شیراک»، نخست وزیر وقت فرانسه به مقام‌های جمهوری اسلامی درباره آزادی «انیس نقاش»، ضارب «شاپور بختیار»، آخرین نخست وزیر پیش از انقلاب که سرانجام در فرانسه به قتل رسید، وعده داده بود.
او در خاطرات سال ۱۳۶۷ خود نوشته است وزیر خارجه فرانسه در سفر به ایران درباره این وعده آقای شیراک از او پرسیده بود و گمان می‌کرده است که می‌خواهند از این موضوع در رقابت‌های سیاسی داخلی در فرانسه علیه نخست وزیر استفاده کنند.
هاشمی رفسنجانی در خاطراتش شرح داده است: «گفتم اگر انیس آزاد نشود، ممکن است لبنانی‌ها انتقام بگیرند. آن‌ها تهدید کرده‌اند.»
سپس ادامه می‌دهد که به وزیر خارجه فرانسه گفته است: «در مورد گروگان‌های امریکایی گفتم اگر امریکا اموال ما را آزاد کند، برای آزادی گروگان‌هایش در حد مقدور کمک می‌کنیم.»
انیس نقاش البته آزاد شد و به جای لبنان، کشوری که تبعه آن بود، مقیم ایران شد.
یک سال پیش از این، به روایت هاشمی رفسنجانی، ایران توانسته بود فرانسه را با میانجی‌گری الجزایر به این پیشنهاد برساند تا با آزادی گروگان‌های فرانسوی در لبنان موافقت کند: «فرانسه ۳۵۰ میلیون دلار از بدهی‌هایش به ایران را بپردازد و ضد انقلاب را از فرانسه اخراج کند.»
به نوشته او، این پیشنهاد پس از مشورت با «میرحسین موسوی» نخست وزیر، «احمد خمینی» پسر و نماینده آیت‌الله خمینی و «علی خامنه‌ای» رییس جمهوری وقت پذیرفته شد.
ایران با استفاده از موضوع گروگان‌های امریکایی در لبنان، هم‌زمان برای حل و فصل چند موضوع با ایالات متحده هم در تلاش بود. اکبر هاشمی رفسنجانی در یکی از یادداشت‌های روزانه خود در سال ۱۳۶۷ نوشته است: «آقای ری‌شهری، وزیر اطلاعات آمد از مذاکره یکی از مامورانش با امریکایی‌ها گزارش داد که حاضر شده‌اند در مقابل آزادی گروگان‌های امریکایی در لبنان، اموال مسدود شده ما را آزاد کنند و در قطع‌نامه ۵۹۸ از نظرات ما حمایت کنند و به کارخانه‌های امریکا اجازه فروش نیازهای تسلیحاتی ما را از طریق کشور واسطه بدهند. قرار شد موضوع در جلسه سران قوا مطرح شود.»
سه سال پیش از آن، ایران تجربه موفقی کسب کرده و توانسته بود با وعده کمک به آزادی گروگان‌های امریکایی در لبنان، یک محموله موشک تاو از سوی ایالات متحده دریافت کند که در نبرد نظامی با عراق حیاتی بود.
هاشمی رفسنجانی در خاطرات روز هشتم اسفند ۱۳۶۴ نوشته است: «گفتم موشک‌ها را به سپاه تحویل بدهند. با توجه به تاثیری که این موشک‌ها در جنگ زمینی با عراق دارند، بعضی فکر می‌کنند که امریکا مخالف شکست صدام نیست یا فکر دیگری دارد. احتمالا دارند باج می‌دهند برای صاف کردن زمینه روابط بعد از پیروزی در عراق و جلوگیری از گرایش ما به طرف روابط با مسکو.»
در سال ۱۳۶۹، همکاری ایران با امریکا برای آزادی گروگان‌های امریکایی در لبنان به اوج خود رسید. اکبر هاشمی رفسنجانی که حالا رییس‌جمهوری ایران بود، در خاطرات خود از ششم اردیبهشت این سال نوشته است. بنابر روایت او، در این روز سفیر سوییس در تهران که حافظ منافع امریکا است، از «جورج بوش»، رییس جمهوری وقت امریکا پیام خصوصی آورده و از کمک ایران در آزادی «رابرت پل هیل»، گروگان امریکایی تشکر کرده و گفته است «حافظ اسد»، رییس‌جمهوری سوریه به او گفته ایران در این امر کمک موثری کرده است.
در خاطرات هاشمی رفسنجانی نکاتی وجود دارد که نشان دهنده نقش ایران در این گروگان‌گیری‌ها هستند. در یکی از نوشته‌های او که مربوط به بیست و هشتم اردیبهشت ۱۳۷۱ است، رییس‌جمهوری وقت ایران نقل کرده است «ادوارد سائوما»، مدیرکل لبنانی‌تبار «سازمان خواروبار ملل متحد» (فائو) که برای اجلاس وزیران فائو به تهران آمده بود، از او درخواست ملاقات خصوصی می‌کند و در این ملاقات، از هاشمی رفسنجانی برای آزادی دو گروگان آلمانی در لبنان کمک می‌خواهد.
رییس جمهوری وقت ایران نوشته است مدیرکل لبنانی فائو به او گفته بود که گروگان‌گیری یکی از دلایل سقوط دولت لبنان شده است.
با آزادی تمامی امریکایی‌ها در لبنان، دیگر گزارشی از گروگان‌گیری عمده در این کشور و دخالت ایران برای آزادی آن‌ها منتشر نشد. جمعی از این افراد اکنون با طرح شکایت‌هایی در دادگاه‌های امریکا، جمهوری اسلامی ایران را در دستگاه قضایی محکوم کرده و حکم به مصادره اموال این کشور به عنوان غرامت گرفته‌اند که رقم آن به ده‌ها میلیارد دلار می‌رسد.
از اواسط دهه ۱۳۷۰ خورشیدی، استفاده از این روش کنار گذاشته شد یا امکان ادامه آن دیگر وجود نداشت اما آرام آرام دستگیری ایرانی‌های دو تابعیتی که با روی کار آمدن «محمد خاتمی» رفت و آمدشان را به ایران بیشتر کرده بودند، جایگزین دکترین حل مشکلات دوجانبه ایران با کمک به پایان گروگان‌گیری شد.
ایران احتمالا جزو معدود کشورهایی در جهان است که برای حل مسایل خارجی خود، اتباع و شهروندانش را با پرونده‌سازی بازداشت می‌کند و با پایمال کردن عمر و حقوق بنیادین آن‌ها، در پی حل مسایل خارجی خود است و برای این کار تئوری دارد.
مطالب مرتبط:
دستگیری دانشجوی ایرانی مقیم لندن در تهران
ریچارد رتکلیف: در همان هفته اول بازداشت از نازنین خواستند جاسوسی ایرانیان لندن را کند
یکی از دوستان احمدرضا جلالی: گفته بودند اگر همکاری کند پرونده را مختومه اعلام می‌کنند
یکی از بستگان حمید بابایی: گفته بودند دانشجویان ایرانی مقیم بلژیک را زیر نظر بگیر
همسرکامیل احمدی: همسرم برای پژوهش‌هایی که مجوز ارشاد داشته، بازجویی شده است
همسر کامیل احمدی، پژوهشگر ایرانی-بریتانیایی: از دلیل بازداشت او بی‌خبریم
۴ دوتابعیتی ایرانی بریتانیایی در زندان اوین؛ مبارزه با تروریسم یا گروگان‌گیری؟
سخن‌گوی خانواده مایکل وایت: دادستان مشهد دستور منع تماس تلفنی مایکل را صادر کرده است
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر