وقتی گاومیش‌ها تحریک می‌کنند، سانسور در صدا و سیما

در روزهای اخیر هشتگ «من و سانسورچی» در شبکه‌های اجتماعی داغ شده است و شماری از اهالی هنر و ادبیات از تجربه‌ی سانسور در کارشان نوشته‌اند.

امیرمهدی ژوله، طنز پرداز، فیلم‌نامه‌نویس و بازیگر آغازکننده‌ی این جریان بود. او از تجربه‌اش در مواجهه با سانسور نوشت و از دیگر همکارانش در عرصه‌های ادبيات، تئاتر، موسيقي، راديو، تلويزيون، سينما و مطبوعات خواست تجربه‌شان را از مواجهه با سانسور بنویسند. ژوله خودش خاطره‌ای از سریال طنز محبوب «شب‌های برره» نوشت: «یکی از اشکال پخش‌هایی که برای ما اومد این بود که چرا حجم گوش شقایق دهقان از زیر روسری معلومه! (توجه کنید، گوش نه؛ حجم گوش) و ما هيچ وقت نفهميده بوديم دوستان چه عنصر تحريك كننده‌اي توي حجم گوش يك بازيگر از زير روسري كشف كرده بودن يا وقتي به گوش فكر مي‌كردن دقيقا به چي فكر مي‌كردن.»

خاطر‌ه‌های ژوله به این جا ختم نشد. او نوشت در یکی از سریال‌ها از «خیار خوردن» زنان ایراد گرفته شده و در یکی دیگر از مجموعه‌های تلویزیونی، صحنه‌ای به دلیل مشخص بودن غبغب یک زن بازیگر، حذف شد.  ساعاتی بعد از فراخوان ژوله شماری از فعالان عرصه هنر از تجربه‌های متعددشان در مواجهه با سانسور گفتند. میترا حجار، بازیگر سینمای ایران با انتشار یک ویدئو نشان داد برای فیلم‌برداری به گوشش چسب زده شده تا گوش‌هایش معلوم نشود. بهاره رهنما، دیگر بازیگر سینما و تلویزیون هم نوشت بارها به او تذکر داده شده طوری بخندد که دندان‌هایت مشخص نباشد: «لابد دلیل توقیف شدن قسمت "عبدی شو" من و همسرم هم خنده‌های خانمان برانداز من بوده.»

«مصطفی کیایی»، کارگردان فیلم «چهارراه استانبول» هم به پویش «من و سانسورچی» پیوست و یک نمونه از سانسورهای صداوسیما را روایت کرد که این بار نه مربوط به زنان بلکه مربوط به حیوانات بود: «گفتند خروج گاوميش از آب، اون هم از پشت، تحريك كننده است.»

این موج به بازیگران محدود نماند و به فعالان عرصه‌های دیگر و کاربران شبکه‌های اجتماعی هم به آن پیوستند. پدرام سلطانی فعال اقتصادی و عضو اتاق بازرگانی ایران در توییترش نوشت که «من_و سانسورچی» او را به ياد نوع برخورد صداوسیما کراوات مى‌اندازد: «در مواقع نادرى كه مصاحبه تصويرى با من انجام ميشد، اينقدر تصوير را "كلوزاپ" مى كردند كه احساس مي‌كردم دماغم از صفحه تلويزيون زده بيرون! گاهى هم سعى مي‌كردند كراواتم را با ميكروفن به اصطلاح "ماسكه" كنند.» بستن کادر در تصویر تنها وقتی مصاحبه‌شونده کراوات دارد، اتفاق نمی‌افتد و صدا و سیما در فیلم‌های غیر ایرانی وقتی حتی اندکی لباس زنی باز باشد و گردن و سینه‌اش پیدا هم تا جایی که بتواند، کادر را می‌بندد، ولو کیفیت تصویر کاملا از دست برود.

سانسور چیزی نیست که اهالی هنر و فرهنگ و ادبیات ایران تازه با آن مواجه شده باشند، سانسور برای اهالی فرهنگ و ادبیات در ایران امری روزمره است.  تیغ سانسور، از مو و بدن زنان تا متن‌هایی که مایه‌ی جنسی یا حتی خیلی رمانتیک دارد، نمی‌گذرد. چه بسیاری صحنه‌های سکس و یا بوسیدن که از فیلم‌های خارجی حذف شده، در کتاب‌ها به دیدار و نگاه و لبخند تغییر داده شده و یا جلوی بدن بازیگری که قسمتی از بدنش برهنه است، آباژور قرار داده شده است. عزت‌الله ضرغامی، رئيس سابق سازمان صداوسیما هفته پیش در یک مراسم فرهنگی با اشاره به کاربرد متعدد آباژور برای صحنه‌های سانسور گفت: «برخی جاها که می‌روم، می‌گویند ضرغامی آباژور آمد.»

این روزها اما به کمک شبکه‌های اجتماعی سانسورها سر و صدای بیشتری می‌کنند. سانسور در صدا و سیما انواع مختلفی دارد، از سانسور بخش‌هایی آثار نمایشی داخلی و خارجی، پوشش ندادن یا تحریف برخی از اخبار تا پخش نکردن تعدادی از برنامه‌های ضبط‌شده و حذف بعضی چهره‌ها از تیزرهای تبلیغاتی فیلم‌های سینمایی. یکی از موارد اخیر سانسور جنجالی، مخدوش کردن لوگوی یک باشگاه فوتبال بود. صداوسیمای جمهوری اسلامی، فروردین امسال در جریان پخش مستقیم بازی «رم» ایتالیا مقابل «بارسلونا»، تصویر لوگو باشگاه ایتالیایی را شطرنجی کرد. دلیلش، پستان نمایان گرگی بود که به دو کودک خردسال شیر می‌دهد. خبری که محدود به رسانه‌های ایران نماند و در مطبوعات جهان هم بازتاب پیدا کرد.

 اما تنها پستان یک حیوان نیست که حذف می‌شود، صدا و سیما می‌تواند کلا وجود یک حیوان در یک فیلم را سانسور کند، چنانچه هنگام پخش فیلم «Against the Wild» تصویر سگ خانگی را در منزل حذف و به جای آن «در» قرار داد. دلیل آن صراحتا اعلام نشد اما نگهداری سگ در ایران تقبیح می‌شود و احتمالا سانسورچی خواسته نگهداری سگ را ترویج نکند!

یکی دیگر از موراد جنجالی سانسور «کارلوس پویول»، بازیکن سابق تیم ملی فوتبال اسپانیا است. از او دعوت کردند که همزمان با مسابقه ایران ـ اسپانیا در ویژه‌برنامه «۲۰۱۸» عادل فردوسی‌پور حضور داشته باشد و فوتبال این دو تیم را تحلیل کند، اما برنامه‌اش به سادگی لغو شد. برخی علت لغو برنامه پویول را موهای بلندش اعلام کردند و برخی دیگر هم گفتند پویول حاضر نشده تتوهای بدنش را بپوشاند. اما در صدا و سیمای جمهوری اسلامی تنها انسان‌ها و حیوانات نیستند که سانسور می‌شوند. اشیا هم مشمول سانسورند. در تلویزیون ایران ساز نشان داده نمی‌شود، حتی موقع پخش موسیقی زنده که توسط نوازندگان در استودیو نواخته می‌شود، یا در و دیوار را نشان می‌دهند یا گل و بلبل و یا تصویر نوازندگان از پشت.

کابران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی، سانسورهای صدا و سیما را دستمایه شوخی و خنده می‌کنند و آن را توهین به شعور مخاطب می‌دانند.

انتقاد و تمسخر صدا و سیما از سوی کاربران، تنها عاقبت سانسور در این رسانه نبوده است. وزارت خزانه‌داری آمریکا تیرماه امسال اعلام کرد شماری از شخصیت‌های حقیقی و حقوقی ایران را به اتهام نقض حقوق بشر، اعمال سانسور و نظارت شدید بر شهروندان به فهرست تحریم‌ها اضافه شده‌اند. در این فهرست، نام رئیس سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی نیز به چشم می‌خورد. عبدالعلی علی‌عسکری، رییس فعلی صدا و سیمای جمهوری اسلامی به دلیل تحریف حقایق، اعمال سانسور و عملکرد ابزاری برای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به فهرست تحریم‌های آمریکا اضافه شده است.

در بیانیه وزارت خزانه‌داری آمریکا آمده بود که این تحریم‌ها علیه سازمان‌ها و افرادی است که به نمایندگی از این سازمان‌ها، مرتکب نقض حقوق بشر شده و همچنین سانسور، فیلترینگ و رصد شدید کاربران مجازی را دنبال می‌کنند.

شماری از کاربران هم در دوره‌های زمانی مختلف خواستار تحریم سازمان صدا و سیما به دلیل سانسور صدای معترضان و منتقدان و تبدیل شدن این رسانه به ابزاری برای سرکوب شده بودند.

تماشا در یوتیوب

مطالب مرتبط:

مصطفی کیایی: گفتند خروج گاوميش از آب تحريك كننده است

کمپین من و سانسورچی؛ بهاره رهنما می‌گوید تذکر می‌دادند طوری بخند که دندان‌هایت معلوم نباشند

کمپین من و سانسورچی؛ ترانه علیدوستی: سانسور در زندگی من مانعی دایمی و سرنوشت ساز است