روز شنبه ۲۹آذر۱۳۹۹ گفت‌وگوی «لطف‌الله نجفی‌زاده» خبرنگار افغانستانی با «محمدجواد ظریف» وزیر خارجه ایران در خبرگزاری‌های مختلف دنیا و همچنین بین کاربران فضای مجازی در ایران بازتاب فراوانی داشت، گفت‌وگویی که به‌خاطر نوع سوالات و سبک پرسشگری لطف‌الله نجفی‌زاده مطرح شد.
جواد ظریف از زمانی که به مقام وزارت خارجه ایران رسید، هیچ‌گاه در مقابل خبرنگاران ایرانی یا خارجی چنین با چالش و تنگنا مواجه نشده بود. در داخل ایران و به دلیل وجود خفقان و فشارهای امنیتی بر خبرنگاران، آنها توان پرسش سوالاتی که ارکان اصلی و ماهیت نظام را هدف قرار دهد ندارند و در خارج از ایران نیز معمولا وزیر خارجه ایران خبرنگارانی را برای مصاحبه انتخاب می‌کند که از توان زیاد برای طرح سوالات مهم و صریح برخوردار نباشند.
اما این‌بار ظریف و مشاورانش در انتخاب رسانه برای مصاحبه اشتباه کردند و لطف‌الله نجفی‌زاده، خبرنگار و مدیر مسئول رسانه افغانستانی «طلوع‌نیوز» علاوه بر طرح سوالاتی سخت از ظریف؛ در مقابل پاسخ‌های او هم ساکت نماند و با سوالاتی پی‌درپی توانست رییس دستگاه دیپلماسی ایران را در منگنه قرار دهد و اصطلاحا به «تته‌پته» بیاندازد.
«هوشنگ اسدی» روزنامه‌نگار به «خبرنگاری جرم نیست» می‌گوید که در سپهر روزنامه‌نگاری حرفه‌ای و بین‌المللی، چنین گفت‌وگو و مصاحبه‌ای کاملا رایج است و تماشای گفت‌وگوهای چالشی روزنامه‌نگاران حرفه‌ای با سیاسیون مانند گفت‌وگوی «اوریانا فالاچی» با «روح‌الله خمینی»، مصاحبه «صدرالدین الهی» با «سید ضیا» یا مصاحبه «امیر طاهری» با «پادشاه فقید ایران» نشان می‌دهد که در فضای رسانه‌ای مربوط به ایران هم چنین سوابق درخشانی وجود دارد.
اما به اعتقاد او، آنچه که موجب درخشش این گفت‌وگو در فضای رسانه‌ای ایران شده، وجود خفقان رسانه‌ای و نبود آزادی بیان در ایران، و گفت‌وگو نکردن مقامات ایرانی با رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور است.
هوشنگ اسدی که روزنامه‌نگاری را با روزنامه کیهان در دوران پهلوی شروع کرده و تا چند سال پیش نیز عضو شورای سردبیری «روزآنلاین» بود، گفت: «بنده جسارت و کیفیت کاری لطف‌الله نجفی‌زاده را تحسین می‌کنم که مانند خبرنگاران دیگری که قبل از این با وزیر خارجه جمهوری اسلامی مصاحبه کردند، رفتار نکرد و سوالاتی نسبتا چالشی پرسید. جواد ظریف در فضای کاملا تازه‌ای قرار گرفته بود؛ زیرا سیاست‌های نظام جمهوری اسلامی طوری رسوا شده که دیگر با لبخند و دروغ لاپوشانی نمی‌شود. از طرفی دیگر و بر خلاف گذشته که مثلا در گفت‌وگوهای کریستین امانپور با مقامات ایرانی شاهد بودیم، این‌بار فضای مصاحبه "لابی‌شده" و از پیش تعیین‌شده نبود.»
لطف‌الله نجفی‌زاده در این گفت‌وگو از ظریف درباره دلیل همکاری و ارتباط جمهوری اسلامی ایران با گروه «طالبان»، درباره رفت‌وآمد دائمی اعضای طالبان به ایران مانند «ملا اختر منصور» رهبر پیشین این گروه، و همچنین سکونت طالبانی‌ها در ایران و شهرهایی مانند مشهد و زاهدان پرسید.
پرسش‌هایی که طرح هر کدام از آنها باعث مکث و شوکه شدن ظریف می‌شد. مثلا وقتی جواد ظریف درباره سکونت طالبانی‌ها در ایران پاسخ داد که «من هم چیزهایی شنیدم اما خبر دقیقی ندارم» نجفی‌زاده پرسید «کشور شماست! چطور خبر ندارید؟» که باعث شد ظریف خنده‌ای تصنعی کند و پس از چندثانیه مکث، به عوض کردن بحث روی بیاورد.
همچنین سوالاتی درباره علت حضور نیافتن مقامات ایران در نشست صلح افغانستان، انتخابی نبودن منصب رهبری در ایران، دخالت‌های سپاه قدس در افغانستان و عراق، ارسال ۲۵هزار نفر از افغانستانی‌ها به سوریه برای جنگ توسط ایران، یا مشکلات مهاجرین افغانستانی برای زندگی در ایران؛ از دیگر سوالات چالشی این گفت‌وگوی یک‌ساعته بود که وزیر خارجه ایران تقریبا در پاسخ به تمام آنها به دردسر افتاد.
هوشنگ اسدی می‌گوید: «در دورانی که ما در ایران روزنامه‌نگار بودیم، برای انجام یک مصاحبه چالشی، مدت‌ها در آن حوزه تحقیق می‌کردیم و هر خبرنگار نسبت به حوزه کاری‌اش بسیار مسلط و آگاه بود، اما حالا کمتر چنین خبرنگارانی را چه در داخل و چه خارج از کشور پیدا می‌کنیم. در دوره پهلوی شاهد بودیم که شاه فقید ساعت‌ها در مقابل معروف‌ترین خبرنگاران جهان می‌نشست و به زبان‌های انگلیسی یا فرانسه به تمام سوالات آنها پاسخ می‌داد، اما در این حکومت نه سیاست‌مداران علاقه‌ای به انجام چنین مصاحبه‌هایی دارند و نه خبرنگاران خوبی در این زمینه تربیت شده‌اند.»
هوشنگ اسدی در پایان صحبت‌هایش اضافه کرد که رسانه‌های جریان اصلی فارسی‌زبان در خارج از کشور، دچار دو «بیماری» هستند؛ «محافظه‌کاری به سبک بی‌بی‌سی فارسی» و «خبرنگاری زرد و جیغ زدن و سلیطه‌بازی»؛ که هیچ‌کدام از این‌دو در ساختار روش "مصاحبه چالشی" مورد بحث ما نمی‌گنجند، و در همین فضاست که مصاحبه خبرنگار افغانستانی می‌درخشد.»
افرادی را که این مصاحبه ویدیویی را تماشا کردند و سپس به بیان نظرات خود در شبکه‌های اجتماعی پرداختند، می‌توان به ۳ دسته عمده تقسیم کرد؛ کسانی که اجرای لطف‌الله نجفی‌زاده را تحسین کردند و به خبرنگاران ایرانی بابت نپرسیدن چنین سوالاتی از مقامات ایران خرده گرفتند، خبرنگاران ایرانی که از خود در برابر این انتقادات دفاع کردند و گفتند اگر امکان چنین مصاحبه‌هایی برای آنها به وجود بیاید شاید بهتر از خبرنگار افغانستانی هم عمل کنند و همچنین شهروندانی که با مواضعی نزدیک به حکومت ایران، به رفتار و نوع سوالات لطف‌الله نجفی‌زاده در این گفت‌وگو انتقاد کردند و لحن گرفتارش را «بی‌ادبانه» دانستند.
«سیما ثابت» مجری تلویزیون «ایران‌اینترنشنال» با انتشار تصویری از گزارش «خبرگزاری ایرنا» که رفتار خبرنگار طلوع‌نیوز را «در شان برخورد با نماینده سیاسی یک ملت» ندانسته بود، در توییتر خود نوشت: «بدعادت شده‌اند با بله‌قربان‌گوها. نماینده سیاسی یک ملت نباید دروغ بگوید. این شان واقعی یک ملت است.»
«جواد بیات» یک کاربر توییتری نوشته است: «این خبرنگار افغانستانی چقدر بی ادب و گستاخ بود. درود به ظریف به‌خاطر این مواضع مستحکم و مقتدرانه» و کاربر دیگری از همان طیف نوشته: «هر وقت خبرنگار افغانستانی به خودش اجازه داد با مسئولان اصلی مشکلات مردم افغان یعنی روسیه و آمریکا و پاکستان و عربستان همینقدر صریح و طلبکارانه سخن بگوید، حق با شماست.»
مواضع حکومتی که بیشتر از زبان اصلاح‌طلبان و افراد نزدیک به دولت بیرون آمد، و در نمونه‌ای دیگر «عباس عبدی» روزنامه‌نگار اصلاح‌طلب هم به وبسایت «جماران» گفت: «خبرنگار افغانستانی چندان مسلط نبود و با ورود مکرر میان سخنان مصاحبه‌شونده این عدم تسلط را نشان می‌داد. پرسش‌های مهم‌تری می‌توانست طرح کند و البته که به نظرم پاسخ‌های آقای ظریف هم شاید قدری بالاتر از سطح پرسش‌ها بود.»
این انتقادها علیه «لطف‌الله نجفی‌زاده» البته در همین حد نماند و به هشتگ «پایان مهمانی» از طرف کاربران حکومتی هم رسید. هشتگی که علیه مهاجران افغانستانی ساکن ایران نوشته شد و از آنها خواستند ایران را ترک کنند؛ که این واکنش نژادپرستانه نسبت به گفت‌وگوی نجفی‌زاده با ظریف، شاید نشان‌دهنده ظرفیت بسیار پایین انتقادپذیری در طیف نزدیک به حکومت باشد.
از طرفی دیگر؛ «پویا ماهرویان» خبرنگار «بی‌بی‌سی فارسی» نوشته است: «ظریف به نجفی‌زاده که می‌‌پرسد آیا رهبر طالبان دو ماه در ایران بوده؟ پاسخ می‌دهد: اطلاع ندارم. می‌گوید از تشکیلات طالبان هم در مشهد و زاهدان خبر ندارد. وزیر خارجه باید از چه خبر داشته باشد؟ چه نهادی ۲ بار به ملااختر با اسم مستعار ویزا داده؟»
اکانت «بید سرخ» نوشته است: «آقای لطف‌الله نجفی‌زاده به وقت مصاحبه با جواد ظریف یک تعریفی را از "خبرنگار" در یک پرده برای همه مدعیان خبرنگاری و فعال رسانه در ایران روی سن نمایش برد، که هیچ‌وقت شهامت اینکه در این موقعیت قرار بگیرند را پیدا نخواهند کرد. چون از شرافت کافی برخوردار نیستند.»
«حسین رونقی»، فعال سیاسی و زندانی سابق معتقد است: «آقای لطف‌الله نجفی‌زاده با مصاحبه خوب، به آقای ظریف و عواملش که با عنوان روزنامه‌نگار و فعال سیاسی فعال هستند، نشان داد که در همیشه روی یک پاشنه نمی‌چرخد و خبرنگاران شریفی هستند که کارشان مجیزگویی و فرمانبرداری نیست، بلکه کارشان روایت واقعیت، پرسشگری و به چالش کشیدن است.»
و همچنین اکانت «حافظه تاریخی» هم در توییتر با کنار هم قرار دادن مصاحبه «کریستین امانپور» خبرنگار اصالتا ایرانی «سی‌ان‌ان» و مصاحبه لطف‌الله نجفی‌زاده، که هردو با ظریف گفت‌وگو کردند، سعی کرد تا نشان دهد که برخی از خبرنگاران در مواجهه با مقامات ایرانی مماشات می‌کنند و طرف ایرانی را به چالش نمی‌کشند.
در مقابل این انتقادات؛ «رضا حقیقت‌نژاد» روزنامه‌نگار شاغل در «رادیوفردا» نوشته است: «مرتب می‌گویند لطف‌الله نجف‌زاده که با ظریف مصاحبه کرد باید کلاس آموزش بگذارد برای روزنامه‌نگاران ایرانی. می‌شود بفرمایید کدام روزنامه‌نگار رسانه‌های فارسی زبان خارج از کشور امکان مصاحبه با امثال ظریف داشته که چنین مقایسه بی‌خودی می‌کنید؟ ما کارمان را بلدیم، نیازی به کلاس نداریم.»
«کامبیز حسینی» طنزپرداز نوشت: «سیاست‌مداران جمهوری اسلامی هیچ‌وقت به رسانه‌های جریان اصلی فارسی‌زبان خارج از کشور مصاحبه ندادند و نمی‌دهند، پس کلا نمی‌شود مقایسه کرد و گفت چرا این‌ها چالشی نبودند و کارشان را بلد نیستند. سیاست‌مدار جمهوری اسلامی عاشق امثال کریستین امانپور است و همواره از فارسی‌زبان‌ها فراری است. من چندین‌بار زمانی که احمدی‌نژاد که رییس‌جمهور بود از او درخواست مصاحبه کردم و هربار جواب منفی داد.»
«جمشید برزگر»، روزنامه‌نگار در تلویزیون «منوتو» می‌گوید: «فراموش نکنیم که ما در ایران از زمان "کاغذ اخبار" و "وقایع اتفاقیه" تا امروز، جز در چند دوره بسیار کوتاه، هرگز آزادی رسانه‌ای مشابهی مانند افغانستان پس از سقوط طالبان نداشته‌ایم؛ چه از نظر کمی و چه کیفی.»
و «شاهد علوی» خبرنگار عضو تحریریه ایران‌اینترنشنال هم نوشته است: «مصاحبه لطف‌الله نجفی‌زاده با ظریف، عالی و تحسین‌برانگیز بود اما روزنامه‌نگاران ایرانی هم قطعا می‌توانند چنین مصاحبه‌ای را انجام دهند، اگر ظریف حاضر به مصاحبه با ما شود. با همه این‌ها، ما در مصاحبه‌ها با مقامات پیشین (مثلا مهاجرانی و کرباسچی) و دیگر عمله‌های تباهی، اغلب مردود شده‌ایم.»
سپس نوبت به «فرج‌الله سرکوهی» روزنامه‌نگار باسابقه رسید که در پاسخ به توییت‌های روزنامه‌نگاران ایرانی شاغل در رسانه‌های خارجی نوشت: «همکاران نوشته‌اند که مقامات ایرانی با ما مصاحبه نمی‌کنند وگرنه ما هم هم‌چون خبرنگار افغانستانی توانایی مصاحبه حرفه‌ای را داریم. این سخن در مورد برخی درست است اما خوب است به کیفیت حضور کسانی چون مهاجرانی و کرباسچی در بی‌بی‌سی فارسی و نوع سوال از آنها هم توجه کنند.»
«احمد زیدآبادی» روزنامه‌نگار باسابقه با تحسین این گفت‌وگو در یادداشتی نوشت: «آن‌هایی که پرسش‌ها را مغرضانه دانسته‌اند، تصورشان از مصاحبه شبیه همان نمایش‌های مضحک و ملال‌انگیزی است که در بعضی رسانه‌های ایران رواج دارد و معمولا هم آغاز و انجام‌شان این است: لطفاً نظر مبارک‌تان را درباره سیاست جنایت‌کارانه آمریکا و موفقیت‌های بی‌سابقه کشورمان در مقابله با آن بیان فرمایید!»
زیدآبادی در ادامه نوشته است: «اما آن کسانی که مصاحبه را نشانه ناتوانی ظریف توصیف کرده‌اند، استعداد و دانش او از حقوق بین‌الملل را به کلی نادیده گرفته‌اند. مشکل ظریف ناتوانی یا ناآگاهی یا بی‌استعدادی نیست، مشکل او اجبار به دفاع از سیاست‌ها و عملکردهایی است که به نظر خودش هم آنها را قابل دفاع نمی‌داند. با چنین وضعی، طبیعی است که او خود را از معرض مصاحبه‌های چالشی دور نگه دارد، اما نمی‌دانم به چه دلیلی تن به مصاحبه با خبرنگار افغان داده است؟ شاید تصورش این بوده که لطف‌الله نجفی‌زاده هم یکی است مانند مصاحبه‌گران صداوسیما، که اگر هم استثنائا پرسشی چالشی را مطرح کنند با همان نخستین جمله پاسخ، با تمام حرکات سر و صورت و ابرو و چشم و لب و دهان آن را با چنان شدتی تایید کنند و مکفی بدانند که هرکه نداند گمان کند دچار لقوه شده‌اند!»
زیدآبادی علاوه بر تاکید به اشتباه محاسباتی ظریف در مصاحبه با خبرنگار افغانستانی، به زبان بدن نجفی‌زاده در مقابل ظریف هم اشاره می‌کند. موردی که از چشم بسیاری از مخاطبان ایرانی هم پنهان نماند و در شبکه‌های اجتماعی نوشتند که هربار ظریف خواست تا با خنده و شوخی موجب عوض شدن فضا و آرام کردن گفتمان بینابین شود، با جدیت و زمختی خبرنگار مواجه شد و او اصرار به شنیدن واقعیت و جوابی قطعی از ظریف داشت.
برای دیدن اخبار و گزارش‌های بیشتر درباره رسانه و خبرنگاری به سایت خبرنگاری جرم نیست مراجعه کنید.
مطالب مرتبط:
پایان مهمانی؛ هشتگی که ضد خودش عمل کرد
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر