سرنوشت برجام در دولت دوم روحانی

جلیل روشندل، استاد علوم سیاسی و امنیت بین الملل - دانشگاه شرق کارولینای شمالی

یکی از مهم ترین موضوع هایی که می توان پس از پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری ایران به آن توجه کرد، برجام است. در یک نگاه کلی می توان گفت برجام با تمدید ماموریت چهارساله دولت روحانی نه تنها تضعیف نشده بلکه تقویت می شود.

این توافق در مدت آتی، بر خلاف دوران مذاکره برای به ثمررسیدنش،  تا حد زیادی از حوزه نفوذ آمریکا خارج می شود. در پیام هایی که رهبران اروپایی مثل خانم فدریکا موگرینی به ایران ارسال کرده می بینید که در کنار چین و روسیه، اروپا هم برای خودش یک خط سومی باز کرده که جدا از خط آمریکاست.

منافع ایران از برجام جنبه حیاتی دارد. غرب به ایران به عنوان یک بازار مستعد نگاه می کند اما ایران، غرب را یک شریان حیاتی اقتصادی تلقی می کند.

موضع گیری آمریکا در قبال ایران تا به امروز برای اروپا ضرر و زیان اقتصادی فراهم نکرده، اما مانع رسیدن به اهداف اقتصادی آنها در ایران به صورت صد در صد بوده و چه بسا اگر آمریکا، موضع گیری مناسب تری نسبت به برجام نشان می داد، اروپایی ها هم با اطمینان خاطر بیشتری به سمت بازار ایران رو می آوردند و بسیاری چیزها نصیبشان می شد که خارج از تفاهم نامه اقتصادی بود.

یک نمونه روشن در این زمینه ها، قرارداد فروش هواپیما به ایران است که کماکان به مرحله اجرا نرسیده و در انتظار موضع گیری شفاف تر آمریکا در قبال با ایران، به طور معلق باقی مانده است.

من نمی خواهم نقش شرارت های داخلی را نادیده بگیرم. در هر صورت نمی توان سد رهبری و گروه های ذی نفوذ داخلی، مثل سپاه پاسداران را که در نهایت پشت سر رهبری یا هم صف او هستند نادیده گرفت، اینها عواملی هستند که می توانند مانع پیشرفت و تحقق روابط و مناسبت های  بین المللی دولت روحانی شوند. موشک را سپاه تولید می کند ، اما شعار ضد اسرائیل با نظر رهبری یا زیر نظر بنیادگرایان اسلامی که آبشخورشان بیت رهبری است، روی بدنه آن نقش می بندد.

با این وجود، بر خلاف کره شمالی که یک جانبه از توافقش با جامعه جهانی خارج شد و کنار کشید به نظر می رسد ایران در این مورد هوشیارانه عمل می کند و در تلاش است که خودش عامدا این کاررا نکند. برخی دوست دارند شیطنت هایی در داخل انجام شود که به عنوان عمد ایران برای خروج از برجام تلقی شده و خط قرمز آمریکا را بشکند و آمریکا را وادارد که از اجرای برجام پیشمان شود.

همچنین من نمی خواهم نقش کنگره آمریکا را نادیده بگیرم که ده ها طرح برای تحریم هر چه بیشتر ایران در دست دارد که بسیاری از آنها در همین یک ماه اخیر به اشاره مقامات بالای وزارت خارجه و حتی شخص رئیس جمهور آمریکا و سران کمیته های کنگره متوقف شده اند.

فشار آمریکا بر سر مسئله حقوق بشر، حقوق زنان، دگرباشان جنسی و اقلیت های مذهبی هم محوری است که به طور طبیعی روی اجرای برجام تاثیر می گذارد.

اما با وجود همه این ملاحظات، یک نکته روشن وجود دارد. اجرای برجام چه آقای خامنه ای موافق آن باشد و چه مخالفش ، یک وجه بیرونی هم دارد و  تا حد زیادی به تبادلات بین اروپا و آمریکا نیز بستگی دارد. بدین معنا که اگر آمریکا با اروپا در این زمینه به توافق برسند، طرفین ماجرا با سرعت و سهولت بیشتری به مرحله عملی برجام نزدیک می شوند .

در این مسیر، روحانی باید تلاش کند با دنیای غرب و خصوصا با آمریکا به طور مشخص، رابطه برقرار کند. اگر روحانی بتواند در طول این دوره چهار ساله جدید، حداقل بخشی از موانع ارتباط با آمریکا را برداشته و درحوزه دیپلماتیک، گام های روشن و مشخصی بردارد و نشان بدهد که سمت و سویش روشن است، از پس این مهم برآمده است. آمریکا هم البته تا کنون نشانه های مشخصی برای تمایلش در جهت همکاری با ایران نشان داده است. اگر هم اکنون چهار دیپلمات آمریکایی در دفتر حافظ منافع آمریکا در سفارت سوئیس در تهران مستقر شوند نشانه های خوبی خواهد بود که نشان بدهد آمریکا در مورد برجام مایل به همکاری است. این میل دو سویه می تواند یک پتانسیل قوی باشد که در چهارسال آینده شاهد تقویت برجام باشیم.