«من تا چند روز قبل معتقد به همان شیوه دفاع و مواضع اعلام شده در جنگ بودم و مصلحت نظام و کشور و انقلاب را در اجرای آن می‌دیدم. با توجه به نظر همه کارشناسان سیاسی و نظامی سطح بالای کشور که من به تعهد و دلسوزی و صداقت آنان اعتماد دارم، با قبول قطعنامه و آتش‌بس موافقت نمودم.»
این پیام «روح‌الله خمینی»، رهبری پیشین جمهوری اسلامی هنگام پذیرش پایان جنگ با عراق بود.
شیوه اعلام آتش‌بس از سوی ایران در زمان پذیرش «قطعنامه ۵۹۸» شورای امنیت و موافقت با پایان جنگ، از غیرحرفه‌‌ای‌ترین اقدامات انجام شده در جریان جنگ هشت ساله با عراق بود که نتیجه‌‌ای دهشتبار برای ایران داشت.
در حالی که تصمیم آیت‌الله خمینی ادامه جنگ با عراق بود و به طور مکرر از سوی او و دیگر مقام‌های ارشد نظام تکرار می‌شد، نامه پذیرش قطعنامه از سوی ایران که به نام «علی خامنهای»، رییس جمهوری وقت صادر شده بود، اواخر ۲۶ تیر ۱۳۶۷ در منزل دبیرکل سازمان ملل در نیویورک تحویل او شد.
آیت‌الله خمینی پس از موافقت با پذیرش قطعنامه، نامه‌‌ای خطاب به سران کشور، امامان جمعه و نمایندگان مجلس خبرگان رهبری و مجلس شورای اسلامی نوشت و در آن دلایل پذیرش آتش‌بس را توضیح داد. روز بعد، در ساعت دو بعدازظهر رادیوی تهران پذیرش قطعنامه ۵۹۸ را از سوی ایران اعلام و نامه‌‌ای از آیت‌الله خمینی را قرائت کرد که به نامه «جام زهر» معروف شد.
«علی‌اکبر ولایتی»، وزیر وقت امور خارجه ایران گفته است اعلام این خبر برای جهان، ناگهانی و غیرمنتظره بود.
افکار عمومی پذیرش قطعنامه را به معنی پایان بلافاصله جنگ با عراق فرض می‌کرد اما این تصور در بین نظامیان، هزینه‌‌ای هنگفت در بر داشت.
در جبهه‌ها، نیروهای ایرانی که خسته از ادامه جنگ بدون چشمانداز روشنی از پیروزی یا پایان نبرد هشت ساله با عراق بودند، به خیال این که پذیرش قطعنامه ۵۹۸ به معنی شروع بلافاصله آتش‌بس است، از مواضع و خطوط مقدم عقب‌نشینی کردند.
سرلشکر «حسین حسنی سعدی»، فرمانده وقت نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران و معاون فعلی قرارگاه مرکزی «خاتمالانبیا» گفته است: «یگان‌هایی که در خط دفاعی بودند، فکر می‌کردند آتش‌بس است. تفنگ‌هایشان را زمین گذاشتند. عراق از این فرصت استفاده و حمله کرد.»
در حالی که هنوز آتش‌بس شروع نشده و حتی توافقی بر سر زمان شروع آن هم بین ایران و عراق رخ نداده بود، نیروهای عراقی از فرصت عقب‌نشینی نظامیان ایران استفاده کردند و به سرعت مناطق جدیدی از ایران را به اشغال خود درآوردند.
حسنی سعدی گفته است: «بچه‌های ما با عراق نمی‌جنگیدند. فکر می‌کردند آتش بس است. ما اشتباه کردیم.»
سه روز پس از پذیرش قطعنامه از سوی ایران، با عقب‌نشینی برخی از نظامیان ایران از مواضع خود، ارتش عراق از مرزهای خوزستان گذشت و به سمت اهواز پیش‌روی و دوباره خرمشهر را محاصره کرد. شماری از فرماندهان جنگ، از جمله فرمانده لشکر اصلی ایران در برابر عراق، به جای خدمت در محل، در اصفهان بودند. نیروهای محلی از فرماندهان عالی رتبه و مردم برای مقاومت در برابر تجاوز عراق کمک خواستند.
پیامی از آیت‌الله خمینی در این تاریخ وجود دارد که خطاب به فرماندهان سپاه گفته بود: «این نقطه حیاتی کفر و اسلام است. یعنی نقطه شکست یا پیروزی اسلام و کفر است و باید متر به متر جنگید و هیچ چیز از هیچ کس پذیرفته نیست و این جا نقطه‌‌ای است که یا موجب می‌شود سپاه حیات پیدا کند دوباره در کشور و یا برای همیشه یک سپاه ذلیل و مرده‌‌ای شود.»
اول مرداد ۱۳۶۷، ارتش عراق به مرزهای ایلام حمله کرد و با اشغال «میمک»، به ۳۰ کیلومتری شهر ایلام در عمق خاک ایران رسید. یک روز بعد، یعنی دوم مرداد، نظامیان عراق به مرزهای کرمانشاه حمله کردند و به روایت شاهدان، هواپیماهای آنها در ارتفاع پایین پرواز می‌کردند.
به نوشته «جعفر شیرعلی‌نیا»، محقق تاریخ جنگ، فرماندهان ایران حمله عراق را جدی نگرفتند و به بعضی واحدها دستور عقب‌نشینی دادند تا دست کم اسیر ندهند. روز بعد «سازمان مجاهدین خلق» با حمایت نظامی عراق، از مرز خسروی وارد ایران شد و تا سرپل ذهاب پیش رفت.
با اجرای غیرحرفهای و تصور ناشیانه پذیرش آتش‌بس، ایران خاک بیش‌تری از یک هفته قبل از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ از دست داده و خسارات غیرمنتظره‌ای متحمل شده بود.
با شدت گرفتن تردیدها درباره تخلفات گسترده نظامی، آیت‌الله خمینی در دوم مرداد به «علی رازینی»، رییس سازمان قضایی نیروهای مسلح دستور داد تا «دادگاه ویژه تخلفات جنگ» تشکیل شود. او فرمان داد این دادگاه در کلیه مناطق جنگی و بدون مقررات دست و پاگیر، به جرایم متخلفان رسیدگی کند و هرکس موجب شکست «جبهه اسلام» یا موجب خسارات جانی بوده، مجازاتش اعدام است.
«اکبر هاشمی رفسنجانی» که آن زمان جانشین فرمانده کل قوا در جنگ با عراق بود، در سال‌های آخر حیات گفته بود یکی از کسانی که احتمال اعدام او وجود داشت، سرلشکر پاسدار «یحیی رحیم صفوی» بوده است که بعدها به فرماندهی کل سپاه رسید و رفسنجانی مانع اعدامش شد. هاشمی رفسنجانی در خاطرات مکتوب خود نوشت شخص دیگری که به حکم دادگاه جرایم جنگی زندانی شده بود و او برای آزادی وی وساطت کرد، سرتیپ پاسدار «احمد وحیدی»، فرمانده سپاه کرمانشاه بود که بعدها در دولت «محمود احمدی‌نژاد» وزیر دفاع شد.
همزمان با روز تشکیل دادگاه جرایم جنگی و حمله سازمان مجاهدین خلق با پشتیبانی عراق به کرمانشاه، «علی‌اکبر ولایتی» دوم مرداد برای شروع مذاکرات آتش‌بس راهی نیویورک شد. اولین دیدار بین وزیر امور خارجه ایران و رییس دوره‌‌ای شورای امنیت سازمان ملل متحد چهارم مرداد در نیویورک شکل گرفت. این آغاز مذاکراتی سه هفته‌‌ای برای رسیدن به تاریخ شروع آتش‌بس میان ایران و عراق بود.
در این مدت، تجازو عراق به خاک ایران ادامه داشت. به گفته مقام‌های نظامی ایران، در یک مورد عراق ۶۰۰ نفر از نیروهای ارتش ایران را یک جا به اسارت برده بود. عراق از سلاح‌های شیمیایی در این مقطع استفاده می‌کرد و از جمله، غیرنظامیان ایرانی در اشنویه در آذربایجان غربی را با بمب شیمیایی هدف گرفته بود.
سرانجام در هفدهم مرداد ۱۳۶۷، شورای امنیت سازمان ملل متحد با حضور «محمدجعفر محلاتی»، نماینده دایم ایران و «عصمت کتانی»، نماینده دایم عراق در این سازمان تشکیل جلسه داد. «خاویر پرز دکوئیار»، دبیرکل سازمان ملل در این جلسه از دو کشور خواست تا از ساعت سه بامداد روز ۲۹ مرداد ۱۳۶۷ آتش‌بس را در کلیه جبهه‌ها رعایت کنند. رییس دوره‌‌ای شورای امنیت موافقت اعضا با این تاریخ را اعلام کرد و قرار شد مذاکرات صلح از سوم شهریور در ژنو شروع شوند اما تا پیش از آن، هر دو کشور از عملیات خصمانه علیه یک‌دیگر خودداری کنند.
جمهوری اسلامی ایران در همین روز، نامه‌‌ای به دبیرکل سازمان ملل نوشت و موافقت خود را با ترک مخاصمات از ۱۷ مرداد اعلام کرد و تاریخ آتش بس در روز ۲۹ را رسما پذیرفت.
مذاکرات صلحی که دو کشور با میانجیگیری دبیرکل سازمان ملل متحد بر سر آن موافقت کرده بودند، در ژنو شروع شد اما به ثمر نرسید. علیرغم گذشت ۳۱ سال از پایان جنگ تاکنون، قرارداد صلحی میان ایران و عراق به امضا نرسیده و وضعیت رسمی حقوقی میان دو کشور هم‌چنان آتش‌بس است. غرامت جنگی در حال فراموشی است و حتی برخی از مفاد قطعنامه هم هنوز اجرا نشدهاند.
برخلاف موافقت عراق با آتش‌بس و همزمان عقب‌نشینی به مرزهای بین‌المللی و آزادی اسیران جنگی، بخش‌هایی از خاک ایران تا دو سال بعد در اشغال ارتش عراق باقی ماند و مساله اسیران هم حل و فصل نشد. تنها چند روز پیش از حمله به کویت و اشغال این کشور، «صدام حسین» در نامه‌‌ای سرگشاده به تاریخ ۲۳ مرداد ۱۳۶۹ به اکبر هاشمی رفسنجانی، رییس جمهوری وقت ایران، اعلام کرد که از ۲۶ مرداد عقب نشینی نیروهای عراقی از خاک ایران و تبادل اسرا را آغاز می‌کند.
اجرای کامل مفاد آتش‌بس و عقب‌نشینی به مرزهای بین‌المللی که نیروهای ایرانی تصور می‌کردند از لحظه اعلام پذیرش قطعنامه ۵۹۸ از رادیو شروع شده است، عملا دو سال طول کشید و خسارات مالی و جانی بسیاری به ایرانیان تحمیل کرد که بخش بزرگی از آن به دلیل ناشیگیری ایران در چگونگی پذیرش و اعلام شروع آتش‌بس بود.
مطالب مرتبط:
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر