با وجود درخواست نهادهای حقوق بشری از دولت ایران برای متوقف کردن اعزام کودکان افغان مهاجر و ایرانی به خاک سوریه برای جنگیدن، هنوز جمهوری اسلامی در روندی غیرقانونی و مغایر با کنوانسیون جهانی حقوق کودک، آن‌ها را به سوریه می‌فرستد.
صداوسیما در آذر ۱۳۹۶، ویدیوی جنجال‌برانگیزی از نوجوانی اهل مازندران به عنوان «مدافع حرم» پخش کرد که برای جنگ به سوریه رفته بود. در این ویدیو، کودک رو به دوربین خود را «امیرمهدی» و ۱۳ ساله از مازندران معرفی کرد که آرزو و افتخارش «شهادت» است. کسی که پشت به دوربین بود هم او را با افتخار «کوچک‌ترین مدافع حرم» ایران در سوریه می‌نامید. در واقع، این یک تبلیغ مستقیم برای ارسال کودکان ایرانی به سوریه بود.
حکومت جمهوری اسلامی ایران پس از جنگ هشت ساله با عراق نیز سیاست جذب کودکان و نوجوانان را به عنوان نیروی بسیج ادامه داد؛ کودکانی که ابتدا کارشان فعالیت در مساجد و هیات‌های مذهبی و پایگاه‌های بسیج تعریف شد اما در جریان حوادث انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸، بسیاری از این کودکان و نوجوانان اسلحه به دست در خیابانها دیده شدند. چند سال بعد نیز آن‌ها را روانه جنگ در خاک سوریه کردند. حالا نشانه‌هایی از اعزام کودکان و نوجوانان بسیجی و کودکان مهاجر افغانستانی در ایران به جنگ سوریه وجود دارد. آن‌ها با نام «مدافعان حرم» و یا عضو «لشکر فاطمیون» به سوریه فرستاده شده‌اند.
«سازمان دیده‌بان حقوق بشر» برای اولین بار در اول مهر ۱۳۹۶ در بیانیه‌ای به صراحت از نقش سپاه پاسداران ایران در انتقال کودکان زیر ۱۸ سال افغان به جنگ در سوریه خبر داد. این سازمان اعزام کودکان زیر ۱۵ سال را به جنگ، «جنایت جنگی» عنوان کرد. دیده‌بان حقوق بشر با بررسی تصاویر سنگ قبرها در گورستان‌های محل دفن کشته‌شدگان جنگ سوریه در ایران، اعلام کرده بود دست‌کم هشت مهاجر افغان زیر ۱۸ سال در آن قسمت دفن شده که همگی در سوریه کشته شده‌اند.
در این بیانیه آمده بود: «مقام‌های ایران باید به جای به دام انداختن نوجوانان پناهجو و مهاجر آسیب‌پذیر افغان، از تمام کودکان و نوجوانان حمایت و کسانی را که مسوول به کار گرفتن کودکان و نوجوانان افغان در جنگ هستند، مجازات کنند.»
با این حال، «بهرام قاسمی»، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران با تکذیب گزارش سازمان دیده‌بان حقوق بشر، گفت: «اگر افرادی از اتباع افغانستان در سوریه حضور داشتند و اقداماتی انجام دادند، ربطی به دولت ایران ندارد و این موضوع از اساس غلط است.»
۱۰ روز پس از انتشار بیانیه دیده‌بان حقوق بشر، سخنگوی وزارت خارجه افغانستان در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۹۶ با تایید اعزام شماری از کودکان مهاجر افغان در ایران به سوریه برای جنگیدن، گفت آن‌ها با «فشار و تطمیع» مجبور به فعالیت‌های مغایر اصول بین‌المللی می‌شوند.
«احمد شکیب مستغنی» در گفت‌وگویی با سایت «بی‌بی‌سی فارسی»، توضح داد پاسخ مقامات ایران تا آن زمان این بوده که مشارکت پناهجویان افغان در جنگ سوریه داوطلبانه بوده است.
این مقام وزارت خارجه افغانستان گفت آن‌ها پس از انتشار گزارش سازمان دیده‌بان حقوق بشر، از دولت ایران خواستهاند تا مانع شرکت مهاجران افغان در جنگ سوریه شود.
با این حال، «ایران وایر» بیش از یک سال بعد، در دی ۱۳۹۷، داستانی از کودک ۱۵ ساله مهاجر افغان در ایران منتشر کرد که به بهانه کار در داخل حرم، به سوریه فرستاده شده اما زمانی که به آنجا رسیده، متوجه شده بود باید در مقابله با «داعش» بجنگد. در بخشی از این مطلب آمده است که او به همراه ۲۰۰ جوان مهاجر افغان دیگر توسط سپاه پاسداران از حرم آیت‌الله خمینی به یک مرکز آموزش نظامی در ورامین تهران منتقل می‌شوند و در آن جا کار با سلاح و تاکتیک‌های نظامی را یاد می‌گیرند. دوره آموزشی آن‌ها فقط ۲۰ روز بوده است. او هشت ماه در لشکر فاطمیون در مقابل داعش می‌جنگد و بعد وقتی متوجه می‌شود اعطای کارت اقامت در ایران برای جنگجویان لشکر فاطمیون فقط وعده است، با یک مرخصی به افغانستان برمی‌گردد. اما پس از چند ماه، به دلیل نبود کار در افغانستان، دوباره قاچاقی وارد مرز ایران شده و به کارهای روز مزد مشغول است.
لشکر فاطمیون به عنوان یک نیروی شبه نظامی وابسته به سپاه پاسداران، متشکل از ایرانیان و شیعیان افغانستان است که از سال ۱۳۹۲ برای جنگ با نیروی داعش به خاک سوریه اعزام می‌شوند. آن‌ها وظیفه خود را دفاع از جهان اسلام می‌دانند.
طبق گزارش‌های منتشر شده، سپاه پاسداران مستقیما به خیلی از افغانستانی‌هایی که غیرقانونی وارد ایران شده‌اند، پیشنهاد می‌دهد یا جنگ در سوریه یا دیپورت به افغانستان را انتخاب کنند. بسیاری از آن‌ها جنگیدن را به امید زنده ماندن و برگشتن به ایران برای آغازی تازه انتخاب می‌کنند. به آن‌ها پیشنهادی ملایم‌تر با قول حقوق مناسب و اجازه اقامت به شرط جنگیدن نیز داده می‌شود؛ مبادله جان در مقابل نان. آن‌ها کودکانی هستند که دست‌شان به هیچ جا بند نیست، غیرقانونی وارد ایران شده‌اند و شناسنامه و کارت هم اقامت ندارند.
مسوولان چه کسانی هستند؟
اعزام کودکان زیر ۱۸ سال به جنگ سوریه از سوی سپاه پاسداران در شرایطی ادامه دارد که هنوز از سال ۱۳۸۹ تاکنون «پروتکل اختیاری کنوانسیون حقوق کودک در مورد مداخله کودکان در منازعات مسلحانه» در مجلس شورای اسلامی به دلیل کارشکنی‌های مخالفان به تصویب نرسیده است.
ایران در سال ۱۳۷۲ به کنوانسیون حقوق کودک با حق شرط پیوست. در سال ۱۳۸۹، پروتکل اختیاری کنوانسیون حقوق کودک در مورد مداخله کودکان در منازعات مسلحانه نیز از سوی وزیر امور خارجه ایران در حاشیه اجلاس سازمان ملل متحد امضا شد اما شش سال طول کشید که این پروتکل در سال ۱۳۹۵ به امضای «حسن روحانی»، رییس جمهوری ایران برسد. پس از آن، به شکل لایحه به مجلس برای تصویب تحویل داده شد اما از سال ۱۳۹۵ تاکنون با کارشکنی‌های مخالفان، هنوز این لایحه به تصویب نرسیده است.
کشورهای که این پروتکل اختیاری را تایید کنند، موظف هستند از اعزام افراد زیر ۱۸ سال به میدان جنگ خودداری کنند و سربازان زیر ۱۸ سال در صورت شناسایی، بلافاصله از خدمت در نیروی مسلح خارج شوند. همچنین گروه‌های مسلح خارج از شمول نیروهای مسلح ملی، مطلقا و تحت هیچ شرایطی نباید افراد زیر ۱۸ سال را در مناقشات مسلحانه به خدمت بگیرند.
طبق تبصره ۳ ماده ۳ این پروتکل، اگر کشورهای عضو قصد استفاده از کودکان ۱۵ تا ۱۸ سال را در نیروهای مسلح (به شرط عدم استفاده از آن‌ها در جنگ) دارند، باید حضورشان داوطلبانه باشد.
بیش از ۱۷۰ کشور این پروتکل اختیاری را پذیرفته‌اند اما ایران یکی از کشورهایی است که اگرچه آن را امضا کرده اما هنوز تصویبش نکرده است. یکی از ادله‌های مخالفان برای تصویب این پروتکل، روایات و احادیث اسلامی است که در دفاع هیچ حد و حدود سنی قطعی را قائل نشده‌اند.
«غلامعلی جعفرزاده ایمن‌آبادی»، نماینده مجلس و یکی از مخالفان تصویب این پروتکل در شهریور ۱۳۹۵ گفته بود پیوستن به این پروتکل به معنای تحت فشار قرار دادن سپاه و محدودیت‌های بیشتر بر نیروهای مسلح است. او گفته بود کشورهای غربی و امریکا با این پروتکل می‌خواهند به ایران فشار بیاورند.
مسوول فریب کودکان با وعده‌های رنگی و قاچاق آن‌ها به سوریه برای جنگیدن، دولت جمهوری اسلامی، ارگان بسیج و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است. با این حال، هیچ‌کدام از این مقامات و نهادها تاکنون پاسخ روشنی نسبت به اتهاماتی که به آن‌ها در این زمینه وارد شده، نداده‌اند.
چه طور پیگیری کنیم؟
«موسی برزین خلیفه‌لو»، وکیل و مشاور «ایران‌وایر» درباره اقداماتی که سازمان‌های بین‌المللی به غیر از بیانیه دادن می‌توانند علیه ایران در به کارگیری کودکان در جنگ انجام دهند، می‌گوید: «متاسفانه کار دیگری جز بیانیه دادن نمی‌شود انجام داد. چون این جرایم جزو جرایم داخلی هستند و ما هنوز در دنیا مرجع بین‌اللملی برای جرم‌های داخلی نداریم. متاسفانه ایران عضو دیوان بین‌المللی کیفری هم نیست که از این طریق بتوان آن را محاکمه کرد. فقط سازمان ملل و کمیسیون‌های حقوق بشری می‌توانند در این رابطه گزارش‌هایی را تهیه و ایران را موظف به پاسخگویی کنند ولی جز این کار، عمل دیگری از نظر قانونی امکان‌پذیر نیست.»
او در پاسخ به این سوال که چرا خانواده کودکان افغانستانی در ایران به وزارت دادگستری علیه این سوءاستفاده شکایت نمی‌کنند، می‌گوید: «خیلی از این افراد اجازه اقامت در ایران را ندارند. اینها اگر حتی بخواهند سراغ فرزند گمشده خود را در سوریه از دولت ایران بگیرند، به محض ورود به دادگاه، باید بگویند اقامت قانونی ندارند که پس از آن مجبور به خروج از کشور می‌شوند. قضیه دیگر، بار اثباتی ادعای آن‌ها است. وقتی خانواده‌ای ادعا می‌کند فرزندش را با فریب برده‌اند، اگر سندی برای آن نداشته باشد، پیگیری غیرممکن نیست اما مشکل است. قضیه مهم‌تر این است که متولی جنگ در سوریه، سپاه پاسداران است و به آن لقب "دفاع از حرم" داده است. در این شکل، خانواده شاکی باید در مقابل سپاه قرار گیرد که چرا بچه‌اش را به چنگ برده است؛ به ویژه که از نظر قانونی سپاه اجازه به کاری گیری نیروی خارجی را ندارد. اما طبیعتا هم ما می‌دانیم و هم خانواده‌ها که ارگان قدرتمند و رسمی سپاه حتما با ادله‌های قانونی می‌تواند راه گریزی از این شکایت‌ها پیدا کند.»
بسیاری از خانواده‌ها که فرزندان خود را برای جنگ در سوریه در اختیار سپاه قرار می‌دهند، یا از نظر اعتقادی ایمان به کارشان دارند و یا نیاز مالی داشته و به ناچار فرزند خود را در ازای حقوق ماهیانه و یا اجازه تحصیل و اقامت در ایران، در اختیار سپاه قرار می‌دهند.
موسی برزین خلیفه‌لو درباره این که آیا شهروندان ایرانی به عنوان مدعیالعموم می‌توانند از این جریان شکایت کنند، به «ایران‌وایر» می‌گوید: «از آن جا که قاچاق انسان یک جرم عمومی محسوب می‌شود، شکایت شهروندان امکان‌پذیر است و دادستان از نظر قانونی باید پیگیری کند. با این حال، مساله این است که پیگیری این نمونه شکایت‌ها به کجا ختم می‌شود. یادمان نرود مساله اعزام کودکان به سوریه به طور غیرقانونی، قاچاقی و با فریب دادن آن‌ها از سوی ارگان‌های قدرتمند دولتی انجام می‌شود که با لابی‌های قانونی به همین راحتی نمی‌شود احقاق حق کرد.»
اعزام کودکان غیرقانونی ایرانی و افغان مهاجر در ایران بدون پاسخگویی مسوولان ادامه دارد. مقامات ایران میگویند این جنگجویان کوچک، مدافعان حرم حضرت «زینب»هستند و با میل قلبی به جنگ می‌روند و آرزویی جز شهادت ندارند.
اما شهروندان در صورت اطلاع یافتن از اعزام کودکی برای جنگیدن به سوریه، می‌توانند به دفتر دادستانی و یا روابط عمومی اداره‌های دادگستری شهرهای مختلف تماس بگیرند و خواستار تشکیل پرونده در مورد این کودکان شوند. شماره تماس دادستانی تهران ۳۳۱۱۴۱۳۶-۷ است. لطفا نتیجه پیگیریهای خود را برای ما به shoma@iranwire. com ایمیل کنید.
***
شما هم می‌توانید خاطرات، مشاهدات و تجربیات خود از قاچاق انسان، پناهندگی و مهاجرت به اشتراک بگذارید. اگر از مسئولان دولتی یا افراد حقیقی و حقوقی که حق شما را ضایع کرده‌اند و یا مرتکب خلاف شده‌اند شکایت دارید، لطفاً شکایت‌های خود را با بخش حقوقی ایران وایر با این ایمیل به اشتراک بگذارید: [email protected]
مطالب مرتبط:
پرونده تازه آمریکا علیه ایران؛ جنایت جنگی
برادر یک عضو لشکر فاطمیون: اشرف ۱۴ ساله بود که در جنگ سوریه کشته شد
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر