«مگر انگلیسی‌ها به کسی دکترا می‌دهند قبل از این‌که تمام قد به ملکه کشورش احترام نکند و عهد و پیمان با او ندهد؟ نگاه ما به این مسایل، سیاسی نیست اما کاوه مدنی که بود که در محیط زیست مسوولیت دولتی گرفت؟ او شخصی جاسوس و دوتابعیتی بود و توانست از کشور فرار کند.»
این سخنان «جواد کریمی‌قدوسی»، نماینده دوره دهم مجلس شورای اسلامی و از اعضای «جبهه پایداری» است که در واکنش به خروج کاوه مدنی از ایران گفته است.
«کاوه مدنی»، پژوهش‌گر و فعال محیط زیست است که از شهریور۹۶ معاون سازمان حفاظت محیط زیست ایران شد. او با مسئولیت هایی چون نایب رییسی «مجمع محیط زیست» سازمان ملل متحد و استادی دانشگاه «امپریال کالج» لندن موفقیت های چون کسب جایزه «آرنه ریچتر» را از سوی «اتحادیه علوم زمین اروپا» و معرفی اش از از سوی «انجمن مهندسان عمران امریکا» به عنوان یکی از 10 چهره جدید مهندسی عمران در سال ۲۰۱۲ و کسب جایزه تحقیقاتی «والتر هوبر» از سوی انجمن مهندسان عمران امریکا در سال۲۰۱۷ یک نخبه موفق در عرصه بین المللی بود و حضورش در دولت روحانی با استقبال زیادی مواجه شد. با این حال از بهمن۹۶ او گرفتار یک پروژه امنیتی از سوی سازمان اطلاعات سپاه شد و بازداشت و بازجویی شد. به او اتهام «جاسوسی» زدند ولی بعد از حرف و حدیث‌های بسیار، پس از رفع ممنوع‌الخروجی او، عطای وطن را به لقایش بخشید و ایران را به همراه همسرش ترک کرد. خودش گفته است دیگر قصد بازگشت ندارد: «من خودم بودم اما خودی نبودم.»
کاوه مدنی البته نه اولین نخبه‌ای است که ایران را ترک کرده و نه تنها نخبه‌ای که با چراغ سبز جمهوری اسلامی بازگشته و به زندان افتاده است.
درست در اردیبهشت سال ۱۳۹۵ بود که «احمدرضا جلالی»، پزشک و پژوهش‌گر ایرانی مقیم سوئد برای برگزاری کارگاه «مدیریت بحران» به دعوت دانشگاه‌های تهران و شیراز برای چندمین بار به ایران سفر کرد. این‌بار اما در حین رانندگی از سوی وزارت اطلاعات بازداشت شد و خانواده‌اش تا 10 روز از او بی‌خبر بودند. جلالی هفت ماه در سلول انفرادی بند ۲۰۹ زندان «اوین» بازجویی شد و پس از انتقال به بند عمومی، در اعتراض به بازداشت غیرقانونی و شکنجه‌های درون زندان، دست به اعتصاب غذا زد.
از او خواسته بودند برای شناسایی و جمع‌آوری اطلاعات از اروپا، با وزارت اطلاعات همکاری کند اما پاسخ منفی جلالی باعث شد به اتهام «افساد فی‌الارض» و «همکاری با دول متخاصم»، به اعدام محکوم شود.
«سیامک نمازی» یکی دیگر از مدیران ایرانی‌تبار است که شهروندی امریکا را دارد و مدیر بخش برنامه‌ریزی‌های استراتژیک کمپانی نفتی «کرسنت پترولیوم» بود. او مهرماه سال ۱۳۹۴ بازداشت شد و وقتی پدرش، «باقر نمازی» برای پیگیری وضعیت پسرش به ایران بازگشت، او را هم دستگیر کردند.
باقر نمازی در دوران حکومت محمدرضا پهلوی، مدتی استان‌دار خوزستان و معاون وزیر کشور و بعدها نماینده «صندوق کودکان» سازمان ملل متحد(یونیسف) در کشورهایی مثل مصر و کنیا بود که در سال ۱۹۹۶ بازنشسته شد.
او به همراه خانواده‌اش پس از انقلاب ایران را ترک کرد ولی پس از انقلاب هم در حوزه تشکل های غیردولتی کودکان و زنان در ایران کار کرد. این پدر و پسر به اتهام «همکاری با دولت متخاصم امریکا»، به 10 سال حبس محکوم شدند.
در همان سال ۱۳۹۴، «کامران رسول‌قادری»، رییس شرکتی اتریشی «آوانوک» در ایران بازداشت شد. این شرکت طی ۱۷ سال گذشته با صنعت بانکی ایران همکاری می‌کند و به روزرسانی سامانه‌های بانک «تجارت» را هم انجام داده است. قادری برای یک هفته و انجام فعالیت‌های بازرگانی برای چندمین بار به ایران سفر کرده بود. چند ماه پیش از بازداشت، این فعال اقتصادی، عضو هیات تجاری اتریشی بود که به همراه «هاینز فیشر»، رییس‌جمهوری این کشور به ایران سفر کرد. اما در نهایت در روز سال‌گرد ازدواجش بازداشت و به اتهام «همکاری با امریکا»، به 10 سال زندان محکوم شد.
در سال ۱۳۹۵ هم مدیر بخش توسعه مشارکت اجتماعی شرکت «سامسونگ» در ایران بازداشت شد. «علیرضا امیدوار» تحصیل‌کرده دانشگاه «ناتینگهام» انگلستان است که در امور «استارت‌آپ» و کسب‌وکار در سمت مشاور فعالیت داشت و حتی مورد مشورت اعضای شورای شهر تهران قرار می‌گرفت. او دارای مدرک «حاکمیت شرکتی» از مرکز مالی بین‌المللی «بانک جهانی» است و این دوره را در مرکز آموزشی خاورمیانه «دانشگاه جورج واشنگتن» دبی به پایان رسانده است. امیدوار که به اتهام «همکاری با دولت امریکا»، حکم 10 سال حبس دریافت کرده، همکاری با باقر نمازی هم در پرونده‌اش ذکر شده است. با بازداشت امیدوار و فعالان محیط زیستی، خبرگزاری «نسیم آنلاین» جذب و شبکه‌سازی این کنش‌گران را به گردن «سرویس‌های اطلاعاتی»، به ويژه سازمان سیا(CIA) انداخت و نوشت که می خواهند نخبه‌های جوان و فعال ایران را به مسیر مورد نظر خود هدایت کنند.
اما بازداشت نخبه‌ها به همین دو سه سال اخیر ریاست روحانی بر دولت خلاصه نمی‌شود؛ در ماه‌های نخست روی کار آمدن او در سال ۱۳۹۲، «حمید بابایی»، دانشجوی دکترای دانشگاه «لیژ» بلژیک که برای دیدار با خانواده‌اش به ایران سفر کرده بود، بازداشت شد و تحت بازجویی برای همکاری با وزارت اطلاعات دولت یازدهم قرار گرفت. قاضی «ابوالقاسم صلواتی» در شعبه ۱۵ دادگاه انقلاب او را به اتهام «جاسوسی و همکاری با دول متخاصم» به شش سال حبس تعزیری و چهار سال حبس تعلیقی محکوم کرد. بابایی مدتی را پس از بازداشت در سلول‌های انفرادی گذراند.
بازگشت ایرانی‌های مقیم خارج به دلیل دیدار با خانواده اما بهانه‌ای بوده است برای بازداشت و تحت فشار قرار دادن آن ها به منظور همکاریهای امنیتی و اطلاعاتی. دانشجویان، متخصصان و اساتیدی نخبه که حاضر به این همکاری نشدند، سهم‌شان انفرادی و حبس شد.
«امید کوکبی» بهمن ماه ۱۳۸۹ وقتی برای دیدار با خانواده‌اش به ایران سفر کرد، بازداشت و به بند ۲۰۹ اوین منتقل شد. او بیش از یک ماه در سلول انفرادی بود. این دانشمند و نخبه ایرانی، دانشجوی فوق دکترای فیزیکی اتمی با گرایش لیزر در «دانشگاه تگزاس» امریکا بود. دادگاه اتهام کوکبی را «ارتباط با دولت متخاصم» و «کسب درآمد نامشروع» اعلام و او را به 10 سال حبس محکوم کرد. یکی از دردناک‌ترین خبرها درباره کوکبی، عکسی بود که او را برای درمان، به تخت بیمارستان زنجیر کرده بودند. او در زندان به سرطان کلیه دچار شده بود که مورد جراحی قرار گرفت. در پی فشارهای بین‌المللی، کوکبی در شهریورماه ۱۳۹۵ به شکل مشروط آزاد شد.
«احسان عبده‌تبریزی» هم در سال ۱۳۸۸ بازداشت شد؛ دانشجوی دکترای رشته علوم سیاسی در دانشگاه «دورهام» انگلستان که برای دیدار با خانواده‌اش به ایران آمده بود. او در فرودگاه دستگیر شد. پدرش، «حسین عبده‌تبریزی»، دبیرکل سابق بورس تهران و از منتقدان سیاست‌های اقتصادی دولت «محمود احمدی‌نژاد» است. احسان اما به اتهام‌های «اجتماع و تبانی» به دلیل حضور در تظاهرات مقابل سفارت ایران در لندن، «توهین به رهبری» و «ارتباط با بیگانگان»، در دادگاه بدوی به هفت سال زندان محکوم شد که دادگاه تجدیدنظر با تبرئه اش از اتهام ارتباط با بیگانگان، حکم او را به پنج سال زندان کاهش داد.
در دوران ریاست احمدی‌نژاد بر دولت و پیش از وقایع سال ۸۸ هم شماری از نخبه‌های ایرانی بازداشت شدند. «کیان تاجبخش» یکی از آن‌ها است که اولین بار در اردیبهشت ۱۳۸۶ بازداشت شد. او فارغ‌التحصیل مقطع دکترای برنامه‌ریزی شهری از «دانشگاه کلمبیا» و استاد سابق «دانشگاه نوین تحقیقات اجتماعی» نیویورک است که به عنوان مشاور برای چندین سازمان دولتی، از جمله «سازمان شهرداری‌ها» و «سازمان تامین اجتماعی» در ایران مشغول به کار بود. او همچنین از سال ۱۳۸۳ در طرح‌های بانک جهانی در ایران فعالیت داشت.
اتهام تاجبخش را «اقدام علیه امنیت ملی» عنوان و بارها شکنجه‌اش کرده بودند. در نتیجه همین شکنجه‌ها بود که اعترافات تلویزیونی او در برنامه «به اسم دموکراسی» پخش شد. کیان پس از انتخابات دهمین دوره ریاست‌جمهوری نیز بازداشت شد. دادگاه بدوی او را به ۱۵ سال حبس محکوم کرد که این حکم در دادگاه تجدیدنظر به پنج سال کاهش یافت.
در تاریخ جمهوری‌اسلامی همواره نمونه‌هایی از نخبه‌های ایرانی بوده اند که به وطن‌شان بازگشته و دستگیر شده اند. آن ها یا برای همکاریهای اقتصادی و علمی با جمهوری اسلامی ایران و یا برای دیدار با خانواده‌هایشان امده اند. در سال ۲۰۰۹ بود که «صندوق بین‌المللی پول» اعلام کرد ایران در صدر کشورهایی قرار دارد که «فرار مغزها» از آن اتفاق می افتد. در سال ۲۰۱۴، نشریه «هافینگتون پست» در گزارشی تحقیقاتی خبر داد یکی از دلایل پراهمیت این اتفاق، «فشارهای امنیتی» است.
این فشارها در حالی به فراری دادن نخبگان منجر شده که یکی یکی از برنامه‌های حسن روحانی، جذب نخبه‌های ایرانی خارج از کشور بوده است. تنها او نیست.
آیت‌الله علی خامنه‌ای هم چند سالی است که از دانشجویان و نخبه‌های ایرانی خواسته است ایران را ترک نکنند اما از همان سال‌های نخست حکومت جمهوری اسلامی که بنیان‌گذار آن، آیت‌الله خمینی گفته بود: «راه باز است، فرار کنید»، آن روی سکه مشخص بوده است.
او در آبان ماه ۱۳۵۸ گفت: «آقا! مغزهایی فرار می‌کنند، ما هم یک مغزهایی داریم که با این که مغز علمی هستند، دارند به مردم کمک می‌کنند. دارند می‌روند دِرو می‌کنند. این مغزها را ما می‌خواهیم، نه آن مغزهایی که حالا که برایشان تَعُّیش (خوشگذرانی) حاصل نیست، فرار کنند. ما این مغزها را می‌خواهیم که از امریکا پا می‌شود می‌آید این جا، می‌گوید من آمده‌ام برای کمک، نه پا بشود فرار کند از این جا! این مغزهای فرّار به درد ما نمی‌خورد. بگذار فرار کنند. مملکت ما آدم می‌خواهد حالا، نه مغزهایی که می‌روند در پناه انگلستان و در پناه امریکا.» زندگی کاوه مدنی و دیگران، ترجمه چنین ایده هایی است، ایده هایی برای خودی ها و علیه غیرخودی ها.
مطالب مرتبط:
پایان پرونده کاوه مدنی؛ او آخرین قربانی نیست
مجازات امید کوکبی به دلیل گزارش‌های رسانه‌ای
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر