مصرف و تجویز دارو، دارای پروتکل درمانی مشخصی است که پزشکان می‌توانند براساس آن و با توجه به بیمار‌ی‌های مختلف برای افراد تجویز کنند، اما برخی داروها و مکمل‌های دارویی در بازار دارویی ایران، تنها نه به‌منظور اهداف درمانی، بلکه با هدف زیبایی و افزایش کارکردهای بدنی استفاده می‌شود؛ یعنی با هدف نوعی موفقیت، لذت و شادمانی. این داروها در دنیا به داروهای مرتبط با سبک زندگی مشهور هستند. چرا بازار این داروها در ایران داغ است و چه کسانی از این بازار سود می‌برند؟
***
داروهای هورمونی مورد استفاده در بدن‌سازی که مصرف آن در ایران نیز عمومیت دارد، یکی از مصداق‌های بارز داروهای مرتبط با سبک زندگی است که موضوع پزشکی و دارویی را به حوزه اجتماعی-اقتصادی پیوند زده است.
به خاطر گستردگی بازار این داروها در ایران، نگاه نظارتی درستی بر پروتکل درمانی و اقتصاد آن‌ها وجود ندارد و در غیاب نظارت درست و دقیق، افراد بسیاری بدون مداخله پزشک و خودسرانه، اقدام به مصرف این داروها می‌کنند.
مطالعات اولیه و دادههای استخراج شده از آمارنامه رسمی دارویی ایران میگوید که میزان واردات هورمون رشد از جمله هورمون‌‌های ترکیبی استروییدی بیشتر از نیاز جامعه است و روند آن در ۱۰ سال اخیر به صورت قابل توجهی افزایش یافته است
در همین رابطه نیز فصلنامه «مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران» با انتشار گزارشی مفصل با عنوان «مطالعە جامعه‌شناختی گسترش بازار داروهای هورمونی در ایران» به بررسی ریشه‌های این رشد واردات و مصرف پرداخته است.
این گزارش حاصل ۶۰ مصاحبە عمیق با پزشکان غدد، داروسازان، ورزشکاران، اعضای انجمن‌های مرتبط، سندیکاهای دارویی، داروفروشان غیررسمی و مصرف‌کنندگان است.
یافته‌های این گزارش تحقیقی کم‌نظیر در سه سطح بین‌المللی، بازار و بدن تقسیم‌بندی شده است.
سطح بین‌المللی
آن‌طور که در این گزارش آمده اواسط دهه ۱۳۷۰ و با ورود بخش خصوصی در حوزه دارو، نظام دارویی کشور دست‌خوش تغییر شد.
این تغییرات به‌تدریج انگیزه‌های مالی تولیدکنندگان و واردکنندگان برای پزشکان به ایجاد «تقاضای القایی» منجر شد و مصرف‌کنندگان را به‌سوی داروهای گران‌قیمت سوق داد و تصمیم‌گیر‌ی‌های سلیقه‌ای و نفوذ عده زیادی در حوزه قیمت‌گذاری دارو را به نفع برخی از شرکت‌های دارویی یا افراد خاص در نظام سلامت رقم زد.
این تغییرات طی ۱۰ سال اخیر و به تدریج با تکیه بر سه اهرم «مقررات‌زدایی»، «آزادسازی» و «بازارسازی» داروهای مکمل به وقوع پیوست:
۱- مقررات‌زدایی: این گزارش میگوید که مراکز و موسسات، از طریق ارتباط با شرکت‌های وارداتی و شرکت‌های پخش، با رفاقت‌ها و بده-بستا‌ن‌های بین‌نهادی، مجوز واردات داروهای مختلف را در بخش‌ها و زمان‌های مختلف گرفتند و راه ورود این داروها به ایران را تسهیل کردند.
این مجوزها، مجرایی برای ورود بسیاری از شرکت‌های دارویی به عرصە چنین داروهای مکملی شد. شرکت‌هایی که برخی از آن‌ها در حال حاضر به‌عنوان بزرگترین شرکت‌های واردکننده داروهای هورمونی مشغول فعالیت هستند.
این شکل از خصوصی‌سازی واردات، در عمل همان تخلف در فرایند اعطای مجوز بود و به‌تدریج و با رفع نیازهای موقتی به داروهای تک‌نسخه‌ای، موضوع واردات موقت دارو به نیاز دائمی به این قبیل داروها تبدیل کرد.
برای نمونه در مورد داروی هورمون رشد، صدور مجوزهای زیاد به واردات تک‌نسخه‌ای در فاصله سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۶ شد.
براساس دادههای آمارنامه این نوع داروی مکمل در سال ۱۳۸۹ فقط توسط دو شرکت خاص وارد می‌شد که در سال ۱۳۹۶ این شرکتها به بیش از ۱۰ مورد افزایش یافت.
