در شروع جنگ هشت‌ساله، نیروی دریایی ارتش ایران، به لحاظ آموزش و تجهیزات در شرایط برتری نسبت به عراق قرار داشت. این برتری به میزانی بود که حدود دو ماه بعد از شروع رسمی جنگ، و در شرایطی که در جبهه‌های زمینی برتری با عراقی‌ها بود، نیروی دریایی ایران موفق شد بخش بزرگی از نیروی دریایی عراق را نابود کند. به مناسبت این پیروزی، روز هفتم آذر در تقویم رسمی ایران، به‌عنوان نیروی دریایی نام‌گذاری شد.
اما باوجود زمین‌گیر شدن نسبی نیروی دریایی عراق، این کشور با افزایش خرید جنگنده‌ها و موشک‌های هوا به دریا، حمله به کشتی‌های تجاری ایرانی را در دستور کار قرار داد. عراق این حملات را، از سال ۱۳۶۰ آغاز کرد و تا سال ۱۳۶۳، به‌تدریج توسعه داد. ایران نیز، هرچند در ابعادی کوچک‌تر، به تلافی پرداخت. حملات عراق اما در سال ۱۳۶۳ و به دنبال مجهز شدن این کشور به جنگنده‌های فرانسوی سوپراتاندار -مجهز به موشک‌های اگزوسه- وارد فاز جدیدی شد.
این هواپیماها، به ارتش عراق امکان می‌دادند تا شناورها و تاسیسات نفتی ایران را در فاصله دورتر و با کارآمدی بیشتری هدف بگیرد. نتیجه نیروی هوایی عراق با حمله به جزیره خارک، که برای صادرات نفت ایران از اهمیت تعیین‌کننده‌ای برخوردار بود، تهران را تحت‌فشار قرار داد. باوجوداین، ایران توانست با بازسازی خسارت‌های وارده به خارک و با صدور نفت از جزایر دورتر از عراق -مانند سیری یا لارک- تاثیر حملات جدید را به میزان قابل‌توجهی جبران کند.
در بهمن ۱۳۶۳، عراق با استفاده از موشک اگزوسه یک نفت‌کش حامل نفت ایران را غرق کرد (نفت‌کش لیبیایی نپتونیا)، و این در حالی بود که حملات قبلی به نفت‌کش‌ها، باوجود خسارت زدن به آن‌ها، باعث غرق شدن کامل نشده بود. در طول سال ۱۳۶۳، به‌طورکلی ایران و عراق بیش از هر زمان دیگری از آغاز جنگ، کشتی‌های تجاری حامل واردات یا صادرات همدیگر را مورد هجوم قرار دادند. از آغاز سال ۱۳۶۴، حملات عراق به تاسیسات صدور نفت تا حدی افزایش پیدا کرد که صادرات ایران با مشکلات کم‌سابقه مواجه شد.
در چنین شرایطی بود که در اواخر شهریور ۱۳۶۴، نیروی دریایی سپاه پاسداران به دستور آیت‌الله خمینی تشکیل شد. این نیرو، در جریان عملیات والفجر ۸ که در بهمن و اسفند ۱۳۶۴ انجام شد و به تصرف شبه‌جزیره فاو عراق انجامید، نقش تعیین‌کننده‌ای را بر عهده گرفت. نیروی دریایی سپاه، البته غیر از شناورهای مخصوص حمل نیرو و تجهیزات، که در جریان عملیات زمینی به کمک نیروی زمینی سپاه می‌آمدند، به قایق‌های تندرو نیز مجهز بود که به‌مرور بیشتر و مجهزتر شدند (تعداد این قایق‌ها، در اواخر جنگ به ۸۰۰ فروند می‌رسید.)
در شهریورماه ۱۳۶۵، نخستین عملیات سپاه در خلیج‌فارس به نام کربلای ۳ انجام شد که با تخریب اسکله‌های نفتی البکر و الامیه عراق، کنترل آن کشور بر مرزهای آبی خود را با مشکلات جدی مواجه کرد. البکر و الامیه در آذر ۱۳۵۸ به دست نیروی دریایی ارتش منهدم شده بودند و در سال‌های بعد، عراقی‌ها به دنبال تشدید حملات نیروی دریایی، هر دو اسکله را تخلیه کرده بودند. ولی از ۱۳۶۳ به بعد، عراق در این دو اسکله تجهیزات و رادارهای نظامی مستقر کرده بود تا از آن‌ها، برای انجام عملیات در خلیج‌فارس استفاده کند.
در سال ۱۳۶۵، ایران همچنین شروع به هدف گرفتن کشتی‌های کشورهای متحد صدام حسین کرد که در جنگ به عراق کمک می‌کردند. تهران تاکید داشت که این کشورها و مشخصا کویت، عملا با کشتی‌های خود برای عراق کالا و نفت حمل می‌کنند.
با افزایش تلفات کشتی‌های تجاری در خلیج‌فارس، کویت در اواخر ۱۳۶۵ از آمریکا و شوروی درخواست کرد تا کشتی‌های کویتی را تحت پرچم و حفاظت خود قرار بدهند. شوروی اولین کشوری بود که با این درخواست موافقت کرد و از ابتدای ۱۳۶۶، نفت‌کش‌های حامل نفت کویت را تحت حمایت خود گرفت. در نیمه اردیبهشت همان سال، نیروی دریایی سپاه در نخستین عکس‌العمل خود به اسکورت دریایی شوروی، یک نفت‌کش آن کشور را موردحمله قرار داد. به فاصله دو هفته، یک نفت‌کش دیگر شوروی در اجازه کویت بود، به مین رهاشده از سوی نیروی دریایی سپاه برخورد کرد.
