رقابت میان نهادهای نظامی و فرهنگی در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران

تهران- زهره خسروانی، شهروند خبرنگار

بیست و نهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران این روزها در مجموعه «شهر آفتاب» در حالی برگزار می‌شود که به نظر می‌رسد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در رقابت با نهادهای وابسته به سپاه پاسداران بر سر محل برگزاری این نمایشگاه، پیروز میدان بودند.

این مجموعه‌ با میلیاردها تومان هزینه، با همراهی بخش خصوصی در فضایی حدود ۱۳۷ هکتار در حاشیه بزرگراه «خلیج فارس» که از کنار گورستان «بهشت زهرا» در مرز جنوبی تهران به سمت فرودگاه «امام» می‌رود، ساخته شده است. البته تنها بخش کوچکی شامل یک مجموعه سالن‌های نمایشگاهی، پارکینگ و فضای سبز از ۱۳۷ هکتار این مجموعه برای برگزاری این دوره از نمایشگاه آماده شده است و هم چنان ساخت و ساز در بخش‌های دیگر آن ادامه دارد. همین بخش آماده شده هم با مشکلات زیادی رو به رو است و هنوز راه زیادی تا تکمیل آن دارد. گفته می‌شود قرار است چند مرکز اقامتی، از جمله یک هتل در مجموعه شهر آفتاب ساخته شود. البته با توجه به وسعت عملیات ساخت و سازی که در این مکان وجود دارد و وضعیت بودجه‌ای، معلوم نیست که این مجموعه کی آماده افتتاح شود؟

اما این تمام داستان برگزاری این دوره از نمایشگاه بین المللی کتاب تهران در شهر آفتاب از سوی وزارت ارشاد ایران نیست. برگزاری این نمایشگاه در مکان جدید در حالی رخ داده است که برخی نهادهای نظامی و نیمه نظامی امنیتی و وابستگان به آن‌ها نسبت به برگزاری آن اعتراض کردند و حتی امام جمعه تهران حکم به تعطیلی آن داد.

«محمدعلی موحدی کرمانی» اگر چه علت دادن این حکم را ورود کتاب‌های «گمراه کننده» و -به گفته او- «ضاله» به جامعه دانسته اما حاکی از رقابت شدیدی بود که میان شهرداری تهران، سپاه پاسداران و قرارگاه‌های سازندگی این نهاد نظامی برای دست گرفتن مکان نمایشگاه وجود داشت.

نمایشگاه کتاب تهران یک سال بعد از به قدرت رسیدن محمود احمدی‌نژاد به ریاست جمهوری، از محل دایمی نمایشگاه‌های تهران در خیابان «سئول» به مصلی امام خمینی تهران منتقل شد که در آن زمان بیست و پنجمین سالی بود که در حال ساخت و آماده شدن بود.

نکته‌ای که در آن‌ سال‌ها کم تر مورد توجه قرار گرفت، این بود که مرجع ساخت و اداره مصلی تهران از سازمان‌های وابسته به سپاه پاسداران ایران است. نمایشگاه کتاب به عنوان مهم ترین رویداد فرهنگی ایران در نیمه نخست سال است که بخش مهمی از بودجه فرهنگی کشور را از یک سو و فضای خوب تبلیغات را از سوی دیگر به خود جلب می‌کند. همین زمینه بسیار خوبی برای اداره کنندگان مصلی تهران فراهم می کند که بتوانند از قِبَلِ برگزاری این نمایشگاه و در دست گرفتن تبلیغات و اجاره بهای غرفه ها درآمد خوبی کسب کنند.

از سوی دیگر، در چند سال گذشته برخی اسپانسرهای نزدیک به همین نهادها، تبلیغات داخلی نمایشگاه‌ را به دست داشتند و همین نیز سود برگزاری نمایشگاه کتاب را برای آن ها بیش تر می‌کرد و باعث شد تا در دوره احمدی‌نژاد با توجه به این که وزارت ارشاد و معاونان این وزارت خانه که از بدنه سپاه و نهادهای امنیتی انتخاب شده بودند، هیچ تلاشی برای جابه‌جایی نمایشگاه از مصلی به مکانی دیگر نکنند. موضوع جابه‌جایی نمایشگاه با توجه به شعارهای موقتی بودن مصلی در سال‌های بعد با مخالفت رو به رو شد. احمدی‌نژاد که گفته بود بازگشت نمایشگاه به محل دايمی نمایشگاه بین‌المللی تهران ممکن نیست، در سال‌های نخست اعلام کرد قرار است این مکان تخریب شود. اما با اعتراض‌هایی که در همان زمان نسبت به این اقدام شد، در نهایت نمایشگاه بین‌المللی نفت را با تغییر زمانی، هم زمان با برگزاری نمایشگاه کتاب در مصلی تهران برنامه‌ریزی و به این ترتیب، بازگشت نمایشگاه را به محل دایمی نمایشگاه‌ها منتفی کردند.

