جزییات چهار دهه تلاش زنان ایرانی برای شکستن قفل‌های آزادی

سحر رضایی، شهروندخبرنگار

بار دیگر درهای ورزشگاه به روی زنان بسته شد. «فائزه هاشمی» به عنوان یکی از چهره‌های برجسته و تاثیرگذار در راه‌اندازی ورزش زنان ایران پس از انقلاب، عدم حضور تماشاگران در دیدار ایران و کره جنوبی را یک «کلک» و «فریب» خواند و به فیفا هشدار داد که گول جمهوری اسلامی ایران را نخورد. او کرونا را بهانه‌ای برای سرپوش گذاشتن روی ممنوعیت ورود زنان به ورزشگاه دانست.  

طی چهار دهه حکومت انقلاب اسلامی بر ایران زنان هرگز به طور رسمی اجازه ورود به ورزشگاه را نداشتند. اما این مانع از تلاش و مبارزه برای رسیدن به حق طبیعی آن‌ها نشد. در طول این سال‌ها زنان و دختران زیادی از راه‌های مختلف سعی در ورود به ورزشگاه‌های فوتبال مردان داشتند. در این راه آن‌ها گاهی موفق شدند، گاهی شکست خوردند و حتی مورد ضرب‌وشتم قرار گرفتند و بازداشت شدند. حتی خودسوزی و مرگ هم سرانجام این محرومیت بود. در این گزارش، به تلاش زنان ایرانی برای شکستن این قفل نگاهی می‌اندازیم.

۱۶ خرداد ۱۳۶۰؛ شهرآورد تهران

این، آخرین حضور زنان در ورزشگاه‌‌های ایران بود.  ۱۵۰۰ تماشاگر زن با خرید بلیت و بدون محدودیت در بین جمعیت مردان، تماشاگر این بازی بودند. پس از آن، نه یک مرجع تقلید شیعیان، نه یکی از سران وقت جمهوری اسلامی که ابتدا مدیر وقت مجموعه ورزشی شیرودی (امجدیه) ورود زنان به ورزشگاه تحت امر خود را ممنوع کرد. سپس به تصمیم «مصطفی داوودی» رییس وقت سازمان تربیت بدنی همراهی «حسین آبشناسان» در فدراسیون فوتبال، حضور زنان در ورزشگاه‌ها ممنوع شد. مصطفی داوودی همچنین دستور داده بود شماره‌‌ پیراهن بازیکنان از لاتین به فارسی تغییر کند.

تلاش زنان برای ورود به ورزشگاه در سال‌های دهه‌ ۶۰ اخبار پراکنده و نامعتبری از زنانی موجود است که توانسته‌اند با پوشش الزامی حجاب وارد ورزشگاه شوند و همچنان دخترانی که با لباس منتسب به پسرانه به‌خصوص در فصول سرد موفق شدند، باز‌ی‌های فوتبال مردان را ببینند.

آذر ۱۳۷۶؛ اولین حضور زنان در ورزشگاه آزادی

در جریان استقبال از بازیکنان تیم ملی مردان در ورزشگاه آزادی پس از صعود به جام جهانی ۱۹۹۸ زنان برای اولین بار پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ توانستند وارد «ورزشگاه‌ آزادی» شوند. نزدیک به ۴۰۰ زن با سماجت خود را به سکوهای ورزشگاه رساندند و فقط از کاروان تیم ملی که با هلی‌کوپتر ارتش از فرودگاه مهرآباد به ورزشگاه آزادی آمده بود، استقبال کردند. صداوسیمای جمهوری اسلامی، هرگز تصاویر زنان روی سکوهای آزادی را نمایش نداد.

۱۸ آبان ۱۳۸۰؛ ورود مجلس شورای اسلامی به موضوع تماشاگران زن

آبان سال ۱۳۸۰ مجلس ششم، موضوع ورود زنان به ورزشگاه‌ها را در دستورکار بررسی خود قرار داد. نمایندگان مجلس علی‌الخصوص نمایندگان زن اظهار نظر مثبتی در این مورد داشتند. به صورت نمونه، «طاهره رضازاده» نماینده شیراز با استفاده از فرصت نمایندگی به تماشای مسابقه فجر شیراز و السد قطر رفت و پس از بازی، بر لزوم ورود زنان به ورزشگاه‌ها در مصاحبه‌های بعد از بازی تاکید کرد. این موضوع، در حد یک تاکید باقی ماند.

(دلفین مینویی، خبرنگار زن ایرانی-فرانسوی)

۲۴ آبان ۱۳۸۰؛ آغاز نوع دیگری از تبعیض علیه زنان ایرانی

بازی مهم مقدماتی جام جهانی ۲۰۰۲ تیم ملی مردان ایران با تیم ملی ایرلند در ۲۴ آبان ۱۳۸۰ مبدا تبعیض دیگری برای زنان ایرانی بود. در آن بازی زنان تماشاگر ایرلندی به راحتی وارد ورزشگاه آزادی شدند و کنار مردان ایرلندی، تیم‌شان را تشویق کردند. همین مساله باعث بروز بحث و نقدهای زیادی در رسانه‌های خارجی آن زمان شد. با توجه به حضور خبرنگاران خارجی مستقر در ایران روایت‌هایی از تجربه حضور آن‌ها در ورزشگاه‌ها نیز در رسانه‌های خارج از کشور منتشر شده بود. از جمله تجربه خبرنگار زن ایتالیایی و «دلفین مینویی» خبرنگار زن ایرانی-فرانسوی که هر دو هم از جو شورانگیز ورزشگاه نوشته بودند و هم از منع حضور زنان ایرانی در استادیوم.

پاییز ۱۳۸۳؛ تشکیل کمپین روسری سفیدها

در جریان بازی دوستانه ایران و آلمان، زنانی که برای تماشای این بازی به ورزشگاه آزادی رفته بودند، پس از عبور از ورودی اصلی، با خشونت ماموران نیروی انتظامی روبه‌رو شدند. آن‌ها نتوانستند بازی را در ورزشگاه تماشا کنند. این در حالی بود که تعدادی از زنان آلمانی، به تنهایی یا همراه با خانواده‌های خود در ورزشگاه حضور داشتند. پس از این اتفاق، کمپین روسری سفیدها برای دفاع از حق ورود زنان به ورزشگاه‌ها در ایران تشکیل شد.

۱۳ خرداد ۱۳۸۴؛ اولین گام بلند روسری سفیدها ایران-کره شمالی

فقط دو هفته به انتخابات ریاست‌جمهوری باقی مانده بود و حدود ۲۵ زن ایرانی (از اعضای کمپین روسری سفیدها) توانستند پس از برگزاری تجمع مقابل ورزشگاه، بدون داشتن بلیت، در جایگاه ویژه، تماشاگر این بازی باشند. ورود این تعداد از جمعیت، بی‌ارتباط با فاصله زمانی اندک تا انتخابات ریاست‌جمهوری و مانور دستگاه‌های تبلیغاتی جمهوری اسلامی در این بازه نبود.

۱۸ خرداد ۱۳۸۴؛ دومین پیروزی کمپین روسری سفیدها

در انتخابی جام جهانی ۲۰۰۶ گروهی از کنشگران برابری‌خواه حقوق زنان، وکلای زن و خبرنگاران زن در نامه‌ای به اداره تامین اعلام کردند که خواهان ورود به ورزشگاه و تامین امنیت خود در این بازی هستند. در روز بازی جمیعتی در حدود ۵۰۰ زن برای تماشای این بازی برابر درب شرقی ورزشگاه آزادی تجمع کرده بودند. در هنگام ورود اتوبوس تیم ملی بحرین مسوولان به ناچار مجبور به باز کردن گیت ورودی شدند و در هنگام بستن آن با مقاومت زنان پشت گیت روبه‌رو شدند. در این کشمکش پای یکی از زنان شکست و سرانجام پس از هماهنگی با نهاد‌های مختلف از جمله حراست تربیت بدنی، حراست ورزشگاه آزادی و گارد ریاست‌جمهوری این گروه از زنان بالاخره توانستند در نیمه دوم برای اولین بار به تماشای یک بازی ملی بنشینند. «محسن مهرعلیزاده»، رییس سازمان تربیت بدنی که خود نامزد ریاست‌جمهوری بود، به تعدادی از هنرپیشگان زن سینما اجازه حضور در ورزشگاه در همان بازی را داده بود. صحنه‌هایی از فیلم آفساید در جریان همین بازی ضبط شد. «محمد خاتمی»، رییس‌جمهور وقت ایران نیز این بازی را از نزدیک تماشا می‌کرد.

اسفند ۱۳۸۴؛ تلاش نافرجام برای ورود به ورزشگاه

اسفند ۱۳۸۴ در بازی دوستانه با کاستاریکا تعداد قابل توجهی از زنان برای اعتراض به ممنوعیت حضور زنان در ورزشگاه‌ها به پشت درهای استادیوم آزادی آمدند و با گروه روسری سفیدها همراه شدند. اما نه تنها نتوانستند وارد ورزشگاه شوند که پس از اینکه مورد فحاشی و ضرب‌وشتم ماموران قرار گرفتند، از آن‌ها توسط تصویربرداری شد، با اتوبوسی به بیرون از شهر برده شدند. آن‌ها دوباره به سمت درهای استادیوم آزادی برگشتند، ولی بازی به انتها رسیده بود.

شهریور ۱۳۹۶؛ ورود زنان سوری به آزادی

در آخرین مسابقه از رقابت‌های انتخابی جام جهانی روسیه، در ساعات اولیه بلیت‌فروشی آنلاین برای این بازی، گزینه خرید بلیت از سوی زنان موجود بود، اما کسی موفق به تهیه بلیت نشد. در روز بازی اما در حالی که حدود بیست نفر از زنان به مقابل ورزشگاه آزادی رفته بودند، نیروهای انتظامی مانع از ورود آنان شدند. این در حالی بود که در همان زمان، زنان سوری بدون هیچ مشکلی و تنها با حمل پرچم کشور سوریه امکان ورود به ورزشگاه را پیدا کردند. انتشار تصاویر زنان سوری در رسانه‌ها داخلی و خارجی باعث رسوایی فدراسیون فوتبال شد.

اسفند ۱۳۹۶؛ دستگیری زنان در حضور رییس فیفا

دربی پایتخت یک میهمان ویژه داشت؛ «جیانی اینفانتینو» رییس فدراسیون جهانی فوتبال. در همان روز، ۳۳ زن که برای تماشای دربی تهران به ورزشگاه آزادی رفته بودند، پشت‌ درهایی که جیانی اینفانتینو را میزبانی می‌کرد، مورد ضرب‌وشتم قرار گرفتند و بازداشت شدند.  

مهر ۱۳۹۷؛ ورود گزینشی برای رضایت فیفا در دیدار ایران-بولیوی

حدود ۱۰۰ زن با انتخاب گزینشی از میان نیروهای حراست وزارت ورزش و کارکنان زن نیروی انتظامی، برای تماشای بازی وارد ورزشگاه آزادی شدند. اعضای تیم ملی فوتبال زنان که در کمپ ملی مشغول به تمرین بودند، تعدادی از مربیان لیگ زنان و کارمندان زن فدراسیون فوتبال هم میان این جمعیت حضور داشتند.

آبان ۱۳۹۷؛ فرار به سوی آزادی

پیش از این اعلام شده بود که فقط ۳۰۰ نفر از زنان مجوز حضور در ورزشگاه برای تماشای فینال رقابت‌‌های لیگ قهرمانان آسیا به میزبانی تهران میان دو تیم پرسپولیس و کاشیماآنتلرز را دارند. اما با تلاش‌های «لیلا صوفی‌زاده»، نایب رییس زنان فدراسیون فوتبال تعداد زیادی از زنانی که پشت درهای استادیوم منتظر بودند، وارد استادیوم شدند. در هنگام ورود زنان به سکوها تمامی تماشاگران ایستاده آنان را تشویق کردند. زنان بیشتری با شنیدن خبر خود را به آزادی رساندند و برای رسیدن به جایگاه می‌دویدند.

 مرداد ۱۳۹۸؛ دستگیری «دختران آزادی»

این نامی است که به فعالان ورود زنان به استادیوم آزادی داده شده است. «زهرا خوش‌نواز»، «لیلی ملکی»، «هدیه مروستی» و «فروغ علایی» از جمله بازداشتی‌ها بودند که توسط سازمان اطلاعات سپاه دستگیر و در زندان قرچک ورامین نگهداری شدند.

خانم فروغ علایی عکاسی است که با تصاویری از سوژه «ممنوعیت ورود زنان به ورزشگاه‌ها» در مسابقات «ورلد پرس فتو» جایزه اول را گرفته است. سه شخص دیگر هم جرمشان تغییر چهره و ورود به ورزشگاه بود. این چهار نفر با فشار رسانه‌ها و قرار وثیقه آزاد شدند تا به پرونده‌شان رسیدگی شود.

 ۱۸ شهریور ۱۳۹۸؛ خودسوزی دختر آبی

اسفند ۱۳۹۷ «سحر خدایاری»، ۲۹ ساله هنگام ورود به ورزشگاه آزادی برای تماشای بازی استقلال و العین در چارچوب مسابقات لیگ قهرمانان آسیا ۲۰۱۹، توسط ماموران نیروی انتظامی بازرسی‌کننده بازداشت و به زندان قرچک ورامین منتقل شد. 

او پس از آزادی موقت در دادگستری آگاه می‌شود که در صورت محکومیت ممکن است به شش ماه تا دوسال حبس برای ورود غیرقانونی به ورزشگاه محکوم شود و پس از شنیدن این خبر در مقابل دادگاه انقلاب تهران دست به خودسوزی زده‌ است. سحر خدایاری در ۱۸ شهریور ۱۳۹۸ در اثر شدت جراحات حاصل از خودسوزی درگذشت. ماموران در دوران بستری بودن وی در بیمارستان اجازه ملاقاتِ خبرنگاران با او را، با توجیه امنیتی بودنِ پرونده‌اش، نمی‌دادند.

 

۱۸ مهر ۱۳۹۸؛ جشنواره گل تیم ملی در حضور زنان

در دیدار تیم ملی فوتبال ایران و کامبوج در جریان هفته سوم مرحله گروهی مقدماتی جام جهانی ۲۰۲۲ قطر حدود ۴ هزار تماشاگر زن با حضور در ورزشگاه آزادی از نزدیک این بازی را تماشا کنند. این اتفاق پس از آن رخ داد که خبر خودسوزی و کشته شدن «سحر خدایاری» ملقب به دختر آبی، بازتابی جهانی در سطح جهان داشت و فیفا ایران را مجبور به گشودن درهای ورزشگاه به روی زنان کرد.

 فعالیت زنان با تغییر چهره

در زمان برگزاری بازی‌های باشگاهی و به ویژه لیگ برتر فوتبال ایران و لیگ قهرمانان آسیا زنان ایرانی به دفعات مختلف با تغییر چهره و ظاهر سعی در حضور در ورزشگاه‌ها داشتند، از جمله در فروردین ۱۳۹۲ که یک دختر با تغییر چهره وارد ورزشگاه آزادی شد و بازی استقلال و الهلال را تماشا کرد. در هفته هفدهم لیگ برتر فوتبال ایران ۱۳۹۶-۱۳۹۷، در مسابقه بین فولاد و پرسپولیس یک دختر اهوازی با نام «شبنم» با هدف لغو منع حضور بانوان در ورزشگاه‌ها خود را به‌شکل منتسب پسرانه درآورد و این مسابقه را از نزدیک تماشا کرد؛ او اعلام کرد تماشاگران مرد اطرافش رفتار خوبی داشتند و تمام مسائل را رعایت کردند. این تلاش‌ها همواره موفق نبوده‌اند و به عنوان مثال در جریان بازی استقلال و العین در خرداد ۱۳۹۶ یک دختر استقلالی که با تغییر چهره وارد ورزشگاه شده بود، توسط نیروی انتظامی دستگیر شد.