آمریکایی‌ها نیز با کمی تاخیر، با درخواست کویت موافقت کردند. ارتش آمریکا از اواخر اردیبهشت ۱۳۶۶ تدارک برای پرچم گذاری نفت‌کش‌های کویتی را شروع کرد و از اواخر تیر، به اسکورت این نفت‌کش‌ها پرداخت.
در اوایل مرداد، نخستین کاروان نفت‌کش‌های کویتی تحت حمایت آمریکا از تنگه هرمز گذشت، ولی در ادامه مسیر، نفت‌کش بریجتون که در این کاروان بود، به یک مین دریایی سپاه برخورد.
در اواخر شهریور ۱۳۶۶، نیروی دریایی آمریکا یک کشتی تجاری ایران به نام «ایران اجر» را توقیف و غرق کرد. آمریکایی‌ها گفتند که این کشتی در حال حمل مین‌های دریایی سپاه بوده، ولی ایران این ادعا را رد کرد. در جریان حمله بالگردهای آمریکایی به ایران اجر، دستکم ۳ نفر از خدمه آن کشته شدند.
در نیمه مهرماه، بالگردهای آمریکایی با تعدادی از قایق‌های سپاه پاسداران در خلیج‌فارس درگیر شدند که به کشته‌شدن ۸ نفر از نیروهای سپاه انجامید. در مقابل، پرسنل نیروی سپاه با استفاده از یک موشک آمریکایی استینگر -که از طریق مجاهدان افغان در اختیار آن‌ها قرارگرفته بود- یک بالگرد آمریکایی را سرنگون کردند.
از اواخر مهر، جمهوری اسلامی دور جدیدی از حملات خود در خلیج‌فارس را، با استفاده از موشک‌های سطح به دریای کرم ابریشم -که تازه از چین دریافت کرده بود- کلید زد. با نخستین شلیک‌های کرم ابریشم، ایرانی‌ها یک نفت‌کش آمریکایی و یک نفت‌کش کویتی دارای پرچم آمریکا را در سواحل کویت موردحمله قرار دادند. در واکنش، نیروی دریایی آمریکا دو سکوی نفتی ایران به نام‌های «رخش» و «رستم» را، که برای پشتیبانی عملیات سپاه استفاده می‌شدند، منهدم کردند.
اوج درگیری‌های دو طرف در اواخر فروردین ۱۳۶۷ رخ داد که ناو آمریکایی «ساموئل بی‌رابرتز» آمریکا به یک مین سپاه برخورد کرد و منفجر شد. نیروی دریایی آمریکا در پاسخ، دو سکوی نفتی «سلمان» و «نصر» و دو ناوچه نیروی دریایی ایران به نام‌های «جوشن» و «سهند» را، که مدافع سکوها بودند، منهدم کرد. در واکنشی متقابل، قایق‌های سپاه به یک اسکله نفتی امارات متحده عربی حمله کردند که به غرق شدن یک یدک‌کش آمریکایی انجامید.
با تشدید تنش در خلیج‌فارس، در ۱۲ تیر ۱۳۶۷ ناو یواس‌اس وینسنس آمریکا یک هواپیمای ایرباس مسافربری ایران را با ۲۹۰ مسافر هدف موشک قرار داد که به کشته شدن تمام مسافران آن انجامید. آمریکایی‌ها بعدا گفتند که این ایرباس را با یک اف ۱۴ ایرانی اشتباه گرفته‌اند. در پی این واقعه، سپاه به عملیات مین‌گذاری خود در خلیج‌فارس شدت بخشید. ولی ساقط شدن ایرباس ایرانی، نگرانی شدید مقام‌های ایرانی را از تبعات ادامه درگیری در خلیج‌فارس به دنبال داشت و حتی بعد از پذیرش قطعنامه، اکبر هاشمی رفسنجانی از این واقعه به‌عنوان یکی از مجموعه عوامل تاثیرگذار بر تصمیم جمهوری اسلامی به پایان جنگ یاد کرد.
در طول جنگ ایران و عراق، مجموعا بیش از ۵۰۰ کشتی در خلیج‌فارس موردحمله دو کشور قرار گرفتند. تا قبل از سال ۱۳۶۶، نقش عراقی‌ها در حمله به کشتی‌ها در خلیج‌فارس، به‌مراتب بیشتر ایران بود. ولی از سال ۱۳۶۶، با افزایش شدید فعالیت نیروی دریایی سپاه از یک‌سو و مجهز شدن ایران به موشک‌های کرم ابریشم از سوی دیگر، دو کشور به میزانی تقریبا مساوی به کشتی‌ها حمله کردند. حتی میزان حملات ایران به کشتی‌های در خلیج‌فارس، در سال ۱۳۶۷ بیشتر از عراق شد.
مطالب مرتبط:
سپاه در جنگ هشت ساله (بخش اول): رویارویی با ارتش
سپاه در جنگ هشت ساله (بخش دوم):هزینه درگیری پاسداران در سیاست
سپاه در جنگ هشت ساله (بخش سوم): بیرون راندن عراق از ایران و رویای فتح فلسطین
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر