سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ایران نزدیک به ۴۰ سال است که تاسیس شده اما فعالیت سیاسی پررنگ آن حالا بیش از ۳۰ سال است که قابل مقایسه با نقش احزاب سیاسی در کشورهای تک حزبی است ولی ورای مقررات جاری و بالاتر از هر قانونی.
سپاه در انتخابات‌هایی که نامزدهای آن از سوی شورای نگهبان گزینش می‌شوند، به دنبال پیروزی گزینههای مطلوب خود است. با ابزارهای امنیتی مثل «شنود»، برای نامزدهای رقیب پروندهسازی می‌کند و توانایی دستگیری رقبای احتمالی و نفوذ در دستگاه قضایی برای محکومیت آنها را دارد تا شانس پیروزی نامزد خود را افزایش دهد.
برای نامزد پیروز اما غیرمطلوب خود هم که می‌تواند حتی در سطح رییس جمهوری باشد، توانایی مانع تراشی دارد تا طرفداران و آرای او را برای انتخابات بعدی کاهش دهد. سپاه عملا برای فعالیت سیاسی افرادی که آنها را رقیب خود می‌داند، شرط تعیین می‌کند.
برعکس این وضعیت ستیزهگرانه، سپاه امکاناتی در اختیار نامزد پیروز خود می‌گذارد و امتیازاتی برای او قائل می‌شود تا هم در اجرای برنامه‌های همسو با این نیروی نظامی امنیتی موفق باشد و هم بخت او را برای پیروزی‌های مجدد بیمه کند. نمونه اول، یعنی هدف برخورد تخریبی سپاه، «محمد خاتمی» رییس جمهوری سابق ایران و نمونه دوم، یعنی فرد مورد حمایت، «محمود احمدی‌نژاد» رییس جمهوری پر حاشیه کشور بود.
به جز تهدیدهای صریح سیاست‌های دولت خاتمی از سوی سرلشکر «یحیی رحیم صفوی»، فرمانده وقت سپاه، شماری از فرماندهان آن، از جمله سرلشکر «قاسم سلیمانی»، در سال‌های اول ریاست جمهوری محمد خاتمی، در نامه‌‌ای به او درباره سیاست‌های دولت هشدار داده و گفته بودند: «کاسه صبرشان لبریز می‌شود.»
در مقابل اما سپاه از پیروزی محمود احمدی‌نژاد در هر دو حضور او در انتخابات ریاست جمهوری حمایت کرد. «مهدی کروبی» و «اکبر هاشمی رفسنجانی»، رقبای احمدی نژاد در انتخابات سال ۱۳۸۴، سپاه پاسداران را به دخالت در انتخابات متهم کردند. چهار سال بعد حمایت این نهاد از نامزدی احمدی‌نژاد علنی‌تر شد. «علی سعیدی»، نماینده رهبری در سپاه از نامزدی او در سخنرانیها حمایت و سرلشکر «محمدعلی جعفری»، فرمانده وقت سپاه وعده‌های انتخاباتی رقبای احمدی‌نژاد را رد می‌کرد.
سرلشکر جعفری مدتی بعد اذعان کرد: «سپاه در انتخابات دخالت کرد تا اصلاح طلبان به قدرت نرسند.»
علی سعیدی هم سال‌ها بعد دلیل حمایت سپاه پاسداران از محمود احمدی‌نژاد را نظر «مثبت» آیت‌الله «علی خامنهای» عنوان کرد و گفت: «رهبری نسبت به شعارهای آقای احمدی‌نژاد نظر مثبت داشتند.»
رسانه‌های نزدیک به محمود احمدی‌نژاد که گفته می‌شود پیروزی وی در هر دو انتخابات مدیون دخالت سپاه در انتخابات است، چند سال بعد سپاه را به دخالت در امور سیاسی ایران متهم کرد.
در انتخابات سال ۱۳۸۸، بیستمین سالگرد رهبری آیت‌الله خامنهای، سپاه دیگر بازیگر بسیار مهم و تعیین کننده‌‌ای در فضای سیاسی ایران شده بود. این نقش پررنگ سیاسی را هیچ کس، حتی خود سپاه انکار نمی‌کند. اما آیا فعالیت سیاسی سپاه قانونی، مطابق عرف و به نفع شهروندان ایرانی بوده است؟
به طور سنتی، فرماندهان سپاه و افراد برخوردار از منافع و حمایت‌های آن، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را یک نهاد صرفا نظامی نمی‌دانند بلکه می‌گویند مطابق «قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، وظیفه این نهاد نظامی، پاسداری از نظام اسلامی از خطرات امنیتی، نظامی، فرهنگی و اجتماعی است. سپس رقبای سیاسی خود را عامل یکی از این خطرات معرفی می‌کنند و با ابزاری که به عنوان یک سازمان نظامی و امنیتی در اختیار داند، زمینه حذف او را فراهم می‌سازند.
اما مطابق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، پاسداری از نظام سیاسی حاکم بر ایران به طور مشترک بر عهده سپاه و ارتش گذاشته شده است. اصل ۱۴۴ می‌گوید: «ارتش جمهوری اسلامی ایران پاسداری از استقلال و تمامیت ارضی و نظام جمهوری اسلامی کشور را برعهده دارد.»
اصل ۱۵۰ نیز می‌گوید: «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که در نخستین روزهای پیروزی این انقلاب تشکیل شد، برای ادامه نقش خود در نگهبانی از انقلاب و دستآوردهای آن پابرجا می‌ماند.»
به بیان دیگر، قانون اساسی وزنی یکسان برای سپاه و ارتش در پاسداری از نظام جمهوری اسلامی ایران قائل شده اما سپاه نقشی به مراتب فراتر از این برای خود فرض کرده است. این نهاد با دریافت حمایت ویژه در دوره رهبری علی خامنهای، جایگاه خود را طی ۳۰ سال در نظام سیاسی ایران به عنوان بازیگر اصلی، مرحله به مرحله ارتقا داده است.
مطابق یک باور ناپایدار که تنها ۱۰ سال مجال یافت، در دوره رهبری روح‌‌الله خمینی تلاش می‌شد نشان داده شود که نظامیان جمهوری اسلامی ایران از دخالت در امور سیاسی باز نگه داشته می‌شوند. ارتش ایران به دلیل سابقه و سنت طولانی و آموزش دیدن پیش از انقلاب، عملا دخالتی در فعالیت سیاسی و رقابت‌های انتخاباتی نداشته است اما کشمکش با فرماندهان سپاه برای ممانعت از دخالت در انتخابات و کار سیاسی از روزهای اول تاسیس سپاه تا پایان رهبری روح‌‌الله خمینی ادامه داشت.
«حسن روحانی»، معاون جانشین کل قوا در فرماندهی جنگ ایران و عراق، پنج سال پیش از پیروزی خود در انتخابات ریاست جمهوری گفته بود:«]در جریان انتخابات مجلس سوم در فروردین ۱۳۶۷[ یکی از ذهنیت‌های سپاه این بود که اگر تعدادی از نیروهای سپاه به مجلس بروند، مشکلات آنها بهتر حل می‌شود و پشتیبانی بهتری از جبهه‌ها می‌شود... آمدند عده‌ای از مسوولین سپاه و سرداران را تشویق کردند تا کاندیدا شوند و خود آنها هم در این زمینه فعال شدند. لذا وقتی که فاو سقوط کرد، سپاه سمیناری در کرمانشاه داشت و عمدۀ فرماندهان در غرب بودند.»
به دست گرفتن کنترل فاو از سوی نیروی‌های ایرانی یکی از بزرگترین فتوحات ایران در جنگ با عراق بود. سقوط فاو باعث دل‌سردی آیت‌الله خمینی از فرماندهان سپاه در این واقعه شده بود. «محسن رضایی»، فرمانده کل سپاه گفته بود امکان سقوط فاو وجود ندارد. خشم آیت‌الله خمینی از این سقوط به حدی بود که دستگیری محسن رضایی شایعه شد. اکبر هاشمی رفسنجانی در خاطرات خود روحیه رضایی را پس از سقوط فاو شکننده خوانده و از ملاقاتی با او روایت کرده بود که طی آن قرار می‌شود فرمانده سپاه در تلویزیون حاضر شود تا شایعه دستگیری او خنثی شود.
در ۱۰ سال رهبری آیت‌الله خمینی، هرچند سپاه سرانجام به نحوی تلاش می‌کرد وارد فعالیت انتخاباتی و سیاسی شود اما این کار به عنوان ضدارزش تلقی می‌شد. روح‌‌الله خمینی ناسازگاری با شیوه‌های مدرن حکومتداری، تا پایان حیات علنا مخالف فعالیت سیاسی نظامیان، از جمله سپاه باقی ماند و آن را تبلیغ و توصیه می‌کرد: «باید سعی کنید جهات سیاسی در سپاه وارد نشود که اگر افکار سیاسی وارد سپاه شود، جهات نظامی آن از بین می‌رود.»
با شروع رهبری علی خامنهای، این محدودیت از روی سپاه به سرعت برداشته شد. در انتخابات پنجمین دوره مجلس شورای اسلامی، دخالت سپاه در انتخابات به حدی بود که مورد اعتراض دبیرکل حزب «کارگزاران سازندگی»، یعنی «غلامحسین کرباسچی» قرار گرفت و در نامه‌‌ای به اکبر هاشمی رفسنجانی، رییس جمهوری وقت، از دخالت سپاه در انتخابات گلایه کرد. کرباسچی در این نامه گفته بود: «]این دخالت[ باعث بدبینی بخش قابل‌توجهی از مردم نسبت به سپاه شده است.»
در جریان انتخابات هفتمین دوره مجلس، این بار شمار قابل توجهی از فرماندهان و اعضای ارشد سپاه کرسی‌های مجلس را در اختیار گرفتند و وقتی در انتخابات بعدی رای نیاوردند، دوباره به فرماندهی سپاه بازگشتند. سرتیپ «محمد اسماعیل کوثری»، جانشین فرمانده کنونی قرارگاه «ثارالله» سپاه از جمله افرادی بود که مدتی نماینده مردم تهران در مجلس بود.
«جعفر شیرعلینیا»، از تاریخنگاران جنگ ایران و عراق، اظهاراتی از محسن رضایی، فرمانده وقت سپاه در دور دوم انتخابات مجلس پنجم نقل کرده است که نشان می‌دهد محسن رضایی با وجود رسوایی فاو و ناخرسندی شدید آیت‌الله خمینی در زمان حیاتش، هنوز به تلاش‌های سیاسی و انتخاباتی خود ادامه می‌داده و حالا برای این فعالیت‌ها فرصت تازه‌‌ای یافته است. سرلشکر رضایی در جمع اعضای لشکر ۷۷ «محمدرسول الله» سپاه گفته بود: «نباید بنشینید و فقط توپ و تانک یاد بگیرید... امروز روزی است که لشکر حضرت رسول باید اولین عملیات سیاسی پرافتخار خودش را انجام دهد... لشکر حضرت رسول باید به میدان بیاید و به حزب‌الله رای بدهد.»
در اسناد در دسترس از تاریخ ۴۰ ساله جمهوری اسلامی، این اولین مورد از دخالت سپاه در انتخابات در دوره رهبری علی خامنهای و ریاست جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی نیست اما نشان می‌دهد که سپاه تا چه میزان به دخالت‌های خود وسعت داده بود. با وجود هشدارهای پی در پی به هاشمی رفسنجانی درباره رواج دخالت سپاه در انتخابات و حمایت آیت‌الله خامنهای از این روند، به نظر می‌رسد هاشمی رفسنجانی علاقه یا انگیزه‌‌ای برای مبارزه با این روند نداشته است. هرچند در اواخر زندگی مخاطرات این کار سپاه را به شکل علنی بیان می‌کرد.
در خاطرات اواخر سال ۱۳۷۵، یعنی چند ماه تا انتخابات ریاست جمهوری که پیروز آن محمد خاتمی بود، هاشمی رفسنجانی نوشته بود:«]مهدی کروبی[ از من خواست که کمک کنم تا آن شیوه‌های فشار و بهتان و استفاده از سپاه و صداوسیما که در انتخابات مجلس پیش آمد، تکرار نشود.»
هاشمی رفسنجانی پیروزی خاتمی در انتخابات سال ۱۳۷۶ و خنتی شدن شایعات مربوط به عزم سپاه برای تغییر دلخواه نتیجه انتخابات را یکی از موفقیت‌های دوره ریاست جمهوری خود خوانده بود.
سپاه پاسداران در داخل مرزهای ایران، هم فراتر از قانون اساسی عمل کرده و هم عرف جهانی لزوم دوری نیروهای مسلح از رقابت‌های انتخاباتی را نادیده گرفته است. همه اینها به کنار، خط قرمز و سنت توصیه شده آیت الله خمینی به دخالت نکردن نظامیان در سیاست را شکسته و خلاف نظر فردی رفتار کرده که موسس سپاه پاسداران و بنیانگذار جمهوری اسلامی بوده است.
در سیامین سالگرد رهبری آیت‌الله خامنهای که در واقع سیامین سال اقدامات علنی انتخاباتی و سیاسی سپاه با حمایت رهبری است، این بخش از نیروی نظامی جمهوری اسلامی یک بازیگر تثبیت شده سیاسی در داخل و خارج از مرزهای ایران است که حمایت یا مخالفتش با دولت، مجلس یا هر فرد سیاستمداری، بر کارکرد و آینده آن تاثیر تعیین کننده دارد.
درباره این که این وضع خلاف قوانین ایران مطلوب هم بوده یا نه، میان شخصیت‌های اصلی جمهوری اسلامی اختلاف نظر وجود دارد.
چهطور پیگیری کنیم؟
شکایت از دخالت‌های سیاسی و انتخاباتی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به دلیل ماهیت نظام جمهوری اسلامی ایران در عمل نتیجه بخش نبوده است. با این همه، در زمان برگزاری انتخابات، نامزدهایی که سپاه را ناقض حق خود می‌دانند یا نمایندگان قانونی آنها، می‌توانند در زمان برگزاری انتخابات، شکایت‌های خود را به هیات‌های نظارت بر انتخابات شورای نگهبان، مستقر در حوزه‌های اخذ رای تحویل دهند.
شورای نگهبان مسوول نظارت بر نحوه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان رهبری است. در زمان برگزاری انتخابات شوراها، مجلس شورای اسلامی بر برگزاری انتخابات نظارت می‌کند و مرجع دریافت شکایات در حوزه‌های انتخاباتی است. در مرحله بعدی، در صورت ادامه اعتراض و رسیدگی نشدن به شکایات، نامزدهای انتخاباتی می‌توانند به قوه قضاییه جمهوری اسلامی ایران شکایت کنند.
در جریان انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۶ ایران، دولت حسن روحانی بابت تخلفات انتخاباتی، از جمله تخلفات سپاه، به قوه قضاییه شکایت کرد اما با گذشت دو سال از آن تاریخ، هنوز به این شکایت رسیدگی نشده است
مطالب مرتبط:
اخراج ۱۷ کارمند کمیته امداد به خاطر دخالت در انتخابات
3هزار مداح برای دخالت در انتخابات سامان‌دهی شدهاند
شباهت‌ها و تفاوت‌های انتخابات سال ۸۴ و ۹۶
چند ساعت با موسوی و کروبی، 2190 روز پیش
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر