«قاضی دیدگاه خاصی درباره شجریان داشت»

رأی پر سر و صدای دادگاه شکایت محمد رضا شجریان، از سازمان صداوسیما با واکنش‌های گسترده ای رو به رو شده است.

در آخرین واکنش ها، شهرام ناظری دیگر خواننده سرشناس موسیقی سنتی گفته است: «صداوسیما همیشه این اجحاف را در حق هنرمندان انجام داده و این زورگویی و رفتار غیرعادلانه را نسبت به همه داشته است. الان ۴۰ سال است که آثار مرا پخش می‌کند و هیچ حق و حقوقی به من نداده است، هیچ قراردادی نبسته است و هیچ اجازه‌ای هم نگرفته است. شهرِ زور چگونه است؟ اینجا هم زورگیری است و غیر از این هم انتظاری نمی‌رود یعنی اگر بخواهند نگاهی صحیح، قانونمند و عادلانه داشته باشند، باعث تعجب است."

آقای ناظری درباره این عبارت رای دادگاه که «پخش این آثار موجب شهرت شجریان شده و ضرری برای او نداشته است، پس شکایتش از صداوسیما رد می‌شود" هم گفته: « صداوسیما شاید در مشهور شدن آدم‌های دیگر تاثیر داشته باشد و بتواند افرادی بی‌مایه را عَلَم کند ولی یک هنرمند سطح بالا نیازی به این چیزها ندارد و می‌تواند با یک نوار، با یک سی‌دی کارش را بکند.»

آقای ناظری همچنین گفته خودش هم از صداوسیما به دلیل این "روزگیری‌ها" شکایت خواهد کرد. امّا شکایت از افراد و نهادهایی که حق "کپی رایت" در ایران زیر پا می‌گذارند، چگونه امکان‌پذیر است؟ آیا آن گونه که بسیاری از هنرمندان می‌گویند، قانونی برای به رسمیت شناختن "مالکیت معنوی و مادی" آثار هنری وجود ندارد؟

محمد آقاسی، وکیل محمد رضا شجریان خواننده موسیقی سنتی ایران درباره ظرفیت های قانونی ایران در مورد حق کپی رایت می‌گوید: « من اعتقاد دارم با وجود قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان مصوب سال ۱۳۴۸، در زمینه آن چه که دنیا به عنوان حق "کپی رایت" می‌شناسد کمبود قانونی نداریم. سه سال پیش هم قانون جرایم یارانه‌ای برای رسیدگی به حقوق مولف در زمینه آثار الکترونیکی به تصویب رسید که به لحاظ حقوقی، رعایت حقوق مولفان فرهنگی را جایگاه قابل قبولی رساند و امکان بهتری را در اختیار هنرمندان برای پیگیری حقوق مادی و معنوی خود ایجاد کرد.»

او درباره مجازات نادیده گرفتن حقوق مادی و معنوی هنرمندان از سوی افراد یا نهادها می‌گوید: «در  قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان تصریح شده که در صورت استفاده از اثر هنرمندی بدون اجازه او و یا به نام هنرمند دیگر،  متهم با مجازات شش ماه تا دو سال حبس رو به رو خواهد شد و با استناد به همین قانون هم ابتدا برای سازمان صداوسیما، قرار مجرمیت صادر شده بود. » اشاره آقای آقاسی به صدور "قرار مجرمیت" برای سازمان صداوسیما به مرحله تشکیل پرونده در "دادسرای امور رسانه" است.

امّا محمدرضا شجریان قبل از ثبت شکایت در دادگاه، چه راهی را برای متوقف کردن پخش غیرقانونی آثار خود در صداوسیما طی کرد؟ 

به گفته آقاسی: « در تمام این سال ها استاد شجریان از راه های مختلف تلفن، مراجعه و ارسال نامه از صداوسیما خواست که آثارش را پخش نکند امّا متاسفانه این سازمان به هیچ کدام و هم از نامه ها پاسخی نداد و هم چنان به پخش این آثار ادامه می دهد.»

 یکی از مشهورترین این نامه‌ها را  شجریان سال ۱۳۷۵ برای علی لاریجانی، رئیس وقت سازمان نوشت؛ نامه‌ای بسیار مفصل که در روزنامه "سلام" هم به چاپ رسید. در بخشی از این نامه شجریان نوشته بود: « فرض کنيد قانون رعايت حقوق مولفان و مصنفان وجود ندارد، و باز هم فرض کنيد اگر وجود دارد، کسي به هر دليل مايل نيست از طريق دستگاه قضايي احقاق حق کند. آيا شما شرعاً اين مشکل را براي خود حل کرده‌ايد؟ چگونه است که بديهي‌ترين حقوق مالکيت حقوقي که مورد تاکيد قوانين جاري کشور است زير پا گذاشته مي‌شود؟»

 وکیل محمدرضا شجریان درباره کش و قوس‌های رسیدگی به این پرونده در دادگاه می‌گوید: « علاقه چندانی برای رسیدگی به شکایت استاد وجود نداشت و حتی دو بار دادگاه قرار منع پیگرد صادر شد؛ ولی یک بار با اعتراض دادیار و بار دیگر با اعتراض من باز پرونده به جریان افتاد. از خرداد ۱۳۹۱ هم که دادگاه تصمیم گرفت دو نفر از مسئولان پخش آثار موسیقی در صداوسیما را مورد تعقیب قرار دهد تا اردیبهشت امسال یعنی حدود شش سال، پرونده در دادگاه معلق باقی مانده بود.»

 هر چند خود آقای آقاسی به دلیل منع قانونی از بیان نام  این دو نفر از مسئولان وقت صداوسیما خودداری می کند ولی آن طور که در رسانه ها آمده، یکی از  آن ها «محمد حسین صوفی»، مدیر سابق مرکز موسیقی صدا و سیما است.

از وکیل محمد رضا شجریان درباره برخورد قاضی با او پرسیدیم: « در دادگاه بدوی، من به وضوح دیدم که قاضی، دیدگاه خاصی درباره موسیقی و به ویژه استاد شجریان داشت. بارها به او توهین کرد و وقتی من به این رفتارها اعتراض کردم، من را هم  سه بار تهدید به بازداشت کرد. قاضی بارها به صورت شفاهی به من گفت آقای شجریان با پخش آثارش در صداوسیما مشهور شد که من هم به او پاسخ دادم این سازمان صداوسیما بود که با پخش آثار  استاد می خواست برای خود آبرویی دست و پا کند. بعدا دیدم همین جمله شفاهی قاضی که صداوسیما با پخش آثار آقای شجریان به شهرت او کمک کرده در رأی دادگاه هم آمده است. البته این رأی بدوی است و ما قطعا به آن اعتراض خواهیم کرد. در دادگاه تجدیدنظر، با حضور دو تا سه قاضی باید رأی قطعی صادر خواهد شد.»

هنرمندان چگونه می توانند حق کپی رایت خود را پیگیری کنند؟

از نظر محمد اولیایی‌فرد، حقوق دان مشاور وبسایت ایران وایر، صداوسیما با اصرار بر پخش آثار شجریان بدون اجازه او نه تنها "جرم" مرتکب شده که از لحاظ شرعی هم فعل "حرام" انجام داده است.

او با استناد به جمله ای که در رأی دادگاه بدوی آمده مبنی بر کمک سازمان صداوسیما به "شهرت" محمد رضا شجریان با پخش آثار او، این حکم را غیر قانونی ارزیابی می کند: « این که قاضی در رأی صادره به "قصد و نیت" سازمان صداوسیما در نشر غیر قانونی این هنرمند تکیه کرده، مصداق "تحصیل دلیل" و امری کاملاً خلاف قانون است.قاضی تنها موظف است اتهام مطرح شده را با قانون تطبیق داده و بر اساس آن به اعلام رأی بپردازد.»

به نظر این حقوق دان هم قانون حقوق مولفان و مصنفان مصوب سال ۱۳۴۸ تنها راه قانونی هنرمندان برای شکایت از صداوسیما و دیگر نهادها و افرادی است که حق کپی رایت را نادیده می گیرند: « این قانون تقریباً قانون کاملی است که به حقوق تمام هنرمندان از جمله فعالان بخش موسیقی، در حوزه ترانه سرایی، آهنگ سازی و خوانندگی به طور صریح اشاره کرده و ضمانت اجرای لازم را هم دارد.»

رسیدگی به پرونده‌های مربوط به قانون رعایت حقوق مولفان و مصنفان در دادسرای فرهنگ و رسانه تهران انجام می شود. بعد از صدور قرار مجرمیت، پرونده به شعب دو  مجمتع دادگاه کیفری کارکنان دولت ارجاع داده می شود.

برای شکایت‌هایی که در شهرهای غیر از پایتخت هستند، دادگاه‌های کارکنان دولت در مراکز استان‌ها به پرونده رسیدگی می کنند.

رعایت نکردن حق کپی رایت هنرمندان، نه تنها بر اساس قانون حقوق مولفان و مصنفان، جرم است که بر اساس نظر بسیاری از علماء عملی "حرام" تلقی شده است. یعنی در واقع صداوسیما با پخش صدای آقای شجریان بدون مجوز خود او، مرتکب تصاحب مال حرام شده است.

به نظر محمد اولیایی‌فرد، در مورد رأی بدوی صادر شده برای شکایت شجریان باید چند نکته را در نظر داشت: « اول این که مسئله این هنرمند به دلیل مشکلی که حکومت با او پیدا کرده، موردی خاص به حساب می آید. دلیل دیگر صدور چنین احکامی در دادگاه ها، دشمنی ذاتی بخشی از سران جمهوری اسلامی با هنر موسیقی است. برای بسیاری از آنها هنوز موسیقی ابزار لهو و لعب به حساب می آید. در چنین فضایی نمی توان انتظار حمایت از حقوق هنرمند عرصه موسیقی به ویژه آقای شجریان را از دادگاه ها را داشت. در کنار همه این ها باید مسئله مهم جایگاه نهادهای انتصابی رهبر جمهوری اسلامی را در نظر داشت. تجربه قوه قضائیه در طول این حکومت نشان داده که شکایت از چنین نهادهایی از جمله صداوسیما راه به جایی نمی برد؛ البته من امیدوار هستم که در مرحله تجدید نظر، یک قاضی عادل، به اجرای عدالت بپردازد.»

صحبت‌های غیرمحترمانه قاضی درباره آقای شجریان و برخورد توهین آمیز او با وکیلش، به نظر محمد اولیایی فرد، خودش نمادی است از دشمنی شخصی دستگاه قضایی با این هنرمند، دشواری شکایت از نهادهای انتسابی و ضدیت حکومت با موسیقی و البته دشمنی دستگاه قضایی است.