آزارجنسی زنان در قطار، کسی پاسخگو نیست

این خاطره از سال های دور است؛ مادرم می خواست نذرش را ادا کند، برای همین هم از سر شب با قطار تهران – مشهد، راهی این شهر مذهبی شدیم. نیمه شب هیاهوی واگن بغلی از خواب بیدارمان کرد. عده زیادی وسط راهروی قطار، جلوی دو کوپه آن سوتر از ما تجمع کرده بودند. صدای فریادهای دردمندانه یک زن به گوش می رسید. مامور قطار تلاش می کرد زن را آرام کرده و مردم کنجکاو را از حوالی کوپه بپراکند. داشت مشخصات مرد مزاحم را می پرسید. بقیه مسافران کوپه در ایستگاه نیشابور پیاده شده بودند. زن تنها بوده که نیمه شب با تلاش و هجمه یک مرد متجاوز بیدار می شود.

زنان و کودکان، مهم ترین قربانیان سفرهای ریلی هستند و معمولا هم صدایشان به گوش کسی نمی رسد چون آزار جنسی در قطار و مترو نسبت به سایر وسایل نقلیه برای شخص آزار رسان آسان تر است. معمولا بسیاری از موارد آزار جنسی در قطار به پلیس و مراجع قضایی گزارش نمی شود. بخش دردناک تر ماجرا این جا است که مانند بسیاری از آسیب های اجتماعی دیگر، هیچ آمار مشخصی در این مورد وجود ندارد.  

«گیتی» از ماجرای چند هفته پیش قطار تهران-یزد تعریف می کند: «ساعت یک نیمه شب بود که با فریادهای یک زن بیدار شدم. می گفت بی شرف! فقط بگو رییس قطار بیاد.»

فریادهای زن جوان 20 دقیقه بی وقفه ادامه داشت: «یک مامور قطار با لباس مخصوص میهمان دارها تلاش می کرد زن را آرام کند. به وضوح شنیدم می گفت غلط کردم، اشتباه کردم، زن و بچه دارم، خواهش می کنم آبروریزی نکنید. زن دست بردار نبود. می گفت «مهدیس» دخترم فقط 12 سال دارد.»

به روایت گیتی، دخترک می خواسته است به دست شویی برود. دست شویی کنار کوپه میهمان دار قطار بوده است. میهمان دار بهانه ای پیدا می کند و شروع می کند به لمس تن دخترک. مادر مهدیس که غیبت دخترش را طولانی دیده، نگران می شود و در پی  او می رود اما او را هراسان و گریه کنان وسط راهرو پیدا می کند: «دخترک به وضوح خجالت می کشید و داشت می لرزید. مادرش می گفت اولش هر چه از دخترم  پرسیدم چه شده، فقط ترسیده بود. اصرار و پافشاری من را که دید، ماجرا را با گریه تعریف کرد.»

ماجرا تا دخالت مامور حراست ادامه پیدا می کند:‌ «اصرار عجیبی داشتند ماجرا همان جا خاتمه پیدا کند. وقتی اصرار زن را دیدند، مامور خاطی را بردند واگن رستوران و مورد پرس و جو قرار دادند. وقتی برگشت، به زن شاکی گفت دروغ می گویی، بیا ثابت کن. بعد هم میهمان دار را در ایستگاه کاشان با دو تا مامور پیاده کردند.» 
گیتی از سرنوشت شکایت خبری ندارد.

این شکل خشونت جنسی و لمس تن زنان در سفرهای کوتاه و بلند ریلی در همه جای دنیا قربانی می گیرد و سال ها است به بخشی از دغدغه فعالان حقوق زن در سراسر جهان تبدیل شده است. گزارش های متعدد بسیاری از  زنان مسافر در شهرهای مکزیکوسیتی، نیویورک، ریودو ژانیرو، دهلی و... وجود دارد که از آزارهای جنسی در قطارها آزرده شده اند. 
در ماه های گذشته، ماجرای تجاوز و آزار جنسی در قطارهای شهر کلن آلمان خبرساز شد. گزارش های متعددی هم درباره پاریس منتشر شده است.

در سال 2007 شهرداری شهر نیویورک اقدام به برگزاری یک نظرسنجی کرد. تعداد جامعه هدف این نظرسنجی، هزار و 800 نفر بود. از این تعداد، هزار و 200 نفر اعتراف کرده اند در جریان سفرهای کوتاه یا طولانی با قطار مورد آزار جنسی قرار گرفته اند و بیش از 90 درصدشان در پاسخ به سوالات گفته اند که هرگز خشونت را به پلیس گزارش نکرده اند.

شرکت راه آهن ایران می گوید هر سال 30 میلیون ایرانی برای سفر از قطار استفاده می کنند. اما هیچ آمار مشخصی درباره میزان آزار جنسی در میان این تعداد وجود ندارد و نظرسنجی هم کار بسیار دشواری است. مشکل فقط به قطارهای بین جاده ای هم باز نمی گردد، در قطارهای شهری هم چنین مشکلی وجود دارد. در تهران، روزانه سه میلیون نفر از طریق مترو جابه جا می شوند. در سال های اخیر با اختصاصی کردن واگن زنان، مشکلات آزار جنسی کاهش پیدا کرده است. اختصاصی کردن واگن ها برای زنان برخی کشورهای دیگر جهان هم چون مصر، ژاپن، هندوستان، اندونزی، تایوان، انگلستان و آلمان نیز در حال اجرا شدن است.

در سفرهای برون شهری، تامین حراست و امنیت زنان مسافر برعهده بخش حراست قطار است. این بخش تحت نظر شرکت راه آهن ایران است اما معمولا نظارت سختی در مورد آزار جنسی زنان انجام نداده و مثل سایر بخش های نیروی انتظامی، ماموران آن در مورد شکایت زنان از اشکال مختلف آزار جنسی آموزش ندیده اند.

«سرور» که به کرات مجبور بوده از قطار برای مسافرت استفاده کند، می گوید: «اوایل قطار را ترجیح می دادم؛ می شد پاهایت را دراز کنی، قدم بزنی، دست شویی بروی و کمی بخوابی ولی به تدریج متوجه شدم امکان تجاوز و تعرض در قطار بیش تر از اتوبوس است. طبیعتا سخت است برای یک دست‎مالی شدن، بروی سراغ مامور قطار. تازه گیرم که با خودت کلنجار بروی و با مامور قطار حرف بزنی، هیچ متصدی درست و درمانی برای رسیدگی به تعرض علیه زنان وجود ندارد.»

دانشجو است و کماکان ناچار به سفر: «حالا ترجیح می دهم به جای نگرانی از ناامنی داخل راهروها و کوپه ها، سختی سفر با اتوبوس را بر خودم هموار کنم.»

این روزها و در آستانه سال نو، بسیاری از زنان بلیت سفر قطار رزرو کرده یا دنبال تهیه بلیت قطار هستند ولی نگرانی خاص خودشان را دارند. در سایت شرکت راه آهن جمهوری اسلامی هم بخشی با عنوان «حقوق مسافر» وجود دارد. از ۱۱ آیتمی که در این سایت تعریف شده، هشت مورد مربوط به بلیت است. هیچ بخش یا توصیه ای درباره آزارهای جنسی در این بخش وجود ندارد. به نظر می رسد چنین موضوعی برای مسوولان شرکت راه آهن ایران اصلا تعریف نشده است. این شرکت پارسال هم سایتی را برای ارتباط با مسافران راه اندازی کرد. این سایت اکنون در دسترس نیست.