آمارنامه دارویی ایران همچنین نشان می‌دهد از سال ۱۳۸۳ تا سال ۱۳۹۶ فروش هورمون رشد در ایران ۳.۶ برابر افزایش داشته است.
انحصاری شدن واردات در دست شرکت‌های خاص از دیگر نمودهای اجرای سیاست درهای باز افزایش واردات دارویی بود که سبب شکل‌گیری حلقه‌های قدرت در بخش واردات شد.
مجوزهای غیرقانونی و امتیازات به برخی از شرکتها و افراد حتی سبب انحصاری شدن تولید چنین دارو‌هایی در داخل ایران شد.
۲- آزادسازی: «آزادسازی از قیود» در حوزه دارو، شامل انواع اعطای یارانه، قیمت‌گذاری دستوری بر نرخ داروها، تفاوت نرخ ارز دولتی تا ارز آزاد، تعرفه بر واردات، اعطای مجوز به واردات دارو و انحصار برخی از بازارها به دست شرکت‌های دارویی با هدف شکل‌گیری بازاری غیررقابتی و انحصاری است.
براساس این اصل، طبق آیین‌نامه تاسیس داروخانه، در سال ۱۳۹۳ بسیاری از موانع تاسیس داروخانه به بهانه افزایش اشتغال و در دسترس قرار گرفتن کالاهای سلامت‌محور حذف شد و مجوز فعالیت‌های اقتصادی داروخانه‌ها نیز ذیل عنوان کسب‌وکار قرار گرفت.
در چارچوب این سیاست‌ها، تمایل سرمایه‌گذاران در این حوزه و ایجاد شراکت داروساز با سرمایه‌گذار برای خرید پروانه تاسیس داروخانه، موجب به‌وجود آمدن قیمت‌های نجومی خرید و فروش مجوز و شکل‌گیری بازار سیاه در این حوزه شد و نظارت بر داروخانه‌ها را کاهش داد.
با این تغییرات در ضوابط داروخانه‌ها و نبود اقدامات نظارتی و قانونی، فروش داروهای بدون نسخه افزایش یافت و هنجارسازی فروش مکمل‌های ورزشی هم در دستور کار قرار گرفت.
در این میان، دیگر شرکت‌های دارویی نیز با اعتراض به روند قاچاق مکمل‌ها توانستند سازمان غذا و دارو را متقاعد کنند که سازوکاری برای تسهیل این رویه در نظر بگیرد که همین مساله نیز زمینه برای مصارف چنین مکمل‌هایی را فراهم کرد.
این گزارش میگوید که تا نیمه اول دهه ۱۳۹۰ بازار ایران با فضایی کاملا باز به لحاظ صدور مجوز برای شرکت‌های وارداتی مکمل روبه‌رو شد و در این دوره واردات بی‌رویه چنین مکمل‌هایی نیز شدت گرفت.
۳- بازارسازی: اتخاذ سیاست‌های بازارگرایانه و جانب‌داری از اجرای آن در ایران در نهایت سبب اجرایی شدن سازوکارهایی شد که حوزه دارو با به‌کارگیری و اولویت‌گذاری آن‌ها، بخشی از منافع اشخاص حقیقی و حقوقی، یعنی صاحبان برخی از شرکتها یا افرادی را که در برخی از شرکتها صاحب سهام هستند، تامین کرد.
اجرای پروتک‌ل‌های معیوب هم در این میان فضا را برای ایجاد گسترش بازار مکمل‌های ورزشی از روش‌های غیرقانونی را فراهم کرد.
سطح سوژه‌های بازار داروهای هورمونی
سطح دوم این گزارش به معرفی مجموعه‌هایی پرداخته شده که در در بازار مکمل‌های ورزشی صاحب منافع هستند و نقشی اساسی بازی می‌کنند.
شرکت‌های تولیدی-وارداتی: این شرکتها از طریق نوعی بازاریابی، یعنی بازاریابی شرکتی به فعالیت‌های تجاری خود در این زمینه می‌پردازند. این نوع بازاریابی از طریق یک شبکه رانت و با اتکا به ارتباطات سیاسی با سازمان‌های دولتی و ارتباطات غیررسمی با فضای غیرپزشکی، در این زمینه صورت می‌گیرد.
آن‌طور که این گزارش تحقیقی نوشته تا قبل از دهه ۱۳۹۰ تعداد شرکت‌های واردکننده و تولیدکننده هورمون رشد، محدود بود و بیشتر این شرکتها در زمینه واردات فعالیت داشتند، اما مطابق با تغییر سیاست‌ها، تعداد این شرکتها بیشتر شد و داروهای هورمونی از جمله هورمون رشد به‌شدت در بازار افزایش یافت.
شرکت‌های مکمل ورزشی نیز یکی از ذی‌نفعان کلیدی داروهای هورمونی هستند. این شرکتها به کمک راهبردهای خاصی به بازار غیررسمی داروهای هورمونی مرتبط هستند، اما مهم‌ترین شکل ارتباطی این شرکتها با بخش غیررسمی به‌واسطه ورزشکاران، قهرمانان و مربیان است.
برخی از شرکت‌های وارداتی یا تولیدی مکمل‌های ورزشی، از مهم‌ترین وارد‌کنند‌ه‌های داروهای هورمونی و استروئیدی قاچاق در بازار هستند که به‌دلیل نرمال شدن فضای مصرف مکمل‌های ورزشی، بیشتر در زمینه مکمل‌های ورزشی فعالیت می‌کنند.
آن‌طور که در این گزارش آمده این شرکتها با سندیکا و سازمان غذا و دارو ارتباط دارند و با تسهیل واردات یا فراهم کردن زمینه‌هایی برای تولید، فعالیت‌های خود را گسترش داده‌‌اند.
پزشکان و شبه‌پزشکان جدید: فعالیت پزشکان ورزشی در سال‌های اخیر و با گسترش فعالیت باشگا‌ه‌های ورزشی و تغییر گفتمان سبک زندگی و رژیم‌های ورزشی، اهمیت بدن و تناسب اندام بیشتر شده است.
نقش پزشکان ورزشی در تایید مصرف مکمل‌های ورزشی و به‌دنبال آن داروهای هورمونی در حوزه باشگاه‌ها اهمیت دارد. به علاوه این افراد با مجوزهای قانونی خود در نسخه‌نویسی و تایید برنامه تمرینی و تغذیه‌ای ورزشکاران توانسته‌اند وجه و جایگاهی برای خود پیدا کنند.
داروخانه‌ها: در سال‌های اخیر، داروخانه از مکانی برای تامین نیازهای درمانی افراد به فروش کالاهای مختلف از جمله داروهای مکمل تبدیل شده است. این دگردیسی به منظور افزایش درآمدهای حاشیه‌ای در داروخانه‌ها و به نفع شرکای تجاری در فضای داروخانه شکل گرفته است.
آزادسازی و خصوصی سازی داروخانه‌ها، روابط اجتماعی-اقتصادی در داروخانه را تغییر داده است.
تغییر کاربری داروخانه‌ها از ارائه خدمات درمانی به ارائه محصولات مختلف برای زیبایی و بدن، فروش انواع مکمل‌های ورزشی و تغذیه‌ای، بیش از هر چیز نیازهای متقاضیان را برآورده کرده و داروخانه را به‌نوعی بنگاه تجاری مبدل کرده است.
باشگاه‌ها: در این گزارش تحقیقی آمده باشگاه‌ها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین فضاهای مرتبط با داروهای هورمونی، از طریق ارتباط با افراد مختلف، نقش مهمی در هنجارمندی استفاده از داروهای هورمونی دارند.
دسترسی افراد به باشگاه، آن‌ها را به مجرای بزرگتری از فروشندگان، مربیان و شبکه‌های اجتماعی متصل کرده و از دل باشگاه، سوژه‌های جدید ورزشکار بازاریاب، مربیان و فروشندگان مکمل و دارو بیرون می‌آید که فعالیت‌های آن‌ها در پاره‌ای موارد با عدم نظارت قانونی همراه شده است.
در حال حاضر باشگاه و داروخانه به‌عنوان دو مکان رسمی در بازتولید خرید و فروش داروهای هورمونی، از طریق ارتباط مصرف‌کنندگان و فروشندگان با یکدیگر در ارتباط قرار گرفته‌اند.
سطح مواجهه بدن و بازار
این گزارش تحقیقی براساس یافته‌های حاصل از مصاحبه با افراد مصرف‌کننده داروهای هورمونی، مهم‌ترین هدف مصرف این داروها را ساخت نوعی بدن ایده‌آل اعلام کرده است.
براساس یافته‌های این تحقیق، روند عادی‌سازی مصرف داروهای هورمونی و مکمل‌ها، با دانشی به نام دانش دارو و مکمل (علم دارو) در ایران تایید شده است.
این گزارش اضافه کرده «تبدیل شدن مصارف ثانویه به اولویت ورزشکاران، نبود تست‌های درست آزمایشگاهی، نادیده گرفتن تست‌های مربوط و آزادسازی‌های قانونی در زمینه کنترل مصرف داروها سبب بازتولید میل به داشتن بدن ایده‌آل» شد و بازار این‌گونه داروها را داغ‌‌تر کرد.
این گزارش میگوید براساس یافته‌های حاصل از مصاحبه با مربیان و ورزشکاران، منطق مصرف داروهای هورمونی در ایران «چیزی جز اتکا به نوعی دانش نیست.»
مطالب مرتبط:
ورود داروهای ایرانی به لبنان؛ شکایت چهار وکیل لبنانی به دادستانی
از داروی تقویت میل جنسی تا درمان سرطان؛ عطاریها همه چیز می فروشند
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر