چرا پروازهای ایران‌ایر به همه شهرهای اروپا ۴۸ ساعت لغو شدند؟

همه پروازهای شرکت هواپیمایی ملی جمهوری اسلامی ایران (هما) به مقصد شهرهای اروپایی از روز یک‌شنبه هجدهم اسفند ۱۳۹۸، به مدت دو روز به حالت تعلیق در آمده بودند. با این حال، ساعاتی پیش شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران خبر داد که پروازهای این شرکت به اروپا از فردا بیست‌ویکم اسفند ۱۳۹۸ از سر گرفته می‌شوند. چرا پروازهای هما به کشورهای اروپایی تعلیق شده بودند؟

 شرکت «ایران‌ایر» دو هفته پیش از فرا رسیدن سال نو ایرانی و جشن نوروز که مسافرت‌های بین‌المللی ایرانیان برای دیدار اقوام و گذراندن تعطیلات نوروزی افزایش پیدا می‌کند، اعلام کرد تعلیق پروازهای اروپایی آن «به دلایل نامعلوم»، از طرف اروپا اعمال شده و شرکت در حال تلاش برای برقراری  پروازها است.
امروز سه‌شنبه بیستم اسفند ۱۳۹۸، دو روز پس از این تعلیق، شرکت «ایران‌ایر» از حل و فصل مشکل و از سرگیری پروازهای اروپایی خبر داد.

برخلاف آن‌چه به نظر می‌رسد، تعلیق پروازهای ایران‌ایر به شهرهای اروپایی به دلیل شیوع گسترده ویروس «کرونا» در ایران نبود. هرچند پیش‌تر کشورهای سوئد و اتریش مجوز پروازهای این شرکت را به دلیل همه‌گیر شدن کرونا، معلق کرده بودند و هم‌چنان هواپیماهای ایران‌ایر نمی‌توانند به شهرهای وین، استکهلم و گوتنبرگ پرواز کنند.
اما توقف سراسری پروازهای این شرکت به طور غیرمستقیم، مربوط به تحریم‌های ایالات متحده بود که در حال حاضر رفع شده‌اند. البته هنوز مشخص نیست مشکل تعلیق پروازهای هواپیمایی ملی جمهوری اسلامی چه طور حل شده است. در اطلاعیه­‌ای که هما در اختیار خبرگزاری‌ها قرار داده، فقط به از سرگرفتن پروازهای اروپا اشاره شده است.

 امریکا پس از خروج از توافق هسته‌ای برجام، تحریم‌های رفع شده علیه صنعت هوانوردی ایران، شامل فروش هواپیما و قطعات یدکی به آن را دوباره به اجرا گذاشت. سخت‌گیری در اجرای این تحریم‌ها به حدی است که گریبان هواپیماهای دیگر کشورها را هم که به ایران پرواز می‌کنند، گرفته است.

 نزدیک به دو سال پس از بازگشت تحریم‌های امریکا علیه ایران، هواپیماهای ایرانی که به شهرهای اروپایی پرواز می‌کنند، باید نرم‌افزارهای ناوبری خود را با استانداردهای تازه به روز کنند. اما چون بیش از ۱۰ درصد از فن‌آوری به کار رفته در این هواپیماها امریکایی است، مشمول تحریم‌های ایالات متحده می‌شوند.
«آژانس ایمنی هوانوردی اروپا» که نهاد ناظر بر ایمنی  پروازهای بین‌المللی بر فراز آسمان اروپا است، به دلیل به روز نبودن نرم‌افزارهای ناوبری ایران‌ایر، اجازه ادامه پرواز به هواپیماهای این شرکت را لغو کرده است.

لغو پروازهای ایران‌ایر به اروپا، به معنای این نیست که باقی هواپیماهای ایران ضرورتا به نسخه جدید نرم‌افزارهای ناوبری مجهز هستند بلکه به این معنا است که به جز ایران‌ایر، شرکت هوایی ایرانی دیگری به طور هفتگی و مرتب به شهرهای اروپایی پرواز ندارد.

 شرکت هوایی «ماهان» پیش از تحریم‌های این دوره امریکا که توسط دولت «دونالد ترامپ» اعمال شده‌اند، به برخی از شهرهای اروپایی پرواز داشت. در یک دوره، آژانس ایمنی هوانوردی اروپا پرواز هواپیماهای این شرکت را هم به دلیل نقض ایمنی پروازی تعلیق کرده بود. پس از رفع نواقص و ارتقای سطح ایمنی به استانداردهای اروپا، پروازهای ماهان به شهرهای اروپایی از سرگرفته شدند. اما در حال حاضر این پروازها به دلیل تحریم‌های مستقیم ایالات متحده، متوقف شده‌اند.

ایالات متحده می‌گوید سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با استفاده از هواپیماهای مسافربری غیرنظامی ماهان، نفرات سپاه و ادوات نظامی در منطقه جابه‌جا می‌کند و با این استدلال توانسته است کشورهای اروپایی را مجاب به متوقف کردن پروازهای ماهان کند.

در صورتی که مساله پروازهای ایران‌ایر به شهرهای اروپایی حل و فصل نمی‌شد، هیچ پرواز مستقیمی از شرکت‌های هوایی ایرانی به اروپا و برعکس وجود  نداشت.

جلوگیری ایالات متحده از تامین خدمات هواپیماهای مسافربری ایران، خلاف دستور موقت دیوان بین‌المللی دادگستری است که از امریکا خواسته بود مانعی در راه ایران برای تامین امنیت مسافران هوایی ایجاد نکند. این دستور بر مبنای تامین کالاهای بشردوستانه در زمان تحریم‌ها است که کشورها موظف‌اند برای تضمین سلامت و حق حیات، آن را رعایت کنند.

 به هر ترتیب، ایالات متحده به این دستور دیوان لاهه بی‌اعتنایی کرده اما جمهوری اسلامی ایران هم با جابه‌جایی سلاح و ادوات نظامی با هواپیماهای مسافربری که خلاف مقررات بین‌المللی هوانوردی است و جان مسافران را در خطر قرار می‌دهد، امریکا را برای به توقف کشاندن پروازهای ماهان، موفق کرده است.

 به غیر از ناتوانی ایران‌ایر از تامین قطعات یدکی مورد نیاز از بازارهای رسمی و هم‌چنین قدیمی شدن نرم‌افزارهای ناوبری، این کشور در حال حاضر با مشکلات متعدد ناشی از تحریم‌ها دست و پنجه نرم می‌کند.

 پس از توافق «برجام» که در اقدامی اضافی و نامربوط به مساله اتمی، تحریم فروش هواپیما به ایران هم لغو شد، شرکت‌های هواپیمایی ایران، از جمله ایران‌ایر و آسمان قرارداد خرید ده­ها هواپیمای مسافربری با شرکت هواپیماسازی «بویینگ»، «ایرباس» و «ای‌ار‌تی» را امضا کردند. پیش از خروج ایالات متحده از برجام، شرکت‌های ایرباس و ای‌ار‌تی که خارج از امریکا هستند، چند فروند از هواپیماهای سفارش گرفته از ایران را تحویل دادند.

قرارداد خرید این هواپیماها به صورتی بود که شرکت ایرانی باید مبلغ آن را در سال‌های بعدی به صورت اقساط پرداخت می‌کرد. اما بازگشت تحریم‌های امریکا که تحریم بانکی و تبادلات مالی بخشی از آن است، مانع از آن شده بود که ایران بتواند با سررسیدن زمان پرداخت، اقساط هواپیماهای خریداری شده را به موقع پرداخت کند. به این ترتیب، این احتمال قوت گرفته بود که با ادامه بدهی‌های پرداخت نشده، هواپیماهای ایرانی در خارج از کشور توقیف شوند. مشخص نیست که ایران راهی برای حل و فصل بحران بدهی‌ها یافته است یا نه.

هم‌زمان با مشکل تامین قطعات یدکی و لوازم مورد نیاز برای ایمنی پرواز، هواپیماهای ایرانی پیش از تعلیق مجوزهای پروازی در اروپا، به دلیل تحریم مستقیم ایران‌ایر، نمی‌توانستند در فرودگاه‌های اصلی اروپا که در آن به زمین می‌نشینند، سوخت‌گیری کنند.

هواپیماهای ایران با پرواز به فرودگاه‌های دورافتاده در دیگر شهرها، سوخت مورد نیاز خود را تامین می‌کردند و با پرداخت پول آن به صورت نقدی، عازم تهران می‌شدند. چند هفته پیش از تعلیق سراسری پروازها به اروپا، دو هواپیمای ایران‌ایر از مبدا آمستردام و لندن عازم فرودگاه کوچکی در ایتالیا شده بودند تا برای رسیدن به تهران سوخت بگیرند. اما به دلیل سرما نتوانسته بودند به موقع حرکت کنند و با بیش از یک روز تاخیر، به ایران رسیدند.

سوخت‌گیری هواپیما با مسافر به دلیل خطرات بالقوه‌ای که دارد، خلاف مقررات ایمنی هوانوردی غیرنظامی است و در صورتی که آژانس ایمنی هوانوردی اروپا آن را خلاف استانداردها تشخیص دهد، می‌تواند مانع دیگری در راه ادامه پروازهای ایران‌ایر به فرض حل مشکل فعلی باشد.

تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران هم‌چون کلافی پیچ در پیچ، بخش‌های مختلف این کشور را در بر گرفته اما صدمات آن به صنعت هوانوردی که ارتباط مستقیمی با جان انسان دارد، بسیار گسترده شده است.

نقض تعهدات امریکا در برابر ایمنی هوانوردی ایرانیان، موضوعی جدی است اما نظام جمهوری اسلامی ایران هم با انجام کارهایی، از جمله با جابه‌جایی نظامیان و ادوات جنگی با هواپیماهای مسافری، توان کشور را برای گرفتن حقوق خود از دست داده و هر فشاری را به شهروندان ایرانی توجیه‌پذیر کرده است.