روایت‌های زندان؛ انفرادی‌های دو نفره، هدف: اعتراف‌گیری یا تنبیه

زیبا یاری، شهروندخبرنگار

در باور عموم، حبس در سلول انفرادی صرفا جهت نگهداری یک نفر اعمال می‌شود. اما انفرادی‌های دو نفره هم از جمله ابزارهای اعمال شکنجه سفید و دستاویزهای جمهوری اسلامی در تشدید فشار بر زندانیان است. 

در دو مقاله پیش در مجموعه «روایت‌های زندان» به سلول‌های انفرادی در اوین، تحت نظر وزارت اطلاعات، سپاه و حفاظت قوه قضاییه و همچنین شرایط این شکنجه در فشافویه، آگاهی‌ها، قرارگاه ثارالله و خانه‌های امن پرداختیم. در سلول‌های انفرادی‌های دو نفره، گاه دو هم‌پرونده‌ای و گاه دو نفر با پرونده‌های مختلف در یک سلول برای مدتی طولانی نگهداری می‌شوند. در این گزارش چندین زندانی که شرایط انفرادی‌های دو نفره را تجربه کرده‌اند، از شرایط این نوع شکنجه برای «ایران‌وایر» روایت می‌کنند. 

***

«اتاق‌های دارای دستشویی غیرمسقف با دیوار کوتاه و بدون درب، صرفا اختصاص به نگهداری یک نفر دارند و نه بیشتر؛ در اتاق چند نفره الزاما باید مساحت اتاق متناسب با تعداد افراد باشد (به ازای هر نفر مازاد، متناسب با جای خواب متعارف، حدود ۳ متر مربع) و دستشویی نیز به صورت مسقف و دارای درب پلاستیکی و دریچه تهویه باشد؛ لزوم تامین مجرای تهویه هوا و تامین دمای متناسب با فصول؛ با رعایت ضوابط فنی و ایمنی؛ سرویس بهداشتی دارای دوش حمام با لوله و اتصالات پلاستیکی باشد و همچنین دارای آب گرم و سرد؛ دارای روشنایی و لامپ با نور کافی، جهت فراهم شدن امکان مطالعه کتاب و تمایز شب و روز به صورت متعارف مانند سایر بندها؛ دارای دیوارهای مناسب با پوشش سنگ ساختمانی با رنگ روشن و تمیز؛ در تمام اتاق‌های مذکور، بین قسمت اقامت (محل خواب) با محل تردد به دستشویی (کف اتاق) اختلاف سطح وجود داشته باشد؛ به طور مثال محل نشستن و خواب زندانی حدود ۲۰ الی ۳۰ سانتی متر بالاتر از کف اتاق باشد تا اصول بهداشتی بهتر رعایت شود؛ به هر زندانی در هنگام ورود، دو عدد پتوی مناسب و تمیز و ظروف پلاستیکی تحویل داده شود؛ استفاده از کفه تخت به صورت چوبی و نئوپان ممنوع می‌باشد و صرفاً استفاده از تخت‌های کاملا فلزی و ثابت مجاز است.»

[شرایط بند جداسازی موسوم به بند انفرادی - بخش‌نامه ۱۴۰۰ سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی ایران]

اما شرایط انفرادی‌های دو نفره چیست؟ 

روایت را با «سجاد» آغاز می‌کنیم که به اتهام دزدی در حبس به سر می‌برد و پرونده‌اش در اداره آگاهی شاپور مورد بررسی قرار گرفته است. «ایران‌وایر» پیش‌تر در مجموعه‌ای از گزارش‌ها، شرایط آگاهی شاپور را منتشر کرده است. 

علی را با یک متهم به قتل در یک انفرادی حبس کرده بودند: «روی صندلی گردون از من اعتراف می‌گرفتند و می‌خواستند چند پرونده دیگر را هم به گردن بگیرم‌‌. واقعا دزدیدن آن گوشی‌ها کار من نبود؛ ولی طاقتم زیر بازجویی‌ها و شکنجه‌ها تمام شده بود. زمان اداری تمام شد و من را به بازداشتگاه برگرداندند. اما من را به سلولی فرستادند که یک متهم دیگر هم در آن بود. او متهم به قتل پسرش بود. ترسیده بودم. رفتم یک گوشه‌ای که بیشترین فاصله‌ام با او دو متر می‌شد. در سلول ورزش می‌کرد. حتی از قرار گرفتن با او که بدنی قوی‌تر از من داشت و قتل را تعریف می‌کرد، ترسناک بود. بدنش پر از زخم و جای چاقو بود. مدام فکر می‌کردم این اراده کند، در ۱۰ ثانیه می‌تواند من را بکشد. یک شب با او بودم و صبح که به بازجویی بردن مرا، گفتم سلولم را عوض کنید، هرچه می‌خواهید می‌نویسم.» 

حبس زندانیان با متهمان دیگر جرایمی که به «زندانیان خطرناک» معروف هستند، عموما با هدف ایجاد رعب در دوران بازجویی صورت می‌گیرد. این روش در ادارات آگاهی و انفرادی‌های نهادهای امنیتی از جمله ۲۰۹، ۲۰۴ و دو الف، به کار گرفته می‌شود. نگاه این شیوه با تهدید زندانی در همان سلول در بسته دو متر در دو متر هم همراه است. 

یکی از دانشجویان بازداشتی دانشگاه شریف به تازگی به وکیل خود گزارش داده که بیش از یک سال است، در انفرادی‌های بند ۲۰۹ اوین نگهداری می‌شود. به گفته او در طول حبس در انفرادی دو نفره، هم‌سلولی‌اش او را به قتل تهدید می‌کرد. معمولا شرایط نامناسب انفرادی کارکرد تسهیل‌کننده برای تلقین خواسته‌های بازجویان به متهمان دارد. 

انفرادی دونفره با هدف تنبیه و آزار

اعتراف‌گیری تنها هدف اعمال چنین شکنجه مضاعفی نیست. گاه هدف تنبیه و آزار زندانی است. مثل آن‌چه «مرتضی» برای «ایران‌وایر» روایت کرد. او به خاطر اعتراض به ضرب و شتم زندانیان توسط نیروهای زندان، برای سه ماه همراه با دوستش در سلول انفرادی نگهداری شد. 

به روایت مرتضی، آن‌ها در سلولی نگهداری شدند که سه متر در دو متر بود و نیم متر آن برای توالت در نظر گرفته شده بود. تختی در سلول نبود و هر دو باید روی زمین کنار توالت هم‌سطح با زمین می‌خوابیدند: «نگهبانان برای تحقیر به ما می‌گفتند که در توالت زندگی می‌کنیم. دروغ هم نمی‌گفتند. وقتی رفیقم می‌خواست دستشویی کند، من باید روی‌ام را طرف دیگری می‌کردم و او هم به همین شکل. همان‌جا هم باید دوش می‌گرفتیم؛ اما باید تلاش می‌کردیم، آب همان چند متر را نگیرد. برای همین دو سه روز یک بار خودمان را می‌شستیم. در حالی‌که هر دو در همان‌جا قرار داشتیم. اوایل سرمان را با قصه گفتن برای هم گرم می‌کردیم. بعدتر روی زمین یک تخته درست کردیم و با قند تاس ساختیم، در بطری‌ها رو هم مهره کردیم. زمان خواب‌مان ولی با هم متفاوت بودم. من شب‌ها می‌خوابیدم اما او شب بیدار بود و روزها می‌خوابید. دو بار نماینده دادستان و بیشتر از پنج بار رییس زندان برای بازدید به سلول آمدند. هیچ‌وقت یادم نمی‌رود که رییس زندان آمد دم در و گفت، مرتضی متنبه نشدی که بیارمت بیرون؟ من هم گفتم این شرایط خلاف قانون است. اما جواب داد که من کیستم که بخواهم قانون را برای او توضیح دهم. نماینده دادستان هم با این‌که شرایط ما را از نزدیک دید، اما هیچ‌ کاری نکرد. هواخوری هم نداشتیم. هفته‌ها پشت هم سپری می‌شد و شمار روزها هم از دست‌مان در رفته بود. حتی کتاب‌ها و کاغذهایی که خودشان به ما داده بودند و در آن‌ها نوشته بودیم را هم بازرسی کردند و تحویل دادستان دادند.» 

مرتضی در زندان فشافویه به سر می‌برد و زندانی سیاسی است. نگهداری طولانی مدت زندانیان در انفرادی‌های دو نفره، چه با هدف اعتراف‌گیری باشد و چه با هدف تنبیه و آزار، می‌تواند جدای از آسیب جدی به روان آن‌ها، فجایعی را هم به دنبال دارد؛ مثل قتل «علیرضا شیرمحمدعلی» در زندان فشافویه که مسئولان از پذیرش مسئولیت قتل او سر باز زدند و گفتند: «زندانیان به تفکیک جرم در سلول‌های مجزا به سر می‌برند»، اما زندانیان دیگر او را در یکی از همین سلول‌ها، به قتل رساندند.