چشمه «باداب سورت»، دومین چشمه شور جهان و دومین میراث طبیعی ایران، در استان مازندران و جنوب شرقی شهر ساری واقع شده است؛ مکانی رویایی که در سال‌های اخیر رو به تخریب نهاده است.
این چشمه که از نوع ژئوپارک به شمار می رود، همزمان با آخرین چین‌خوردگی «البرز» شکل گرفت؛ یعنی هزاران سال پیش. چشمه‌ای در بلندای یک هزار و ۸۴۱ متری از تراز دریا که حدود سه هکتار را در برمی‌گیرد. شمال آن به ارتفاعاتی مملو از تپه‌های پر از درخت می‌رسد، جنوب آن مشرف به دره‌های پایین‌دست است و از شرق در مجاورت ارتفاعات پوشیده از گیاهان بوته‌ای و درختچه‌های زرشک وحشی قرار دارد. غرب این چشمه، روستای «اروست» است.
باداب سورت دو چشمه با آب‌های متفاوت دارد؛ اولی شور است و استخری دارد به قطر ۱۵ متر که در زمستان یخ نمی‌زند. دومی اما ترش مزه با آبی قرمز و نارنجی است که در اطرافش رسوب آهن دیده می‌شود. افراد محلی می‌گویند آب این چشمه‌ها برای درمان بیماری‌های مفصلی و پوستی استفاده می‌شود. اما رسیدگی نکردن به آن و وجود عوامل مختلفی، از جمله توریسم، معدن و راه حمل و نقل باعث شده است که به سمت نابودی پیش برود.
این چشمه در سال ۱۳۷۸ توسط سازمان میراث فرهنگی پس از کوه دماوند، به عنوان دومین میراث طبیعی ایران در فهرست آثار ملی ثبت شد و در ثبت جهانی، پس از چشمه «پاموک کاله» ترکیه قرار گرفته است؛ رقیبی در همسایگی ایران که به خوبی مورد حفاظت قرار می‌گیرد.
از همان سال که باداب سورت به عنوان میراث طبیعی شناخته شد، توریست‌های ایرانی و خارجی بسیاری راهی منطقه شدند. اگرچه قرار بود توریست‌ها برای روستای اروست درآمد ایجاد کنند اما انگار برای تخریب و از بین رفتن این چشمه بیش تر همت داشته‌اند. بسیاری از آن ها با داغ کردن سنگ‌ها، مسیر خروجی آب چشمه‌ها را می بندند تا برای خودشان جکوزی بسازند و وقتی که تفریح‌شان تمام می‌شود، حجم زیادی از زباله به یادگار می‌گذارند.
یکی از اهالی این روستا گفته است این تنها گردشگران نیستند که به چشمه آسیب می‌زنند بلکه مردم روستاهای اطراف هم که چشمه‌ها را از خود می‌دانند، در تخریب آن کم نکوشیده‌اند: «بارها دیده‌ایم که موتورسواران روی چشمه‌ها رفته و لبه چشمه‌ها را تخریب می‌کنند. گاهی حتی مردم با خودرو نیسان روی این محوطه می‌آیند و عکس یادگاری می‌گیرند!»
اگر نام این چشمه را در شبکه‌های مرورگر جست‌وجو کنید، بی‌شمار عکس از گردشگرانی می‌بینید که کفش‌های خود را درآورده، پاچه‌های شلوار را بالا زده و قدم به چشمه نهاده‌اند و مشغول گرفتن عکس‌های سلفی و خانوادگی هستند. برخی از عکس‌ها هم تصاویری را نشان می دهند از خاکستر آتش‌های به جا مانده از تفریح آن‌ها.
عامل دیگر تخریب تدریجی این چشمه، وجود جاده در کنار آن است که آن‌جا را به محلی برای موتورسواری تبدیل کرده است. افزون بر این، حفاری‌های کنترل نشده، استفاده نابه‌جا از حوضچه‌ها، هدایت آب و خشک شدن بخش غربی حوضچه‌ها، پیکر این چشمه را زخمی کرده است. گرچه گفته می‌شود مهم‌ترین راه درآمدزایی برای بومیان این منطقه، حمل و نقل مسافران با وانت و تراکتور است!
در کنار این عوامل می‌توان خشک‌سالی را هم لحاظ کرد. کمبود آب و باران باعث شده است کار به هدایت آب برای زنده نگه داشتن چشمه‌ها بکشد اما علاوه بر خشک‌سالی، وجود معدن سنگ تراول تن نیز بی‌تاثیر نبوده است؛ معدنی که تا چند سال پیش فعال بود و مالک شخصی، سنگ‌های این محدوده را بیرون می‌کشید و می‌فروخت. اما اعتراض فعالان محیط زیست و بومیان روستاهای اطراف بساط این معدن را جمع کرد و مالک نیز مجبور به تعطیل کردن آن شد. در زمان فعالیت معدن، برداشت سنگ‌ها به حدی پیش رفته بود که راه خروج آب از لابه‌لای این سنگ‌ها باز شده و برش سنگ‌ها تا نزدیکی چشمه‌های باداب سورت رسیده بود.
در سال ۱۳۹۱ اعلام شد این چشمه به علت استفاده نادرست گردشگران و عدم رسیدگی مسوولان، در حال نابودی کامل است. در آن زمان چشمه هیچ مانع جداکننده‌ای نداشت، نگهبانی مسوول آن نبود و حتی یک تابلوی اطلاعات یا هشداردهنده هم نصب نشده بود. رسانه ها نوشتند اختلافات بین دستگاهی و مهیا نشدن زیرساخت‌ها، این منطقه رویایی را به سمت نابودی سوق داده است.
وضعیت به همین شکل ادامه داشت تا در مرداد سال ۱۳۹۳ عرصه، حریم و ضوابط حفاظتی آن تعیین و مقرر شد که هرگونه دخل و تصرف در محدوده حریم و تخلف از ضوابط حفاظتی با برخورد مجرمانه قضایی مواجه شود.
فروردین ماه ۱۳۹۴ فرماندار ساری اعلام کرد یک میلیارد تومان اعتبار در همین راستا از طریق معاون برنامه‌ریزی استان تامین شده اما طی یک سال فقط ۱۰۰ میلیون تومان آن مصرف شده است.
شهریور ماه همان سال «دلاور بزرگ‌نیا»، مدیرکل میراث فرهنگی استان مازندران خبر داد که برای حفاظت و احیای چشمه باداب سورت، بازدید گردشگران از این مجموعه فعلا امکان‌پذیر نیست.
«علی ماهفورزی»، مشاور اجرایی اداره کل میراث فرهنگی هم در فروردین ماه ۱۳۹۵ خبر داد در این چند ماه که مجموعه به شکل موقت به اداره کل میراث فرهنگی استان محول شده بود، فنس‌کشی و استقرار یگان حفاظت انجام شده است.
البته از سال ۱۳۹۵، سازمان میراث فرهنگی افرادی را در این مجموعه مستقر کرده بود تا با سنگ‌چین کردن محوطه اطراف حوضچه‌ها، از ورود بازدیدکنندگان به داخل این مناطق جلوگیری کنند. اداره کل میراث فرهنگی استان مازندران هم اعلام کرده بود طرح ایجاد راه آسفالت در دستور کار قرار دارد. هرچند فعالان محیط زیست معتقدند ساخت راه آسفالت روند تخریب و نابودی این چشمه‌ها را سرعت می‌بخشد.
این مجموعه تا اردیبهشت ماه سال جاری تعطیل بود تا آن‌که بزرگ‌نیا خبر داد این ممنوعیت برای ایام تابستان امسال برطرف شده و قرار شده است تا زمان واگذاری کامل باداب سورت به میراث فرهنگی، این سازمان در همکاری با سازمان همیاری شهرداری‌های استان، برای گردشگران خدمات و امکانات رفاهی مهیا کند؛ یعنی باز هم ساخت اقامت‌گاه و نمازخانه و نه بهبود وضعیت چشمه‌ها.
این در حالی است که تنها سه چشمه دیگر در دنیا شبیه به باداب سورت وجود دارد؛ پاموک کاله در ترکیه، «بایشوایتای» در چین و «ماموت هات اسپرینگز» در امریکا. در یک دهه اخیر قوانین سخت‌گیرانه‌ای برای حفاظت از پاموک کاله توسط دولت ترکیه اعمال شده است؛ مثل ممنوعیت ورود به حوضچه ها با کفش و راه رفتن روی پلکان‌های شکننده. این چشمه در جنوب غرب ترکیه و دو ساعت فاصله با آنتالیا قرار دارد. گفته می‌شود سالانه ۱/۵ میلیون نفر از این چشمه در ترکیه دیدن می‌کنند.
پیش از ثبت جهانی پاموک کاله، اطراف آن هم پر از جاده و هتل بود. در آن زمان تردد موتور و دوچرخه در اطراف این حوضچه‌ها آزاد بود اما بعد از ثبت آن در فهرست جهانی یونسکو، شرایط حفاظی و قوانین تردد در این منطقه تغییر کرد، تمامی هتل‌ها تخریب شدند و تردد وسایل نقلیه هم ممنوع شد. اما انگار سرنوشت برای باداب سورت به گونه‌ای دیگر رقم خورده است.
حالا مدت‌ها است که بحث واگذاری دومین میراث طبیعی ایران به «کانون جهانگردی و اتومبیل رانی» مطرح شده است. «احمد حسین‌‌زادگان»، فرمانداری ساری در اسفند ماه ۱۳۹۵ خبر داد این واگذاری به دلیل توانایی لازم کانون جهانگردی و اتومبیل رانی برای سرمایه‌گذاری انجام خواهد شد: «هدف اصلی از واگذاری چشمه سورت به بخش خصوصی، جلب همکاری و رونق اقتصادی جامعه محلی است.»
به گفته او، در سال ۱۳۹۵ حدود ۲۵۰ میلیون تومان اعتبار به پروژه چشمه سورت اختصاص یافته و هزینه شده است برای فنس‌کشی اطراف چشمه، استقرار یگان حفاظت به شکل دایم در محل و لوله‌گذاری آب‌روها.
کانون جهانگردی و اتومبیل رانی البته نهادی در معاونت ریاست‌جمهوری و زیر مجموعه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است که هدف آن کمک به توسعه گردشگری عنوان شده است. این نهاد از سال ۱۳۱۳ با شعار «آرامش خاطر و امنیت سفر» مشغول به فعالیت است. آخرین ماموریتی که برای این کانون تعریف شده، کمک به توسعه گردشگری و صنایع وابسته است که توسط کانون و کلیه موسسات و شرکت‌های وابسته پی گیری می‌شود.
سرنوشت باداب سورت هنوز مشخص نیست و این‌که به اسم خصوصی‌سازی، به نهادی در معاونت ریاست‌جمهوری و سازمان میراث فرهنگی واگذار شود یا به همین شکل کنونی، در کشاکش نهادها و ارگان‌های دیگر باقی بماند. آن‌چه مشخص است، نابودی تدریجی دومین میراث طبیعی ایران است؛ شاید سرنوشتی مثل زاینده‌رود یا دریاچه ارومیه.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر