حال خوش و وضع خوب آستان قدس رضوی

ونوس امیدوار؛شهروندخبرنگار

دو روز پیش در مشهد، اکبر هاشمی رفسنجانی، رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام ایران و علی لاریجانی، رییس مجلس شورای اسلامی میهمان «آیت الله عباس واعظ طبسی» بودند؛ یک روحانی میانه روی پرنفوذ که در طول 34 گذشته بر راس آستان قدس رضوی، یکی از مهم ترین نهادهای اقتصادی ایران تکیه زده است.

آستان قدس به صورت هیات امنایی اداره می شود که البته نظرات اعضا بیش‌تر جنبه مشورتی دارد و تصمیم نهایی را تولیت آستان، یعنی «عباس واعظ طبسی» می گیرد؛ مقامی که از سال 1357 از سوی آیت اله خمینی به وی اگذار شد و تا به امروز هم ادامه دارد. او نماینده ولی فقیه در خراسان رضوی، عضو مجلس خبرگان رهبری و مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز هست.

آستان قدس رضوی یادگار دولت شیعی صفویه در ایران است. اموال این نهاد عظیم مذهبی- اقتصادی به دو دسته منقول و غیرمنقول تقسیم می شوند. اموال منقول شامل قرآن ها، کتاب های خطی، جواهرات، اشیای نفیس مثل ظروف، پارچه ها، تابلوها و...  و اموال غیرمنقول شامل املاک و زمین ها، کشتزارها و باغ ها، نهرها و منابع آبی، ساختمان ها و ... هستند.

آستان قدس رضوی بزرگ‌ترین موقوفه جهان به شمار می رود. تمامی فعالیت های اقتصادی – تجاری این موسسه مذهبی از سوی «موسسه سازمان اقتصادی رضوی» انجام می شود.

این موسسه در سال 1377 به عنوان یک موسسه غیرانتفاعی و به منظور تفکیک فعاليت‌های اقتصادی از فعاليت‌های فرهنگی آن تاسيس و به عنوان پشتوانه مطمئن تامين مالی فعاليت‌های فرهنگی آستان معرفی شد.

این موسسه براساس مصوبه سال 1368 هیات وزیران، یک موسسه عمومی غیردولتی به شمار می آید و دارای 90 شرکت تولیدی در زمینه های مختلف است که به لحاظ حقوقی نیز وضعیت مبهمی دارند. در برخی موارد تابع نظام حقوقی دولتی و در برخی دیگر تابع نظام حقوقی خصوصی هستند ولی در نهایت به هیچ دستگاه نظارتی و قانونی پاسخ‌گو نیستند و تنها مرجع نظارت و كنترل  بر اين شرکت ها، «معاونت نظارت و حسابرسی دفتر رهبری» است.

فعالیت شرکت ها و موسسه های اقتصادی آستان قدس رضوی شامل پنج گروه از شرکت های و موسسه های صنعتی مانند «سیمان سمنگان»، «معدن و گرانیت و «تولید فرش»، صنایع غذایی مانند «فرآورده های لبنی» و «قند، نان و خمیر مایه»، کشاورزی مانند «عمران و جنگل های قدس رضوی»، «مزرعه نمونه» و «موقوفات و کشاورزی جنوب خراسان»، خدماتی و عمرانی از قبیل «داروسازی ثامن»، «بتن و ماشین رضوی»، «کارگزاری رضوی» و «منطقه ویژه اقتصادی سرخس» و خودرو سازی مانند «شهاب خودرو»، «شهاب یار» و «کمباین سازی» است که سالانه هزاران میلیارد ریال را نصیب آستان می کند.

علاوه بر این، آستان قدس رضوی در برخی شرکت های مادر مانند «فولاد مبارکه» نیز سهام‌دار است و حدود 43 درصد از زمین‌های مشهد را نیز در اختیار دارد. برخی تحلیل گران ارزش زمین هایی که در مالکیت آستان قدس قرار دارد را 20 میلیارد دلار تخمین زده اند.

افزون بر این سرمایه های کلان، از منظر تجاری نیز انبوه شرکت های وابسته به آستان در موقعیت خوبی قرار دارند. در حال حاضر بر اساس گزارش های رسمی، دولت نیز به این موسسه بیش از یک هزار میلیارد تومان بدهکار است.

بر اساس گزارش رسمی سال 88، سود آستان قدس رضوی سالانه 40 درصد بوده است؛ سودی که به گفته واعظ طبسی، کمک کرده که این موسسه «يك مقداری خودش را در برابر تحريم، تورم، مسایل اشتغال و فضای سياسی و جوسازی ها نگه دارد.»  

دارایی های آستان قدس رضوی در سال 1387 حدود هفت هزار و 800 میلیارد ریال بوده  که در سال 1388 به هشت هزار و 300 میلیارد ریال افزایش یافته است.

بودجه سال 92 این موسسه به گفته «سیداحمدعلوی»، قائم مقام تولیت آستان قدس رضوی، حدود 9 هزار میلیارد ریال بوده؛ رقمی معادل بودجه سازمان صدا و سیما در همین سال و یا نیمی از اعتبار وزارت آموزش و پرورش کشور.

از سوی دیگر با توجه به ماهیت خاص این نهاد، طبق معمول، مالیاتی به دولت نمی پردازد. این در حالی است که بر اساس گزارش منتشره در سایت «الف» وابسته به «احمد توکلی»، نماینده اصول‌گرای مجلس، اگر برخی نهادها مانند موسسه جهاد، تامین اجتماعی و  آستان قدس رضوی مالیات بپردازند، درآمد مالياتي ایران حدود 50  درصد افزايش می یابد.

حضور سالانه 20 میلیون مسافر داخلی و خارجی که برای زیارت قبر امام هشتم شیعیان به مشهد می روند، یک فرصت بی نظیر اقتصادی برای درآمدزایی این موسسه مذهبی ایجاد کرده است؛ فرصتی که اگرچه به رونق اقتصادی و گردش‌گری شهر مذهبی مشهد کمک کرده ولی برنده اصلی این ماجرا، آستان قدس رضوی است.

در طول سه دهه گذشته، نام مسوولان آستان قدس رضوی با پرونده های پرحاشیه زیادی گره خورده است. از مهم ترین این پرونده ها، می توان به پرونده «المکاسب»،  اختلاس شرکت «مهاب قدس» و هم‌چنین اختصاص یک میلیارد و 500 میلیون تومان برای تولید یک مستند توسط «سحر ریحانی»، کارگردان جوان ایرانی اشاره کرد.

پرونده شركت المكاسب يكی از جنجالی ترين نمونه های فساد مالی بود كه  در نهایت با حكم دادگاه و تبرئه كردن همه متهمان به دلیل «عدم آگاهی» خاتمه يافت. روزنامه «اعتماد» در شماره 2274 خود در مورد نقش «ناصر واعظ طبسی»، فرزند تولیت آستان قدس رضوی در این پرونده نوشت: «مدیرعامل شرکت المکاسب متهم به واگذاری این شرکت به عنوان یکی از شرکت های وابسته به بانک ملی، به قیمتی بسیار پایین تر از ارزش واقعی و به صورت اقساط پنج ساله به موسسه خصوصی "همیاری کوثر" از سوی وزارت اطلاعات و سازمان بازرسی كل كشور مورد تعقيب است.»

شرکت المکاسب و همیاری کوثر به نوشته روزنامه اعتماد، هر دو وابسته به آستان قدس رضوی هستند و ناصر واعظ طبسی متهم به اختلاس 100 میلیارد تومانی از آن ها است که تنها با سپردن پنج ميليارد تومان وثيقه آزاد شد. دادگاه نیز پس از چندين بار به تعويق افتادن به علت بيماری قاضی، او را از كليه اتهامات تبرئه کرد.

چندی پیش نیز «حمید چیت‌چیان»، وزیر نیرو در برنامه‌ای تلویزیونی از اختلاس ۱۲ هزار میلیاردی در پروژه خط راه‌آهن گرگان، بجنورد، مشهد خبر داد؛ اختلاسی که متهم نخست آن «شرکت مهاب قدس»، از شرکت‌های اقماری وابسته به آستان قدس رضوی بود. در سال های اخیر «مصطفی واعظ طبسی»، دیگر فرزند آیت الله واعظ طبسی هم در متن و حاشیه این موسسه آفتابی شده است. سال گذشته ماجرای پرداخت  500 میلیون تومان توسط وی به سحر ریحانی، کارگردان جوان برای ساخت یک مستند 25 دقیقه ای، مدت ها در صدر خبرهای پرحاشیه رسانه ها بود.

در سال های اخیر موسسه «ایران فوکوس» گزارشی منتشر کرد که در آن ثروت عباس واعظ طبسی را 770 میلیون دلار تخمین زده و او را ششمین ثروتمند ایرانی معرفی کرده است. با این حال، کاملا مشخص است که این ثروت شخصی آقای واعظ طبسی نیست که او را در ردیف یکی از متنفذترین روحانیان ایران قرار داده است. او در سه دهه گذشته اگرچه از نظر سیاسی به اکبر هاشمی رفسنجانی نزدیک بوده ولی هم‌چنان توانسته نظر مثبت سیدعلی خامنه ای، رهبر ایران را جلب کند و به عنوان نماینده او در مشهد باقی بماند.

در سال های اخیر، پس از انتصاب «احمد علم الهدی» به عنوان امام جمعه مشهد، تندروها تلاش زیادی برای انتصاب علم الهدی به عنوان نماینده ولی فقیه و کم کردن دایره اختیارات واعظ طبسی کردند که ناموفق بود و در نهایت احمد علم الهدی ترجیح داد در کنار واعظ طبسی بایستد نه روبه روی او. البته این امر غریبی نیست؛ پشت پرده و منافع اقتصادی از دیرباز دلیل خوبی برای پیوند تندروها و میانه روها بوده است.