داستان دامنه دار افزایش طلاق در روستاهای ایران

اعلام توقف ارایه آمار طلاق از سوی سازمان ثبت‌ احوال که توسط «علی‌اکبر محزون»، مدیرکل اطلاعات و آمار جمعیتی این سازمان بیان شد، واکنش‌های بسیاری را میان کنش‌گران، کاربران اینترنتی و هم چنین سیاسیون برانگیخت. در پی این واکنش‌ها، سازمان ثبت احوال اطلاعیه‌ای صادر کرد که این سازمان طبق بند «ز» ماده یک قانون ثبت احوال کشور، وظیفه جمع‌آوری و تهیه آمار انسانی سراسر کشور و انتشار آن را دارد و کماکان این اطلاعات را در حیطه وظایف قانونی خود در دوره‌های زمانی تعیین‌شده اعلام و منتشر خواهد کرد.

پیش‌تر محزون گفته بود آمار طلاق به اندازه کافی بیان شده و ارایه آمار صرف، دردی را دوا نمی‌کند.
این اظهارنظر توسط رسانه‌های داخلی، «محرمانه» شدن آمار طلاق خوانده شد. در عین‌حال، «سهیلا جلودارزاده»، نایب رییس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی ضمن اعتراض به این تصمیم، گفت در این صورت دیگر کسی به فکر ریشه‌یابی این مشکل نمی‌افتد. او گفته است عدم انتقال علایم و ندادن هشدارهای لازم در زمینه مسایل اجتماعی به جامعه می‌تواند به بدترین مشکل تبدیل شود.

آمار طلاق در سال‌های گذشته چه در حوزه شهری و چه روستایی بالا رفته است و مسوولان بارها گفته‌اند نگران تغییر ساختار خانواده در کشور هستند. البته بسیاری از کنش‌گران حقوق زنان معتقدند بالا رفتن آمار طلاق در جوامع توسعه‌نیافته یا در حال توسعه، نشانه‌‌ای‌ است از بالا رفتن آگاهی، فردیت و استقلال، به ویژه در زنان.

اما آن‌چه در سال‌های اخیر نگرانی‌های بیش تری به همراه داشته، افزایش آمار طلاق در روستاها است. در اردیبهشت‌ ماه سال جاری، «بابک بختیاری»، رییس اداره ثبت احوال نهاوند گفته بود که بیش از یک سوم طلاق‌های نهاوند در روستاها اتفاق افتاده است.

به گفته کارشناسان و مسوولان، عواملی نظیر کاهش باورها و اعتقادات دینی، کم‌رنگ شدن ارزش‌های اخلاقی، مسایل اقتصادی، تماشای فیلم‌ها و سریال‌های ماهواره‌ای و استفاده نامطلوب و نامناسب از سایت‌های اینترنتی و شبکه‌های مجازی و نیز افزایش سطح توقعات و انتظارات نامعقول می‌تواند از جمله مهم‌ترین عوامل افزایش طلاق، به ویژه در روستاها باشد.

بنا بر آمار ارایه شده توسط سازمان ثبت احوال کشور، در ۹ ماه نخست سال ۱۳۹۴، در مجموع ۱۶۳هزار و۷۶۵ طلاق در ایران به ثبت رسیده است. از این مقدار، بالاترین آمار به استان تهران با ۳۰هزار و۴۵۹ طلاق تعلق دارد که ۳۰هزار و ۳۸۵ طلاق در حوزه شهری و ۷۴ طلاق در حوزه روستایی اتفاق افتاده است.

پس از تهران، استان خراسان رضوی با ۱۷هزار و ۱۶۵ طلاق، بالاترین آمار را در این زمینه دارد که ۱۵هزار و۱۸۱ طلاق در حوزه شهری و یک هزار و۹۸۳ طلاق در حوزه روستایی ثبت شده است. اصفهان استان سومی است که بالاترین آمار ثبت طلاق را با مجموع ۹هزار و ۹۳۸ مورد دارد که ۹هزار و۶۷۲ طلاق در شهرها و ۲۶۶ طلاق در روستا‌ها رخ داده است.

اما اگر صرفا روستاها را در نظر داشته باشیم، طبق آمار همین سازمان، بیش ترین طلاق در روستاهای استان خراسان رضوی، با آمار یک هزار و ۹۸۳ به ثبت رسیده است. سپس روستاهای استان گیلان، مازندران و آذربایجان با آمار یک هزار و ۴۰۵، یک هزار و۱۵۱ و یک هزار و۱۴۲ طلاق ثبت شده، بیش ترین آمار را دارا هستند.

همین آمارها نشان می دهند ۲۱هزار و ۴۵۱ طلاق در کم‌تر از یک‌سال پس از آغاز زندگی مشترک اتفاق افتاده که ۱۸هزار و ۷۷۸ طلاق مربوط به حوزه شهری و دو هزار و۶۷۳ طلاق در حوزه روستایی بوده است. ۱۰.۹۳ درصد از کل طلاق‌های ثبت شده مربوط به زوج‌هایی است که تفاوت سنی با هم ندارند؛ یعنی ۱۷هزار و ۹۰۶ طلاق.
بیش ترین آمار توزیع سنی نیز مربوط به مردان ۳۰ تا ۳۴ ساله و زنان ۲۵ تا ۲۹ ساله است که ۱۶هزار و۲۸۶ طلاق ثبت‌شده را در برمی‌گیرد.

مقایسه این آمار با سال ۱۳۹۳ نشان می‌دهد که آمار طلاق در روستاها افزایش پیدا کرده است. در این سال، ۱۶۳هزار و ۵۶۹ طلاق در ایران به ثبت رسیده که باز هم تهران، خراسان رضوی و اصفهان با ۳۲هزار و۹۶۷، ۱۸هزار و ۶۰۳ و ۹هزار و شش طلاق ثبت‌شده در صدر جدول هستند.

بیش ترین طلاق‌ها مثل سال ۱۳۹۴، کم تر از یک سال پس از ازدواج رخ داده اند که ۲۲هزار و ۸۶۰ مورد بوده اند. از این آمار، ۲۰هزار و ۵۸۱ طلاق در حوزه شهری رخ داده است و دو هزار و ۲۸۹ طلاق در حوزه روستایی.

مقایسه این دو آمار نشان می‌دهد که سن طلاق نیز میان زنان و مردان بالاتر رفته است. در سال ۱۳۹۳ بیش ترین آمار، یعنی ۱۶هزار و ۹۰۹ طلاق ثبت ‌شده بین مردان ۲۵ تا ۲۹ ساله و زنان ۲۰ تا ۲۴ ساله اتفاق افتاده است. در این سال نیز ۱۰.۹۳ درصد طلاق‌های ثبت‌شده مربوط به زوج‌هایی بوده است که هم سن بوده‌اند؛ یعنی ۱۷هزار و ۸۷۱ طلاق.

«پروین بختیارنژاد»، پژوهش‌گر و کنش‌گر حقوق زنان در گفت‌وگو با «ایرا‌ن‌وایر»، برخی از دلایلی را که مسوولان برای بالا رفتن آمار طلاق در روستاها ذکر می‌کنند را تایید می‌کند. به عقیده او، فراگیری اینترنت، ماهواره، شبکه‌ها و ابزارهای اطلاع‌رسانی مثل تلگرام و هم چنین افزایش ورود زنان به دانشگاه‌ها و اشتغال‌ آن‌ها مهم‌ترین دلایلی هستند که آمار طلاق را در روستاها افزایش داده اند:«به طور مثال، سریال هایی که از شبکه‌های مختلف پربیننده ماهواره‌ای مثل "جم‌تی‌وی" پخش می‌شود، یا حتی سریال "شهرزاد" که توسط شبکه‌ خانگی به دست مردم رسید، دنیایی عاشقانه ترسیم می‌کند که با محیط خشونت‌بار زندگی برخی زنان هم‌خوانی ندارد. این ناهم خوانی می‌تواند زنان را دچار دوگانگی کند.»

این مساله‌ای است که برخی زنان روستایی بارها به بختیارنژاد گفته اند: «این زنان در فیلم‌ها، روابطی عاشقانه، پرمهر و آرام می‌بینند اما در زندگی‌های شخصی خود مورد تحقیر و انواع خشونت‌ها قرار می‌گیرند. برای من جالب بود با توجه به عواقب خون‌باری که روابط موازی با زناشویی در ایران می‌تواند به دنبال داشته باشد، چرا زنان شوهردار به سمت این نوع روابط می‌روند. در حالی‌که آ‌ن‌ها هم می‌خواهند با فردی زندگی کنند که رابطه‌ای عاشقانه میان‌شان برقرار است.»

به باور این کنش‌گر حقوق زنان، سریال‌هایی مثل «شهرزاد» که به سریالی «انقلابی» می‌ماند، تابوهای اجتماعی را به چالش می‌کشد و عاشقی را معقول و زیبا در باور مردم جای می‌دهد: «در نتیجه، بسیاری از زنان ترجیح می‌دهند به جای خشونت، عاشقی را تجربه کنند و به همین دلیل به ارتباط‌های موازی روی می‌آورند. تمامی این عوامل باعث می‌شود که آمار طلاق بالا برود.»

در عین‌حال، آمار دانشجویانی که از شهرستان‌ها و روستاها به دانشگاه ها راه پیدا کرده‌اند، آماری جدی و قابل مطالعه است: «از آن‌جایی که تامین معیشت، نقشی اجتماعی است که برعهده پسرها گذاشته شده، ممکن است آن‌ها به شکل گسترده وارد تحصیلات عالی نشوند و به سراغ فعالیت‌های اقتصادی بروند که زودتر به درآمد و پول می‌رسد. اما چون تامین معیشت و کسب درآمد الزاما برعهده زنان نیست، آن‌ها فرصت تحصیل دارند. تحصیل باعث تغییر فرهنگی در آن‌ها می‌شود و برگشت‌ناپذیر است. این تحولات در تصمیم‌ها و رفتارهای آن‌ها کاملا نمود دارند.»

البته این پژوهش‌گر تاکید دارد با توجه به دلایلی که ذکر شد، دیگر نمی‌توان با تقسیم‌بندی شهر و روستا، پدیده‌ای را مورد بررسی قرار داد چراکه روستاها نیز به سرعت در حال تغییر و تحول هستند.

در طول سه سال گذشته رسانه های گروهی گزارش های متعددی درباره این پدیده منتشر کرده اند. دولت تاکنون برنامه ای برای مهار طلاق ارایه نداده است در حالی که گزارش های آماری درباره سرعت رشد طلاق در روستاها هر روز بیش تر منتشر می شوند. گویا هر کس راه خودش را پیدا کرده است.