شناور «خارک» که بر اثر آتش‌سوزی در سواحل ایران و در مناطق کم عمق بندر جاسک غرق شد، بزرگ‌ترین شناور نیروی دریایی ارتش و یکی از آخرین خریدهای نظامی «محمدرضا پهلوی»، آخرین شاه ایران بود که تحویل جمهوری اسلامی شده بود.
روز چهارشنبه ۱۲ خرداد ۱۴۰۰، منطقه دوم دریایی جاسک از بی‌نتیجه بودن تلاش‌ها برای نجات شناور خارک خبر داد و اعلام کرد این شناور در آب‌های محدوده جاسک غرق شده است.

شامگاه سه‌شنبه گزارش‌هایی درباره انفجار و آتش‌سوزی در ناو خارک و مجروح شدن شماری از پرسنل آن منتشر شده بود.

***

شناور خارک قابلیت حمل سه فروند هلی‌کوپتر داشت و قرار بود عازم ماموریتی آموزشی در روسیه شود اما بر اثر آتش سوزی از بین رفت. پس از جنگ نفت‌کش‌ها و عملیات نظامی ایالات متحده در خلیج فارس به نام «آخوندک» که بزرگ‌ترین ضربه ۴۲ ساله اخیر را به نیروی دریایی ایران وارد کرد، از بین رفتن خارک عظیم‌ترین تلفاتی است که نیروی دریایی ایران متحمل شده است.

جمهوری اسلامی دلیل وقوع آتش‌سوزی و ناتوانی از مهار حریق را اعلام نکرده است اما بررسی‌های اجمالی متخصصان شناورهای نظامی حاکی از اشکال در نحوه تعمیرات دیگ بخار شناور خارک بوده‌اند.

طی چهار سال اخیر، این سومین شناور بزرگ نیروی دریایی ایران است که در شرایط صلح از بین می‌رود.

بر خلاف تبلیغات رسمی جمهوری اسلامی که می‌گوید در زمان جنگ با عراق، دولت‌ها از فروش تجهیزات ساده نظامی هم‌چون سیم خاردار به ایران خودداری می‌کردند، شناور خارک هم‌چون شناور «لاوان»، در وسط جنگ با عراق به ایران تحویل شد.

خارک ساخته شرکت کشتی‌سازی «سوان هانتز» در «نیوکاسل» بریتانیا بود. سفارش خرید آن از سوی شاه در اواسط دهه ۱۳۵۰ داده شده بود. «غلامرضا پهلوی»، برادر شاه همراه همسرش برای مراسم به آب انداختن خارک به بریتانیا رفت و آن‌جا مشخص شد که شناور بهمن ۱۳۵۷ تحویل ایران می‌شود. یک سال پیش از انقلاب، گروهی ۱۸۰ نفره از خدمه تا افسران ایرانی برای نظارت بر ساخت این ناو و سپس آزمایش و تحویل گرفتن آن به بریتانیا اعزام شده بودند.

قرار بود ناو خارک در عملیات دریایی دور از ساحل و در آب‌های آزاد تدارکات مورد نیاز نیروی دریایی ایران را تامین کند.

افسران ایرانی پس از مجموعه آزمایش‌هایی که بر ناو انجام دادند، در صدد انتقال آن به ایران بودند که حکومت شاه با انقلاب اسلامی در ایران سرنگون شد، و دولت بریتانیا ناو سفارش داده شده توسط شاه را به دولت جمهوری اسلامی تحویل نداد.

«حسین آرین»، یکی از افسران نیروی دریایی ایران که برای تحویل گرفتن خارک در نیوکاسل بود، در خاطرات خود گفته است با شروع انقلاب و موج اعتراضات در ایران، در میان پرسنل ۱۸۰ نفری ناو هم انقلاب کوچکی رخ داده بود: «می‌توانم بگویم تمام پرسنل ناو بدون استثنا یک رادیو موج کوتاه داشتند که گوش کنند به اخبار داخل ایران. یک تشنج‌هایی در ناو به وجود آمد، بی انضباطی‌هایی در مراحلی رخ داد و مشکلاتی برای اداره ناو پیش آمد. ولی در نهایت ما توانستیم این ناو را به دریا ببریم.»

تا حل شدن اختلاف ایران و بریتانیا بر سر تحویل این ناو، پرسنل آن به ایران فراخوانده شدند اما به ناگهان با حمله عراق به ایران در شهریور ۱۳۵۹، جنگ هم آغاز شد.

همراه خارک که کشتی نظامی پشتیبانی و سوخت رسان بود، دو کشتی نظامی خواهر دیگر هم سفارش داده شده بود که تا زمان وقوع انقلاب، کار ساخت آن‌ها به اتمام نرسیده بود. این دو کشتی هرگز برای تحویل به جمهوری اسلامی ساخته نشدند اما در نهایت خارک که نام آن برگرفته از یک جزیره ایرانی در خلیج فارس بود، در ۱۳ مهر ۱۳۶۳، یعنی چهار سال پس از شروع جنگ با عراق، تحویل ایران شد.

 جمهوری اسلامی و دولت بریتانیا در اختلاف بر سر ناو خارک به یک راه حل حقوقی رسیدند. با این‌که جمهوری اسلامی بسیاری از قراردادهای خرید نظامی دوره شاه، از جمله خرید تانک‌های «چیفتن» از بریتانیا را لغو کرده بود، اصرار به دریافت خرید نظامی برای نیروی دریایی بود.

کمتر از یک سال بعد، روز ۲۷ تیر ۱۳۶۴، بریتانیا ناو عملیاتی آبی-خاکی لاوان را هم به جمهوری اسلامی تحویل داد. نام این ناو هم برگرفته از یکی دیگر از جزایر ایران در خلیج فارس است. هر دو ناو نقشی مهم در نبرد دریایی ایران علیه عراق ایفا کردند.

 «علی خامنه‌ای» ۳۱ اردیبهشت ۱۳۶۷ در آخرین هفته‌های جنگ با عراق، در یک مانور نظامی بر عرشه ناو خارک در خلیج فارس سخنرانی کرده و گفته بود: «باید این دوران حساس را بگذرانیم و به فضل الهی، جمهوری اسلامی در حدی قرار خواهد گرفت که دیگر هیچ قدرت جهانی حتی به مغزش خطور نکند که می‌تواند به ما صدمه‌ای وارد کند.»

ناو خارک ۳۷ سال در ایران خدمت کرد و از عملیات «آخوندک» ارتش امریکا علیه نیروی دریای جمهوری اسلامی به سلامت بیرون آمد اما در نهایت بر اثر آتش‌سوزی، در سواحل خلیج فارس در جاسک غرق شد. این شناور مدتی در منطقه ویژه اقتصادی پارس جنوبی بود و ‌‌کارکنان فازهای مختلف پارس جنوبی در عسلویه به عنوان هتل از آن استفاده می‌کردند.

ایران یک شناور نظامی دیگر به نام «مکران» هم دارد که یک کشتی نفت‌کش است و اساسا برای ماموریت‌های نظامی طراحی نشده است. به همین دلیل خارک را باید بزرگ‌ترین دارایی نیروی دریایی ایران دانست که پس از غرق شدن ناوچه «دماوند» در دریای خزر که با موج شکن در ساحل در برخورد کرد و منهدم شد، ناوچه «کنارک» که در جریان یک مانور نظامی با آتش نیروهای خودی آسیب دید، حالا غرق شدنش بزرگ‌ترین خسارت وارده به نیروی دریایی پس از پایان جنگ با عراق و نبرد با امریکا در خلیج فارس است.

مطالب مرتبط:

نیروی دریایی مدرن ایران چه‌گونه تشکیل شد و چرا از بین رفت

وقتی انقلابیون به جای زیردریایی تراکتور خواستند