آتش سوزی و غارت اموال، گزارش اختصاصی از اسلام‌قلعه هرات

ظهر روز شنبه، ۲۵ بهمن، انفجاری مهیب در مرز «اسلام‌قلعه» افغانستان اتفاق افتاد که ضمن زخمی شدن ۱۷ نفر، خسارت هنگفت مالی بر جای گذاشت. به گفته «یونس قاضی‌زاده» رئيس اتاق تجارت و سرمایه‌گذاری استان «هرات» حدود ۵۰۰ تانکر آتش گرفتند و بر اساس برآوردهای اولیه، نزدیک به ۴۰ تا ۵۰ میلیون دلار به بازرگانان خسارت وارد شده است. «جیلاد فرهاد» سخن‌گوی استانداری هرات در گفت‌وگو با «ایران وایر» اعلام کرد که این آتش‌سوزی در اثر «خطای انسانی» اتفاق افتاده است.

***

شدت انفجار تانکرهای نفت و گاز چنان شدید بود که اداره هوانوردی و فضایی آمریکا (ناسا) اعلام کرد که ماهواره‌های‌شان در فضا شعله‌های آتش را ثبت کرده‌اند. انفجار اول ساعت ۱۳:۱۰ و انفجار دوم ساعت ۱۴:۴۲ رخ داد. بر اساس اطلاعاتی که تاکنون مقامات افغانستان خبر داده‌اند؛ ۱۷ نفر زخمی شدند و در کنار آتش‌سوزی تانکرها، بخشی از تاسیسات گمرک مرزی «اسلام‌قلعه»‌ تخریب شد و بخشی هم به سرقت رفت. 

«احمد سید صدیقی»، معاون اتاق تجارت و سرمایه‌گذاری هرات، در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» تایید که در حدود ۵۰۰ تانکر حامل نفت و گاز طعمه آتش شده‌اند. بنا به تخمین او، این آتش‌سوزی تا ۵۰ میلیون دلار خسارت وارد کرده است. در این میان، صاحبان تانکرهای باربری در این آتش‌سوزی خسارت هنگفتی متحمل شده‌اند؛ قیمت بسیاری از این تانکرها حتی از محموله‌های وارداتی هم بیشتر بوده است.

از سوی دیگر، این واقعه باعث ایجاد مشکل در تامین مواد خام شهرک صنعتی هرات می‌شود. بیشترین مواد خام این شهرک از ایران و مرز «دوغارون» منتقل می‌شود. از همین‌روی، یکشنبه ۲۶ بهمن، صنعت‌گران هرات در ورودی شهرک صنعتی تظاهرات اعتراضی برگزار کردند. بنا به ادعای آن‌ها، ده‌ها تانکر حامل کالای خام در آتش‌سوزی سوخت و از بین رفت.

بنا به اظهارات «توریالی غوثی» معاون اتاق صنایع و معادن هرات، از بین رفتن مواد خام مورد نیاز صنعت‌گران احتمالا باعث ایجاد مشکل در تولید کالا در شهرک صنعتی می‌شود: «در حدود ۵۰ درصد کالاهای خام برای کارخانه‌های ما در هرات از ایران وارد می‌شود، اما ده‌ها موتر [ماشین] مواد خام در آتش سوخت و ما با کمبود مواد خام مواجه هستیم.»

هرات به قطب اقتصادی افغانستان مشهور است. آمار مسئولان در اتاق صنایع و معادن هرات نشان می‌دهد که بیش از ۴۰۰ کارخانه تولیدی در شهرک صنعتی هرات وجود دارد.

صاحبان تانکرها و بارها در هرات اما معتقدند که یکی از دلایل این خسارت هنگفت، مسئولان گمرک «اسلام‌قلعه» هستند؛ چراکه برای چندین هفته تانکرها را توقیف کرده بودند. برخی از صاحبان بارها و تانکرها در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» به اخاذی و رشوه‌گیری ماموران گمرک شهادت داده‌‌اند. 

«غلام‌حیدر» یکی از مالکان تانکرهای باربری در هرات است. او در گفت‌وگو با «ایران وایر»‌ توضیح داد که حدود ۲۰ روز می‌شد که کالاهای وارداتی‌اش از ایران، در گمرک «اسلام‌قلعه»‌ متوقف شده بود. ماشین باربری او ۳۰ هزار دلار قیمت داشت: «رشوه و اخاذی در گمرک "اسلام‌قلعه" هرات سطح بالایی دارد. در صورتی‌که به ماموران گمرک و نیروهای افغانستانی پول رشوه پرداخت نکنیم، به دشواری می‌توانیم اجازه آزاد شدن کالاها را بگیریم.»

«بصیر» یکی دیگر از مالکان تانکرهای سوخته است که سه خودروی باربری‌اش با کالاهای وارداتی از ایران، به کلی از بین رفت. او در گفت‌وگو با «ایران وایر» خسارت خود را بالغ بر ۹۵ هزار دلار آمریکایی ارزیابی کرد: «استاندار هرات مدعی است که آتش‌سوزی را در "اسلام‌قلعه" مهار کرده است. این چگونه مهاری است که این تعداد خودروی باربری مردم در آتش سوخت؟ مدیریت بحران فاجعه‌بار بود و از طرف دیگر، همین اخاذی‌ها و رشوه‌گیری‌ها در گمرک هرات باعث از بین رفتن مال ما شد.»

«عصمت‌الله وردک» یکی از تولیدکنندگان فولاد و واردکننده گاز مایع از ایران است. او به «ایران‌وایر» گفت که ۱۰ تانکر حامل گاز مایع و قطعات فولاد در آتش سوخت و او متحمل بیش از ۵۰ هزار دلار شده است. او همچنین درباره فساد گسترده و سیستماتیک در گمرک هرات گفت: «به خاطر عدم پرداخت رشوه بیشتر از دو هفته تانکرهای ما را توقیف کرده بودند. حالا من در آستانه ورشکستگی قرار دارم و حکومت افغانستان وظیفه دارد از همه ما حمایت کند.» 

در عین‌حال، مالکان تانکرها و بارها از حکومت افغانستان درخواست غرامت کرده‌اند و معتقدند که آتش‌سوزی به خاطر نبودِ امکانات لازم، دیر مهار شد. این در حالی‌ است که «سید وحید قتالی» استاندار هرات حتی از نیروهای آتش‌نشانی ایران هم کمک خواسته بود که چند گروه به مرز اعزام شدند. اما یک مقام افغانستانی که خواست هویتش فاش نشود به «ایران وایر» گفت که گروه‌های آتش‌نشانی ایرانی هم با تاخیر به محل واقعه رسیدند و نتوانستند موثر عمل کنند.

برخی خبرها حاکی از تخصیص هواپیمای آتش‌نشانی ایرانی برای مهار این آتش‌سوزی بود که این مقام افغانستانی چنین ادعایی را رد کرد و توضیح داد که حتی نیروهای «ناتو» هم در مهار آتش همکاری نکردند.

اما این همه فاجعه نبود. بخشی از کالاهای تجاری که طعمه آتش نشدند، به غارت رفتند. «حمیدالله خادم» رئيس اتاق صنایع و معادن هرات به «ایران وایر»‌ گفت که کالاهایی به ارزش هزاران دلار چپاول شد. به نظر می‌رسد ساکنان شهرستان «کهسان» در این غارت دست داشتند.

«عزیز» شهروند افغانستانی در گمرک «اسلام‌قلعه‌» است که دو ماشین باربری‌اش در این آتش‌سوزی سوخت. او به «ایران وایر» گفت که حدود ۵۰هزار دلار بابت تانکرهایش ضرر کرده است: «زندگی ما تباه شد. تمام موادی هم که داخل ماشین‌ها نسوخته بود، توسط مردم غارت شد. من فکر می‌کنم خسارت‌ها خیلی بیشتر از آن‌چیزی است که اعلام کردند.»

هیاتی تحقیقاتی از سوی استانداری هرات به «اسلام‌قلعه» رفته است تا میزان دقیق خسارت‌ها را گزارش کند. ضمن این آتش‌سوزی، جریان برق وارداتی ایران به هرات نیز قطع شد. نمایندگی شرکت ملی برق هرات به «ایران وایر» گفت که تیم فنی برای ترمیم پایه‌های برق وارداتی، اعزام شده‌اند و جریان برق به زودی از سر گرفته می‌شود.

فساد، ضعف در مدیریت بحران، نداشتن امکانات و آمادگی کافی آسیب بزرگی به همراه داشت؛ از سوختن ابزار و کالا تا غارت و تاجرانی که حالا می‌گویند زندگی‌شان تباه شده است. مشخص نیست حکومت افغانستان پرداخت غرامت را به متضرران می‌پذیرد یا نه؛ اما در حال حاضر، مالکان و صاحبان بارها و تانکرها معتقدند که وظیفه حکومت، حمایت از آن‌ها است.