در چند روز گذشته «ایالات متحده آمریکا» و «اسرائیل» هر یک به‌طور جداگانه از اعزام زیردریایی‌های خود به منطقه خلیج فارس و استقرار آن در «تنگه هرمز» خبر داده‌اند. زیردریایی‌ها تجهیزات نظامی تهاجمی هستند. گفته شده هر دو زیردریایی اعزامی به آب‌های «خلیج فارس» و تنگه هرمز مجهز به ده‌ها موشک هستند.
تنگه هرمز یک آبراه بین‌المللی است که در میان آب‌های سرزمینی «ایران» و «عمان» قرار گرفته است. شناورها برای ورود و خروج از خلیج فارس باید از این تنگه و به‌ناچار از آب‌های سرزمین ایران و عمان عبور کنند.
آیا حضور دو زیردریایی متعلق به کشورهای آمریکا و اسرائیل در آب‌های خلیج فارس و حتی آن طور که گفته شده در نزدیکی تنگه هرمز که صراحتا هدف آن ایران اعلام شده، یک اقدام غیرقانونی است و جمهوری اسلامی می تواند جلوی آنها را بگیرد؟
***
مقررات بین‌المللی قوانین صریحی درباره حقوق آبراه‌های بین‌المللی دارد. مقصود از آبراه بین‌المللی راه‌های آبی ارتباط بین‌المللی است که تنگه‌های بین‌المللی مثل تنگه هرمز شامل آن است و داخل بخشی از سرزمین یک یا چند کشور قرار دارد.
ویژگی تنگه بین‌المللی این است که یک پدیده جغرافیایی طبیعی است که به دست انسان ساخته نشده و دو دریا را به هم متصل می‌کند. این تنگه‌ها اگر قابل کشتی‌رانی باشند و به‌اصطلاح در آب‌های بین‌المللی قرار داشته باشند، مطابق قواعد حقوقی «تنگه بین‌المللی» نام دارد و مقررات مشخصی درباره آن برقرار می‌شود.
تنگه هرمز از این حیث یک تنگه بین‌المللی است. در آب‌های سرزمین ایران و عمان قرار دارد، دریای عمان و خلیج فارس را به هم وصل می‌کند و علی‌رغم عرض کم و در مناطقی عمق نه‌چندان زیاد، قابل کشتی‌رانی است؛ چنان‌که بخش بزرگی از نفت تولید شده در جهان از طریق نفتکش‌ها از این تنگه عبور می‌کند.
بر اساس «کنوانسیون بین المللی حقوق بین‌المللی دریاهای سازمان ملل متحد» کشتی‌های بین‌المللی در تنگه هرمز از «حق عبور ترانزیت» برخوردارند. براساس قوانین بین‌المللی دریانوردی، کشورهای مجاور یک تنگه بین‌المللی همانند ایران و عمان در تنگه هرمز نباید مانع عبور ترانزیت شوند و باید با روش‌های مناسب، هرگونه خطری را که برای کشتی‌رانی در تنگه یا پرواز بر فراز تنگه پیش می‌آید، برای عموم منتشر کنند.
حق عبور ترانزیت از تنگه‌های بین‌المللی مانند تنگه هرمز بر اساس قوانین بین‌المللی و کنوانسیون حقوق دریاها، «غیرقابل تعلیق» است.
عبور ترانزیت در تنگه‌های بین‌المللی به این معنا است که کشتی‌ها آزادی بیشتری برای عبور از آن و استفاده از دریا دارند و کشورهایی که تنگه بین‌المللی در آب‌های آن قرار گرفته‌اند، در مقایسه با قبل از برقراری عبور ترانزیت، اختیاری برای مسدود کردن تنگه و اختلال در عبور و مرور ندارند.
ایران کنوانسیون حقوق دریاها را در مجلس تصویب نکرده اما دولت ایران سند آن را امضا کرده است و مطابق این امضا، باید به مفاد آن تا زمانی که امضای خود را پس نگرفته باشد، پایبند باشد و از اقداماتی که موجب نقض صریح کنوانسیون می‌شود، خودداری کند.
در زمان امضای سند کنوانسیون حقوق دریاها، ایران اعلام کرد حق عبور ترانزیت را فقط در برابر کشورهایی به رسمیت می‌شناسد و اجرا می‌کند که آنها هم به این کنوانسیون پیوسته باشند. دولت ایالات متحده که یک فروند زیردریایی به خلیج فارس اعزام کرده و باید آن را از تنگه هرمز عبور دهد، همانند ایران این کنوانسیون را امضا کرده اما آن را به تصویب نرسانده است. آمریکا ناوگان دریایی بزرگی در خلیج فارس دارد که هدف آن حمایت از کشتی‌رانی تجاری در منطقه عنوان شده است. به این ترتیب شناورهای نظامی آمریکا به طور پیوسته از تنگه هرمز که در آب‌های سرزمینی ایران است عبور می‌کنند و ایران هم مجاز به متوقف کردن آنها نیست.
اما اسرائیل بر خلاف ایران و آمریکا نه رسما به کنوانسیون ملحق شده و نه حتی آن را امضا کرده است. از دید ایران چنین کشوری صرفا حق عبور «بی‌ضرر» از تنگه هرمز را دارد.
عبور بی‌ضرر اصطلاحی در حقوق بین‌المللی دریاها است که بر مبنای آن کشتی‌های تجاری، تفریحی و جنگی با مقررات خاصی اجازه عبور از یک تنگه بین‌المللی را پیدا می‌کنند که از داخل آب‌های سرزمینی یک کشور می‌گذرد. اما این مقررات صرفا در زمان صلح برقرار است و کشورها اجازه دارند در زمان جنگ جلوی عبور شناوری را که در تعارض با منافع خود می‌دانند، بگیرند.
به بیان دیگر، حق عبور بی‌ضرر به معنی آزادی دریانوردی برای کشتی‌های سایر کشورها نیست، بلکه به دلیل تنها مسیری که برای اتصال دو دریا وجود دارد، استثنایی است بر حق حاکمیت دولت ساحلی و نوعی مصالحه در سطح بین‌المللی در امر کشتی‌رانی است که انجام آن با شروطی همراه است.
بر اساس قاعده عبور بی‌ضرر، تمام کشتی‌های خارجی در مسیر تنگه هرمز بایستی با سرعت متداول (نه خیلی آهسته که مشکوک به جمع آوری اطلاعات و اختلال در عبور دیگر کشتی‌ها شود و نه چنان سریع که باعث ایجاد خطر برای سایر شناورها باشد) و به صورت پیوسته و مداوم حرکت کند. یعنی از توقف نالازم و نابه‌جا باید خودداری شود.
عبور کشتی‌های خارجی نباید برای صلح، آرامش، نظم عمومی و یا امنیت دولت ساحلی زیان‌آور باشد. هرگونه تهدید یا استفاده از زور علیه حاکمیت، تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی دولت ساحلی و همچنین هر نوع تمرین با اسلحه در هر ابعادی در زمان عبور بی‌ضرر ممنوع است و نقض عبور بی‌ضرر شناخته خواهد شد.
به‌طور کلی، عبور کشتی‌های اسرائیلی از تنگه هرمز مشمول قاعده عبور بی‌ضرر است اما در اینجا مسائل دیگری وجود دارد. ایران نه تنها موجودیت اسرائیل را به رسمیت نمی‌شناسد؛ بلکه عبور کشتی‌های آن را از تنگه هرمز عبور بی‌ضرر تلقی نمی‌کند، خصوصا اینکه هدف اعزام زیردریایی اسرائیل «پیام به ایران» عنوان شده است.
جمهوری اسلامی، دولت اسرائیل را متخاصم هم نمی‌داند؛ چراکه متخاصم نامیدن یک دولت به معنی آن است که ابتدا موجودیت آن مورد قبول قرار گرفته است. از این منظر وضعیتی خاص و یگانه به وجود آمده است که باید بر اساس آن جمهوری اسلامی با مماشات اجازه دهد، زیردریایی اسرائیل از تنگه عبور کند یا اینکه اسرائیل در نهایت از دریای عمان به سمت خلیج فارس نرود یا اینکه نیروی دریایی سپاه پاسداران که مسئول تامین امنیت جمهوری اسلامی در تنگه هرمز است، جلوی زیردریایی اسرائیل را بگیرد.
زیردریایی ایالات متحده به دلیل اینکه مشمول عبور ترانزیت از تنگه هرمز است، می‌تواند بدون اینکه در سطح آب ظاهر شود، همچنان در عمق دریا از تنگه هرمز بگذرد؛ اما زیردریایی اسرائیل با استفاده از حق عبور بی‌ضرر از تنگه هرمز و از درون آب‌های سرزمینی ایران عبور می‌کند که بر مبنای آن باید به روی سطح آب بیاید و موظف است با اهتزاز درآوردن پرچم اسرائیل هویت خود را برای گارد دریایی ایران معلوم کند.
این احتمال وجود دارد که زیردریایی اسرائیل از عمان کشور جنوبی تنگه هرمز اجازه ورود و خروج از خلیج فارس را بگیرد که در این صورت جمهوری اسلامی اگر مانع انجام آن نشود، می‌تواند از عمان به دلیل اجازه دادن به شناور کشوری که جمهوری اسلامی را تهدید به استفاده از زور کرده، شکایت کند و روابط ایران و عمان را تحت تاثیر منفی قرار دهد.
مطالب مرتبط:
یو‌اس‌اس جورجیا در خلیج فارس؛ جمهوری اسلامی تا کجا از انتقام سخت سخن خواهد گفت؟
وقتی انقلابیون به جای زیردریایی تراکتور خواستند
آیا ایران می تواند تنگه هرمز را مسدود کند؟
دسترسی هکرهای ایرانی به تاسیسات یک مخزن بازیافت آب در اسرائیل
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر