خبر امضای تفاهم‌نامه جدید مرزبانی میان ایران و عراق، واکنش‌های بسیاری را به دنبال داشته است. برخی آن را توطئه علیه احزاب کرد و مخالفان جمهوری اسلامی در اقلیم کردستان عراق برمی‌شمارند و برخی دیگر، مجموعه‌ای از عوامل امنیتی و اقتصادی را در این اقدام موثر می‌دانند. «ایران‌وایر» به سراغ برخی چهره‌های سیاسی ساکن در کردستان عراق رفته و نظر آن‌ها را که حاضر به گفت‌وگو شدند، پرسیده است.
***
«خبرگزاری میزان» از امضای یک تفاهم‌نامه جدید میان فرماندهان مرزبانی مناطق مرزی دو کشور ایران و عراق خبر داده است.
این تفاهم‌نامه با حضور سردار «یحیی حسین‌خانی» و همتای عراقی‌اش سرتیپ «عماد فاضل هادی دزهی»، فرمانده «مرزبانی منطقه یکم جمهوری عراق»، به منظور توسعه و گسترش روابط و تعاملات مرزی در چهارمین نشست در اربیل به تاریخ ١٥آذر١٣٩٩ امضا شد.
متن تفاهم‌نامه انتشار نیافته است و تا کنون هم خبری در مورد جزئیات و مفاد آن درز نکرده است. اما فرمانده مرزبانی استان آذربایجان غربی در آخرین نشست خبری در شهر اربیل مدعی شد که باید «با ناامنی‌هایی که در رابطه با تروریست‌ها، قاچاقچیان مسلح و قاچاق اقلام فرهنگی و سلاح و مهمات در مرز وجود دارد، توسط مرزبانان برخورد قاطع شود.»
بازتاب خبر امضای این تفاهم‌نامه واکنش‌های بسیاری را در میان مخالفان جمهوری اسلامی ایران و کاربران شبکه‌های مجازی به دنبال داشته است، به طوری که بسیاری تفاهم‌نامه اخیر را توطئه‌ای دیگر علیه احزاب کرد و مخالفان جمهوری اسلامی در اقلیم کردستان عراق می‌دانند، به ویژه در شرایطی که نیروهای نظامی برخی احزاب مخالف ایران در مناطق مرزی منتهی به شهرهای اشنویه و پیرانشهر در آذربایجان غربی مستقر هستند.
اما «ابراهیم علیزاده»، دبیر اول «کومله، سازمان کردستان حزب کمونیست ایران»، در همین رابطه به ایران‌وایر گفت که «تفاهم‌نامه اخیر ارتباط چندانی با حضور واحدهای محدود نظامی برخی احزاب در مناطق مرزی غرب ایران ندارد؛ حضور واحدهای کوچک نظامی احزاب، بهانه است.»
وی ضمن انتقاد از استقرار این واحدهای نظامی معتقد است که حضور این نیروها نه این که منشا اثر نبوده، بلکه اتخاذ یک سیاست اشتباه از سوی برخی احزاب در خاک اقلیم کردستان عراق است، چون مبارزه مسلحانه و یا حضور نظامی غیر از حمایت وسیع مردمی زمان، مکان و شرایط ویژه خود را دارد.
از سوی دیگر، وی معتقد است با توجه به شرایط فعلی عراق «اغلب تفاهم‌نامه‌هایی که در نزدیکی مرزها منعقد می‌شوند غیر از تعامل و تبادل امنیتی دو طرف، چون متاثر از توازن قوای میان آمریکا و ایران در عراق است صوری، زمان‌مند و موردی هستند؛ به ویژه در شرایطی که جمهوری اسلامی هم آسیب‌پذیر است و هم خود را آسیب‌پذیر می‌داند.»
البته ابراهیم علیزاده با اشاره به «پیماننامه الجزایر» تحکیم هر چه بیشتر امنیت مرزها از سوی دولت‌ها را طبیعی می‌داند، به ویژه در شرایط بحرانی و متلاطم خاورمیانه: «در دوره پهلوی هم همین رویکرد نسبت به مرزها وجود داشت. به عنوان مثال ایجاد پیماننامه الجزایر میان هر دو کشور ایران و عراق بر سر آب‌های "اروندرود" که با وساطت الجزایر در سال ١٩٧٥ میلادی صورت گرفت، برای تامین نوار امنیتی و جلوگیری از رخنه اخلال‌گران در طول همین مرزها هم بود. حتی جمهوری اسلامی همین مشکل را هم با کشور پاکستان بر سر مرزهای سیستان‌وبلوچستان دارد. بنابراین، بسیار طبیعی است که خود را در مقایسه با کشورهای دیگر آسیب‌پذیرتر بداند.»
اما ابراهیم علیزاده تلاش سپاه پاسداران برای کنترل همه‌جانبه مرزها از جمله مرزهای غربی کشور را بسیار جدی می‌داند و معتقد است که «هدف از کنترل همه‌جانبه از سوی سپاه پاسداران غیر از تسلط کامل بر مسائل ریز و درشت مرزهای غربی، ممانعت از خروج غیرقانونی شهروندان ایرانی به عنوان پناهنده، مسدود ساختن گذرگاه‌های اصلی کولبران و کنترل بیشتر بر انتقال غیرقانونی اقلام کالایی نظیر احشام، لوازم پزشکی و دارویی که هم از سوی قاچاقچی‌ها و هم از سوی برخی عناصر در خود سپاه پاسداران انجام می‌شود.»
دبیر اول «سازمان کردستان حزب کمونیست ایران»، باور دارد که سپاه پاسدارن یکی از بزرگ‌ترین قاچاقچی‌ها در سطح منطقه است و از تمام قدرت امنیتی و دیپلماتیک خود برای تامین مخارج خود و استفاده از خلاهای مرزی استفاده می‌کند. وی کشف ١٩ کامیون حامل داروی قاچاق از ایران به عراق توسط ارتش این کشور در مهر ماه ١٣٩٩ را که از آن به عنوان «بزرگ‌ترین محموله قاچاق دارو از ایران به عراق» نام می‌برند، از مصادیق ادعای خود می‌داند: «اگر چه بعدها معلوم شد که حشدالشعبی مرز را برای انتقال این محموله باز کرده بود؛ آن هم در شرایطی که مردم و حتی خود دولت از مهار و کنترل ویروس کرونا وامانده و کشور با کمبود شدید دارو روبه‌رو است. اما این نشان‌گر این است که جمهوری اسلامی در واقع غیر از کنترل، هدایت و سازماندهی بازار قاچاق، تجربه درآمدزایی نامشروع خود را نیز به نیروهای تحت امر خود، از جمله حشدالشعبی منتقل می‌کند؛ یعنی ایجاد یک کانال مستقل مالی برای تامین نیروها از هر طریقی.»
از نظر ابراهیم علیزاده معضل کولبرها یکی دیگر از دغدغه‌های اصلی این نوع تفاهم‌نامه‌ها بوده است. چون فشارهای روانی و تبلیغاتی ناشی از بازتاب‌های گسترده خبری شلیک به کولبرها در رسانه‌های خارج از کشور، کار را برای تداوم رویه کنونی بسیار سخت و طاقت‌فرسا کرده است: «اگر چه کولبری در ایران مبنای قانونی ندارد و تردد در معابر مرزی شلیک به کولبران را در پی دارد، اما بازتاب خبری آن جهانی است. فشار خبری و بازتاب گسترده کشتن کولبرها در سطح جهانی بر جمهوری اسلامی به قدری است که باید راهی برای حل آن بیابد. اما چون از حل آن عاجز است، راه سرکوب و مسدود ساختن گذرگاه‌های کولبرها را انتخاب می‌کند.»
ابراهیم علیزاده همچنین مرزهای هر دو کردستان ایران و عراق را شکننده و تحریم‌ناپذیر می‌داند و باور دارد که جمهوری اسلامی از این مرزها برای دور زدن تحریم‌ها علی‌رغم میل کشور همسایه هم سود می‌برد: «جمهوری اسلامی از خلاهای مرزی میان اقلیم و کردستان ایران نهایت استفاده را می‌برد. در حالی که استفاده ایران از مرزهای کردستان عراق تا همین لحظه نیز برای حکومت اقلیم بسیار زیان‌بار بوده است. در واقع یکی از دلایل دوری آمریکا و نگرانی‌هایش نسبت به اقلیم کردستان به دور زدن تحریم‌ها و استفاده ایران از این مرزها مربوط است.»
ابراهیم علیزاده ضمن ابراز نگرانی از نقش سپاه پاسداران در صادرات و انتقال قاچاقی مواد مخدر به اقلیم کردستان و عراق، از این کشور به عنوان یکی از کانال‌های اصلی صادرات مواد مخدر به سوریه، لبنان، اردن و در نهایت به کشورهای اروپایی یاد می‌کند و معتقد است که «قاچاق مواد مخدر یکی از تهدیدهای بسیار جدی و جدیدی است که اخیرا متوجه حکومت اقلیم و مردم کردستان عراق است که این نیز بدون اعمال فشار و تهدید اقتصادی از سوی ایران ممکن نیست.»
از سوی دیگر، «رضا کعبی»، معاون دبیر اول «کومله زحمت‌کشان کردستان»، نیز که بخشی از واحدهای نظامی حزب متبوع وی در مناطق مرزی اشنویه و پیرانشهر مستقر هستند معتقد است که این نوع تفاهم‌نامه‌ها تازگی ندارد. اما هدف جمهوری اسلامی را علی‌رغم ارتباط اقتصادی و دیپلماتیک همیشگی با اقلیم بعد از انقلاب ١٣٥٧، دخالت و نفوذ بیشتر در اقلیم کردستان عراق می‌داند، چه از طریق تقویت احزاب اسلامی و تضعیف احزاب مسلط در اقلیم و چه از طریق اعمال فشار و تهدید و به‌کارگیری دروازه‌های اصلی مرز به عنوان یکی از اهرم‌های اصلی فشار.
به گفته رضا کعبی، رابطه منظم احزاب مخالف جمهوری با داخل کشور جمهوری اسلامی را از احزاب مخالف خود در اقلیم کردستان آشفته و سراسیمه کرده است و در همین راستا نیز رویکردی به شدت امنیتی به کردستان، از جمله مرزهای آن داشته است؛ به ویژه بعد از اعتراضات وسیع و مردمی ۱۳٩٦ و ۱۳٩٨ و در متن شرایط نابه‌سامان کنونی. همین مسائل جمهوری اسلامی را برای تحکیم، تقویت و تمرکز هر چه بیشتر بر مرزها به سوی این چنین تفاهم‌نامه‌هایی سوق داده است.
رضا کعبی در ادامه صحبت‌های خود ادعای فرمانده مرزبانی مبنی بر ناامن‌شدن مرزها توسط تروریست‌ها، قاچاقچیان مسلح و قاچاق سلاح و مهمات را رد کرد و گفت: «جمهوری اسلامی تمام کولبرها و کاسب‌کارهایی را که در این مرزها کولبری می‌کنند، متجاوز مرزی می‌خواند، آن‌ها را به گلوله می‌بندد و با عناوینی چون تروریست‌ها، قاچاقچی‌های مسلح و یا حتی قاچاقچی سلاح و مهمات اقدام مجرمانه و شنیع خود را توجیه می‌کند. گفتنی است که این عناوین مدت‌هاست که به یک کلیشه و حتی کلیدواژه کشتن کولبرها تبدیل شده است.»
وی در ادامه به حضور و اهداف آموزشی نیروهای نظامی چهار حزب از احزاب کردستان ایران که در مرکز همکاری احزاب کردستان ایران متشکل هستند، اشاره کرد و گفت: «واحدهای نظامی که در بخش‌هایی از مناطق مرزی غرب ایران مستقر هستند نه ادعا و نه برنامه‌ای برای عملیات نظامی علیه ایران دارند. حضور واحدهای نظامی احزاب برای جمهوری اسلامی بهانه و برای امتیازگیری از اقلیم کردستان است. ما از این مناطق اغلب برای آموزش واحدهایمان استفاده می‌کنیم. جمهوری اسلامی نیز از آرایش واحدهای نظامی ما بی‌اطلاع نیست و می‌داند که این نیروها برای حمله به او مستقر نشده است.»
از سویی دیگر، رضا کعبی ضمن دفاع از حق اقلیم کردستان برای محافظت از مرزهای خود و ایجاد ارتباط با دول همسایه و امضای تفاهم‌نامه معتقد است که یکی از بخش‌های احتمالی این تفاهم‌نامه معضل کولبرها در مناطق کولبر‌خیز غربی است.
وی باور دارد که امضای تفاهم‌نامه اخیر پیامد تبلیغی برای حکومت اقلیم کردستان به دنبال داشته است. اما در عوض، جمهوری اسلامی با امضای این تفاهم‌نامه دو نشان را با یک تیر زده است. هم کشتار سیستماتیک کولبرها را مشروع جلوه می‌دهد و هم تصویری مخدوش از حکومت اقلیم کردستان عراق نشان می‌دهد: «متاسفانه، دست نیروهای نظامی و انتظامی بعد از این تفاهم‌نامه برای کشتار سیستماتیک کولبرها در گذرگاه‌های اصلی پیرانشهر و اشنویه بازتر خواهد بود. از سوی دیگر، بازتاب خبری تفاهم‌نامه به گونه‌ای است که وانمود شود حکومت اقلیم کردستان نیز در سرکوب کولبرها شریک است.»
مطالب مرتبط:
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر