پس انتشار اخبار و تصاویر استقرار «دستگاه حفاری ۵۴ فتح» در «اورتاداغ»، صدای مخالفان طرح اکتشاف و استخراج نفت در دشت مغان بیش از گذشته به گوش می‌رسد. در هفته‌های گذشته، شهروندان و فعالان محیط زیستیِ استان اردبیل، با ایجاد کمپینی در شبکه‌های اجتماعی و نوشتن متن‌های انتقادی، نگرانی خود را از تبعات اکتشاف نفت در مغان اعلام کرده‌اند.
***
تلاش برای اکتشاف نفت در دشت مغان سابقه‌ای بیش از نیم‌قرن دارد. اولین بار شرکت نفت ایران در سال‌های ابتدایی دهه ۱۳۳۰ شمسی اقدام به انجام مطالعات اکتشاف نفت در این منطقه کرد. به‌رغم اثبات وجود منابع نفتی در مناطق مختلف دشت مغان، نتیجه این مطالعات نشان داد استخراج منابع نفتی از دشت مغان غیراقتصادی است.
بعدها مطالعات چند شرکت داخلی و خارجی نیز وجود نفت در دشت مغان را اثبات کرد. هرچند جزییاتی از نتایج این مطالعات درباره شرایط و یا امکان استخراج نفت در این منطقه منتشر نشده است.
در سال ۱۳۸۷ و پس سفر «محمود احمدی‌نژاد» رییس‌جمهور وقت ایران به اردبیل، طرح اكتشاف نفت منطقه مغان به تصویب هیات دولت رسید و مجوز عملیات اکتشافی آن از سوی وزارت نفت صادر شد. بااین‌وجود این طرح بیش از یک دهه و در میان تناقض‌گویی‌های مسئولان مسکوت ماند.
سرانجام در سال ۱۳۹۹، شرکت ملی نفت ایران پروژه «حفر شش حلقه چاه اکتشافی» را با شرکت ملی حفاری به امضا رساند. عملیات حفاری میدان گازی گرگان و میدان نفتی مغان مهم‌ترین بخش از این پروژه هستند. به گفته مدیر پروژه حفر شش حلقه چاه اکتشافی: «هدف از استخراج نفت از دشت مغان، انتقال آن به پالایشگاه تبریز است تا مشکلات انتقال نفت از جنوب به شمال کشور حل شود.»
جدیدترین تلاش‌ها برای عملیات حفاری
هفته گذشته شرکت ملی حفاری ایران از جابه‌جایی «دستگاه حفاری ۵۴ فتح» از اهواز به «اورتاداغ» در منطقه پارس‌آباد مغان خبر داد.
انتشار تصاویر و اخبار استقرار دستگاه‌های حفاری در دشت مغان، بار دیگر مسئله اکتشاف نفت را به موضوع روز مردم و مسئولین این منطقه تبدیل کرده است. در روزهای گذشته کاربران در شبکه‌های اجتماعی با ایجاد کمپینی نسبت به این پروژه اعتراض کرده‌اند. برخی از فعالان زیست‌محیطی اردبیل نیز با انتشار متن‌های انتقادی، درباره تبعات اکتشاف نفت در این منطقه هشدار داده‌اند.
ایران‌وایر برای پیگیری ابهامات مطرح‌شده درباره پروژه استخراج نفت در دشت مغان، با «عباس جهانگیرزاده» نماینده پارس‌آباد و بیله‌سوار در مجلس و برخی دیگر از مسئولین دولتی استان اردبیل تماس گرفت؛ اما هیچ‌کدام از مسئولین این استان حاضر به پاسخگویی در این ارتباط نشدند.
بااین‌وجود یکی از مسئولین سابق شهری در شهرستان پارس‌آباد که نخواست نامش فاش شود، در گفت‌وگو با ایران‌وایر می‌گوید: «در تمامی کشورهای دنیا برای انجام چنین پروژه‌هایی ابتدا افکار عمومی را آگاه و رضایت آن‌ها را جلب می‌کنند؛ اما حتی من با ۲۰ سال سابقه مسئولیت دولتی، اطلاعاتی درباره پروژه استخراج نفت در مغان ندارم. در سال‌های مسئولیتم هر بار زمزمه استخراج نفت مطرح شد، از وزارت نفت و مسئولین استانی خواستیم که مطالعات اقتصادی و زیست‌محیطی پروژه را با ما هم به اشتراک بگذارند؛ اما اطلاعاتی به ما ندادند؛ چون اساسا مطالعاتی جدی انجام نشده است. درباره منافع اقتصادی هم که برخی مسئولین تبلیغ می‌کنند، کافی است به وضعیت اقتصادی مردم جنوب ایران نگاه کنید. مهم‌تر از آن استان اردبیل و خصوصا پارس‌آباد بالاترین آمار سرطان را در کشور دارند. تصور کنید آلودگی زیست‌محیطی استخراج نفت هم به این وضعیت اضافه شود، نتیجه در یک کلمه فاجعه خواهد بود.»
شیوع بالای سرطان معده در پارس‌آباد، به دلیل آلودگی آب شرب این منطقه است. آب شرب و کشاورزی این شهر عمدتا از رودخانه ارس (آراز) تامین می‌شود. مسئولین دولتی استان اردبیل، تخلیه پس‌آب‌های معادن و صنایع ارمنستان به رودخانه ارس را اصلی‌ترین عامل آلودگی آب این ناحیه معرفی می‌کنند.
میادین نفت دشت مغان، در شمال استان اردبیل و در نزدیکی مرز جمهوری آذربایجان قرار دارد. به دلیل عدم پاسخگویی مسئولین جمهوری اسلامی و نبود داده‌های کافی درباره پروژه استخراج نفت مغان، بررسی شرایط کنونی استخراج نفت در میادین نفت جمهوری آذربایجان (مرداخانلی، زردآب و جفرلی) که تنها در ۳۰ تا ۶۰ کیلومتری مرز ایران قرار دارند، به روشن‌تر شدن شرایط میادین نفت دشت مغان کمک خواهد کرد.
میادین رسی و نیاز به فناوری روز
«دالغا خاتون‌اوغلو»، کارشناس حوزه نفت و انرژی در گفت‌وگو با ایران‌وایر در ارتباط با میادین نفت «مرداخانلی»، «زرداب» و «جفرلی»، می‌گوید: «سابقه استخراج نفت از این میادین به دوران حکومت اتحاد جماهیر شوروی بازمی‌گردد. در این منطقه صدها چاه نفت حفرشده است؛ چاه‌هایی که در دوره‌ای مجموعا تا ۱۸ هزار بشکه نفت در روز تولید می‌کردند؛ اما اکنون تولید این میدان‌ها مجموعا به ۳۵۰ بشکه در روز کاهش یافته است. چون میادین نفت مرداخانلی، زرداب و جفرلی، جزء مخزن‌های رسی هستند. در مخزن‌های رسی، ممکن است با حفر چاه‌های عمودی بتوان مدتی کوتاه چند هزار بشکه نفت در روز استخراج کرد؛ اما این میزان به‌سرعت کاهش می‌یابد. تا جایی که دیگر استخراج صرفه اقتصادی خود را از دست می‌دهد.»
این کارشناس آذربایجانی، با بیان اینکه استخراج نفت از میادین رسی نیازمند تکنولوژی پیشرفته است، می‌گوید: «پس از کاهش شدید میزان استخراج نفت در میادین مرداخانلی، زردآب و جفرلی، شرکت نفت جمهوری آذربایجان در سال ۲۰۱۶ مجبور به امضای قراردادی با شرکت نفت زنیت کانادا شد تا با استفاده از تکنولوژی این شرکت از باقی‌مانده نفت در این میادین استفاده کند.»
خاتون‌اوغلو درباره میادین نفتی دشت مغان نیز می‌گوید: «متاسفانه مطالعات کافی درباره میادین نفت مغان انجام نشده است. همچنین در حال حاضر صنایع نفت ایران بدون کمک شرکت‌های پیشرو، توانایی اکتشاف بلندمدت از این میادین را نخواهد داشت. حتی اگر میزان ۴ میلیارد بشکه نفت اعلام شده از سوی وزارت نفت درست باشد، امکان استخراج همه این نفت وجود ندارد. به‌طور مثال در میدان نفتی یادآورانِ اهواز که حوزه بسیار بزرگ‌تری از میدان مغان است، تنها ۷ درصد از کل نفت را می‌توان استخراج کرد. مگر اینکه با استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته حداکثر بتوان تا ۱۱ الی ۱۲ درصد نفت میدان را استخراج کرد. به همین دلیل تا پیش از مطالعات کافی، مشخص نیست استخراج نفت در دشت مغان توجیه اقتصادی داشته باشد. حتی ممکن است این کار به هدر رفتن سرمایه و آسیب گسترده به محیط‌زیست منجر شود.»
فعالیت‌های اکتشاف و استخراج نفت و گاز شامل فرایندهایی چندگانه است؛ فرایندهایی که هرکدام آلودگی خاص خود را در پی دارد. پژوهش‌های متعدد انجام‌شده در این حوزه نشان می‌دهد: «در هنگام عملیات حفاری فلزهای سنگین و خطرناک و کنده‌های آلوده به مواد هیدروکربنی از عمق زیاد به سطوح بالاتر می‌آیند. این مواد باعث آلودگی در سطح زمین و نیز آب‌های زیرزمینی می‌شود. استخراج نفت و گاز از مخازن زیرزمینی همواره با تولید مقدار زیادی آب موجود در مخزن همراه است. این آب حاوی مواد هیدروکربنی، نمک، فلزات سنگین، مواد رادیواکتیو و ... است. همچنین سوزاندن گازهای همراه نفت که به شکل مشعل‌ها در مناطق نفت‌خیز دیده می‌شود، از مهم‌ترین آلاینده‌های زیست‌محیطی فرایند استخراج نفت است. پراکنده شدن خاکستر ناشی از سوختن این گازها نیز باعث از بین رفتن پوشش گیاهی و آسیب به کشاورزی منطقه می‌شود. در صورتی که برنامه‌ریزی مناسبی برای تصفیه و حذف این آلاینده‌ها انجام نشود، در درازمدت آب، خاک و هوای منطقه دچار آسیب‌های جدی خواهد شد.» [1-2-3]
تامین انرژی از طریق استخراج سوخت‌های فسیلی منحصر به ایران نیست. بااین‌حال دهه‌ها است بسیاری از کشورهای جهان برای تامین انرژی خود، سرمایه‌گذاری گسترده‌ای روی انرژی‌های پاک انجام می‌دهند؛ اما در ایران بی‌توجهی به انرژی‌های تجدیدپذیر و سازگار با محیط‌زیست، این کشور را محکوم به استفاده از سوخت‌های فسیلی کرده است.
هرچند استان اردبیل به دلیل فقدان زیرساخت‌های تولیدی و صنعتی، از استان‌های کمتر توسعه‌یافته و مهاجرفرست ایران است؛ بااین‌حال نه وجود نفت در این منطقه الزاما به معنی مقرون به صرفه بودن استخراج و ایجاد توسعه اقتصادی است و نه می‌توان آسیب‌های زیست‌محیطی ناشی از استخراج نفت در دشت حاصل‌خیز مغان را نادیده گرفت.
مطالب مرتبط:
زمین خواری معدن مس انجرد؛ زندان و شلاق برای معترضان
تداوم آلودگی زیست‌محیطی معدن مس سونگون ورزقان
گفت‌وگو با نماینده آذربایجان درباره تخلفات معدن مس سونگون؛ بی‌اطلاعم
تخلفات گسترده در بزرگ‌ترین معدن مس خاورمیانه؛ پای همه در میان است
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر