مجید وارث و مستند «آی‌آر ایران»: اسم را عوض می‌کنند تا رسم عوض شود

«مجید وارث» متولد ۵ اردیبهشت سال ۱۳۳۰ در ایران است. او سال ۱۳۵۳ همکاری‌اش را با «تلویزیون ملی ایران»، هم‌زمان با آغاز بازی‌های آسیایی تهران، آغاز کرد. صدایش را به عنوان گزارشگر جوان، اما بامعلومات کشتی و فوتبال، خیلی زود به دل خانه‌ها و خانواده‌های ایرانی برد. مهم‌ترین رقابت‌های فوتبال و کشتی ایران را گزارش کرد، اما پس از انقلاب مجبور به ترک سازمان «صدا و سیما» جمهوری اسلامی شد. 

در مورد مجید وارث روایت‌هایی هم وجود دارد. او را با کلامی که حین گزارش یک مسابقه فوتبال از دهانش پرید به یاد می‌آورند. وقتی که توپ به میان تماشاگران رفت، تماشاگری آن را به زمین برنگرداند و مجید وارث گفت: «توپ را ملاخور کردند.» 

این پایان داستان گزارشگری آقای گزارشگر در سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی بود. او سال ۱۳۶۳ برای ادامه تحصیل با هزینه شخصی خود از ایران به استرالیا سفر کرد. پیش از آن مجید وارث برنامه «ورزش و مردم» را در صدا و سیما بنا کرده بود. 

صدای مجید وارث با یکی از تاریخی‌ترین رویدادهای ورزش ایران هم گره خورد. او گزارشگر بازی تاریخی ایران و استرالیا در هشتم آذر سال ۱۳۷۶ برای «رادیو ایران» بود. اما پس از آن هرگز صدایش را بازپخش نکردند. 

او سال ۱۹۹۷ مدرک کارشناسی‌ ارشد خود در رشته ارتباطات جمعی را از دانشگاه «تکنولوژی سیدنی» گرفت و پس از آن ساخت فیلم‌های مستند و داستانی کوتاه را آغاز کرد؛ آثاری مانند «گزارشگر» که برنده جایزه فیلم‌های ورزشی در میلان ایتالیا شد. «اصلاحات»، «کی‌روش کبیر»، «ما همه ایرانی هستیم»، «جنگ بدون پایان»، «نوروز» و «آی‌آر ایران» از دیگر آثار مستند مجید وارث هستند. 

مجید وارث حالا در سالگرد تولدش از مستند آی‌آر ایران (IR IRAN) به صورت رایگان و در شبکه «یوتیوب» رونمایی کرده است. 

با مجید وارث در مورد چرایی انتخاب نامی که چهل سال است به عنوان شناسنامه ایران شناخته می‌شود، گفت‌وگو کردیم. 

***

وارث به «ایران‌وایر» می‌گوید: «من همیشه نسبت به این نام حساس بودم. نامی که روی پیراهن یا لوگو البسه تیم‌های ملی ایران می‌دیدم. تصور شخصی من این بود که بعد از انقلاب و ظهور جمهوری اسلامی، عبارت جمهوری اسلامی به پیشوند ایران اضافه شده است. به عبارتی تصور می‌کردن جمهوری اسلامی، نام یک حکومت است نه اسم یک کشور. تا این‌ که در رقابت‌های جام ملت‌های استرالیا برای اولین بار متوجه اتفاقی در ورزشگاه شدم.» 

مجید وارث نقل می‌کند که زمان سرود ملی ایران بلندگوی ورزشگاه از عبارت «سرود آی‌آر ایران» استفاده کرده بود: «کنجکاو شدم. خودم را هر طور بود به محل گوینده رساندم و از او خواستم برگه‌ای را که روی آن معرفی سرود ملی ایران نوشته شده است، به من نشان دهد. دیدم به انگلیسی نوشته شده است سرود ملی آی‌آر ایران. (National Anthem IR.IRAN)» 

مجید وارث متوجه می‌شود که «آی‌آر» دیگر فقط یک پیشوند در نام اختصاری ایران نیست: «من شروع به جست‌وجو کردم؛ از سایت کمیته بین‌المللی المپیک تا سازمان ملل. دیدم دیگر نشانی از IRN که پیش از انقلاب می‌دیدیم وجود ندارد. سرانجام به نامه‌ای برخورد کردم که پنجم مارس سال ۱۹۸۱ (۱۴ اسفند ۱۳۵۹) از سوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران خطاب به سازمان ملل متحد نوشته شده بود. در این نامه درخواست شده بود که از این پس هرگز نام ایران به تنهایی به کار نرود. یعنی چه در زمان معرفی نام کامل و چه در زمان نوشتن نام اختصاری از آی‌آر یا همان جمهوری اسلامی استفاده شود. به این ترتیب در مارس سال ۱۹۸۱ دیگر کشوری به نام ایران وجود ندارد.»  

از مجید وارث در مورد انتخاب سوژه این مستند می‌پرسیم. آیا پیش از حضور تیم ملی ایران در جام ملت‌های ۲۰۱۵ به ساخت چنین مستندی با محور «آی‌آر ایران» اندیشیده بود یا با اعلام گوینده ورزشگاه؟ مجید وارث به ایران‌وایر می‌گوید: «من شش ماه پیش از آغاز مسابقات و زمان قرعه‌کشی رقابت‌ها، یعنی وقتی علی کفاشیان و کارلوس کی‌روش به استرالیا آمدند، برای فیلم‌برداریِ مقدماتی مستند، کنارشان بودم. با آن‌ها حرف زدم. اما وقتی بحث گزارش مسابقات برای صدای آمریکا پیش آمد، تصمیم گرفتم به صورت میدانی کنار تیم باشم. با حضور بین تماشاگران، صدای گوینده ورزشگاه و دیدن رفتار و گفتار مردمی که از ایران آمده بودند، حس کردم که فقط نام ایران عوض نشده است. من نمی‌خواهم جریان مستند را به صورت کامل برای مخاطبان شما باز کنم. اما انگار هویت تازه‌ای متولد شده است؛ هویت آی‌آر ایرانی.»  

مجید وارث به یاد یک مثال قدیمی می‌افتد که گفته بود: «اسم را عوض می‌کنند تا رسم را عوض کنند.» 

در جریان مستند آی‌آر ایران شاهد به تصویر کشیده شدن برخی از رفتارهای گزارشگران اعزامی صدا و سیمای جمهوری اسلامی و رفتار خاص خبرنگارانی هستیم که کنار تیم ملی حضور دارند. مجید وارث می‌گوید: «رفتارشان برایم عجیب نبود. آن‌ها حس می‌کردند من از ایران رفته‌ام و دیگر همکارشان نیستم. حسم را نمی‌توانم با زبان و بیان توضیح دهم. چیزی که عذابم می‌داد پارادوکس رفتاری‌شان بود. وقتی ماموران حراست یا سرپرست تیم‌ صداوسیما حضور نداشتند، استاد استاد از زبان‌شان نمی‌افتاد. ولی وقتی تیم سرپرستی می‌رسید، دیگر من را نمی‌شناختند. این همان صدا و سیمای آی‌آر ایران است. صداوسیمایی که سعی می‌کند خودش را اتوکشیده نشان دهد، به روز باشد، اما لبریز از ریاست است و بسیار مشمئز‌کننده.» 

مجید وارث می‌گوید که از رفتار گزارشگران یا خبرنگاران کنار تیم ملی و حتی رفتارهای متناقض برخی از تماشاگران متوجه تضادها و تغییراتی شد که طی چهار دهه اخیر جامعه ایران تحمل کرده است. 

شش سال از جام ملت‌های آسیا در استرالیا گذشته است و مجید وارث به تازگی، در سال‌روز تولدش تصمیم به انتشار این مستند گرفته است. از چرایی این تغییر می‌پرسیم: «این کار حدود سال ۲۰۱۸ آماده شد. مدتی گرفتار بودم و حدود یک سال و نیم هم صرف موزیک و میکس کار شد. یک بار هم این مستند را برای حدود ۱۰۰ ایرانی در سیدنی به صورت اختصاصی نمایش دادم. طی ماه‌های اخیر چند شبکه فارسی زبان برای انتشار این مستند با من صحبت کردند. اما تغییراتی مد نظرشان بود. مثلا در مورد سرود ملی که من تغییر داده بودم یا نام آی‌آر ایران حساسیت داشتند. حس می‌کنم شاید نمی‌خواستند خودشان را با جمهوری اسلامی درگیر کنند. مهم هم نبود.»  

مجید وارث از خاطره‌اش در اولین و آخرین اکران مستند آی‌آر ایران می‌گوید: «مردم استقبال کردند. مستند را خیلی دوست داشتند، اما به نکته‌ای که کمتر اشاره کردند، تغییر نام کشورشان بود. همه چیز را دیده بودند جز اصل داستان را.» 

مستند مجید وارث را می‌توانید در یوتیوب تماشا کنید.

مطالب مرتبط:

مجید وارث و هشتم آذر؛ سالگرد صدایی که ۲۳ سال سانسور شد

سانسور در شبکه ورزش به دلیل حضور کمک‌داور زن در بازی فوتبال

سرکوب مداوم ادبیات نمایشی؛ سانسورچی‌هایی که درکی از درام ندارند