 با آن که تبلیغات وسیعی برای ساخت دو مکان «شهر آفتاب» و «باغ کتاب» تهران در تپه‌های عباس‌آباد به عنوان مکان دايمی نمایشگاه کتاب تهران می‌شد، این دو پروژه بدون هیچ پیشرفتی باقی ماندند. نکته قابل توجه، عدم آمادگی هر ساله مصلی امام خمینی برای برگزاری نمایشگاه کتاب بود. شبستان این مصلی که برای اسکان ناشران عمومی و بین‌المللی در نظر گرفته شده بود، از نظر امنیتی برای برگزاری نمایشگاه استانداردهای لازم را نداشت و سیستم‌های تهویه و خنک‌کننده آن تا سال آخر که داخل مصلی تکمیل‌تر شده بود هم به درستی در هوای تقریبا رو به گرمای اردیبهشت تهران کار نمی‌کرد و بازدیدکنندگان از نمایشگاه با مشکلات زیادی رو به رو بودند. در چهار سال نخست، ساخت و ساز وسیع در محوطه حیاط این مصلی در جریان بود و بازدیدکنندگان داخلی و خارجی با فضای بسیار نامناسب ناشی از نخاله‌های ساختمانی رو به رو می شدند. از سوی دیگر، قرار گرفتن این مصلی در یکی از خیابان‌های اصلی شهر، یعنی خیابان «عباس‌آباد» با وجود بیش از یک میلیون بازدیدکننده در روز و نداشتن پارکنیک کامل، ترافیک مرکز شهر را با اختلال بیش تری رو به رو می‌کرد. دو ایستگاه مترو نیز که بعد از سومین سال حضور نمایشگاه در مصلی راه افتاد، نمی‌توانست حجم مسافر روزانه نمایشگاه را جابه‌جا کند.

با روی کار آمدن دولت حسن روحانی، «علی جنتی»، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در نخستین قدم اعلام کرد که نمایشگاه کتاب را از مصلی به جای دیگری منتقل خواهد کرد؛ اتفاقی که البته سه سال جدال با سپاه و قرارگاه «سازندگی» آن را به تعویق انداخت. حتی در این دوره نیز تا بهمن‌ماه سال گذشته هنوز ابهاماتی برای برگزاری نمایشگاه در شهر آفتاب وجود داشت که حاکی از بالا رفتن جدال میان قرارگاه سازندگی و مجموعه شهرداری و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای برگزاری نمایشگاه در نمازخانه بزرگ شهر یا مکانی بود که استاندارد لازم را برای برگزاری داشته باشد؛ ماجرایی که به نظر می‌رسد در نهایت شهرداری و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پیروز از آن بیرون آمدند و در فاصله کم تر از چهار ماه، شهر آفتاب را آماده برگزاری نمایشگاه کردند.

در این فرصت، شهرداری و شرکت بهره برداری راه آهن شهری تهران و حومه با ظرفیت چند برابر، ایستگاه مترو شهر آفتاب را آماده کرده و با تبلیغات وسیع، از برگزاری نمایشگاه در این مکان خبر دادند. این شرکت قطارهای تازه‌ای را به خط یک مترو تهران که شمالی‌ترین نقطه شهر، یعنی تجریش را به مرز جنوبی آن، یعنی بهشت زهرا و جاده قم متصل می‌کند، اضافه کردند. همین نیز باعث خشم برخی نهادهای امنیتی و تندروهای نظام شد و با همراهی نهادهای امنیتی وارد بحث تکفیر و تحریم نمایشگاه شدند؛ اتفاقی که تا امروز به خیر گذشته است. اما مشخص نیست در روزهای آینده ترکش‌های این اتفاق به کدام بخش از فرهنگ ایران اصابت کند.