دولت جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده است در پنجمین و آخرین گام خود در کاهش تعهداتش در توافق هسته‌ای برجام به همه محدودیت‌های عملیاتی خود در توافق پایان می‌دهد. معنی این تصمیم و پیامدهای آن چیست؟
پایان همه محدودیت‌های عملیاتی یعنی چه؟
توافق هسته‌ای برجام در برخی از جنبه‌های برنامه اتمی جمهوری اسلامی ایران وقفه ایجاد کرده بود. سطح خلوص غنی‌سازی، میزان کمی اورانیوم غنی‌شده و آب سنگین، تعداد سانتریفیوژ یا ماشین‌های غنی‌سازی اورانیوم، تحقیق و توسعه برای ساخت سانتریفیوژهای جدید ازجمله این محدودیت‌ها بود. ایران از سالگرد خروج آمریکا از برجام در چهار مرحله اجرای برخی از این تعهدات را کاهش داده بود و فقط به «محدودیت در تعداد سانتریفیوژها» پایبند مانده بود که در گام آخر، اجرای این محدودیت را هم خاتمه داد.
آیا ایران از برجام خارج شده است؟
ایران هنوز رسما در توافق برجام حاضر است و نظارت‌هایی که این توافق تنظیم کرده بود همچنان ادامه دارد. دولت جمهوری اسلامی ایران گفته است همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همانند سابق ادامه خواهد یافت یعنی بازرسان آژانس مطابق توافق برجام می‌توانند به بازرسی و نظارت بر برنامه اتمی جمهوری اسلامی ایران ادامه بدهند. تا زمانی که این نظارت‌ها ادامه دارد و ایران رسما خروج از توافق را اعلام نکرده، نمی‌توان جمهوری اسلامی ایران را از برجام خارج‌شده تلقی کرد.
پیامد احتمالی تصمیم ایران چیست؟
رهبران سه کشور بریتانیا، فرانسه و آلمان که شرکای اروپایی جمهوری اسلامی ایران در توافق برجام هستند، از تصمیم جدید ایران انتقاد کرده و خواستار بازگشت تهران به اجرای کامل تعهدات اتمی شده‌اند. این سه کشور ماه گذشته تهدید کرده بودند که اگر ایران گام تازه‌ای در کاهش تعهدات خود بردارد، ممکن است سازوکار بررسی نقض توافق برجام را فعال کنند.
سازوکار بررسی نقض برجام چه کارکردی دارد؟
درصورتی‌که هریک از طرف‌های توافق برجام اشکال عمده‌ای به اجرای تعهدات طرف مقابل بگیرد، می‌تواند این موضوع را در کمیسیون مشترکی که همه کشورهای عضو برجام عضو آن هستند مطرح کند. در صورت ادامه نارضایتی می‌شود سازوکار بررسی نقض احتمالی تعهدات فعال شود. این سازوکار می‌تواند باعث بازگشت همه تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل و به دنبال آن تحریم‌های اتحادیه اروپا شود.
فعال شدن سازوکار به معنی بازگشت خودکار تحریم‌هاست؟
اگر کشورهای عضو برجام سازوکار بررسی نقض این توافق را به جریان بیندازند، این ضرورتا به معنی بازگشت خودکار تحریم‌های شورای امنیت نیست. کشورهای عضو توافق می‌توانند موضوع مورد شکایت خود را به کمیسیون مشترک ارجاع کنند. کمیسیون پانزده روز زمان خواهد داشت تا موضوع را فیصله دهد، مگر اینکه این زمان با اجماع تمدید شود. به دنبال این جلسات اگر هرکدام از اعضا معتقد باشد که موضوع اختلاف حل نشده، می‌توانند آن را به نشستی در سطح وزیران امور خارجه ارجاع دهد.
وزیران پانزده روز دیگر فرصت خواهند داشت تا موضوع را حل کنند مگر اینکه این زمان با اجماع تمدید شود. هم‌زمان با این جلسات، موضوع توسط یک هیات مشورتی که متشکل از سه عضو خواهد بود (یکی از سوی هر یک از طرف‌های درگیر در اختلاف و طرف سوم مستقل) قابل‌بررسی است.
هیات مشورتی می‌بایست نظریه غیر الزام‌آوری را به طرفین اختلاف ظرف حداکثر پانزده روز ارائه کند. چنانچه، متعاقب این فرایند سی‌روزه موضوع بازهم فیصله پیدا نکرد، کمیسیون مشترک در کمتر از پنج روز نظریه هیات مشورتی را با هدف حل موضوع بررسی خواهد کرد. اگر بازهم اختلاف باقی مانده باشد و طرف شاکی هم اصرار داشته باشد که مساله پیگیری نشده، می‌تواند تعهدات خود را به‌صورت کامل یا جزئی متوقف کند یا موضوع را به شورای امنیت ارجاع دهد. ایران تاکنون به این مرحله رسیده و بخش گسترده‌ای از تعهدات خود را متوقف کرده است. حالا اگر طرف‌های ایران بخواهند می‌توانند همین مسیر را طی کنند و اگر مساله حل نشد، موضوع را به شورای امنیت بفرستند.
تحریم‌های سازمان ملل چگونه بازمی‌گردد؟
درصورتی‌که موضوع اختلاف به شورای امنیت سازمان ملل متحد کشیده شود، شورای امنیت باید پیش‌نویس قطعنامه‌ای را «برای تداوم لغو تحریم‌ها» به رای‌گیری بگذارد. در این شیوه از رای‌گیری استفاده از «حق وتو» به نفع ایران بی‌اثر شده چراکه موضوع قطعنامه بازگشت تحریم‌ها نیست بلکه ادامه لغو آن است بنابراین هیچ کشوری نمی‌تواند بازگشت تحریم‌ها را وتو کند. در این مرحله برای اینکه قطعنامه‌های قبلی سازمان ملل همچنان علیه ایران احیا نشود، همه اعضای دائم شورای امنیت باید به پیش‌نویس قطعنامه رای مثبت بدهند.
بازگشت خودکار تحریم‌ها چیست؟
اگر موضوع اختلاف به شورای امنیت کشیده شد و قطعنامه شورا ظرف سی روز از تاریخ ابلاغ موضوع به تصویب نرسیده باشد و اعضای شورا هم در این مدت تصمیم دیگری هم نگرفته باشد، قطعنامه‌های سابق شورای امنیت سازمان ملل متحد پس از گذشت سی روز از ارجاع موضوع، به‌طور خودکار دوباره اعمال خواهند شد. این همان مکانیزم ماشه یا بازگشت خودکار تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه جمهوری اسلامی ایران است که برای این طراحی‌شده که سکوت شورای امنیت مانع اقدامات تنبیهی نشود.
مطالب مرتبط:
پرونده برجام؛ چرا اروپا در نهایت تسلیم آمریکا می شود؟
تماس رسمی نماینده ایران با دولت ترامپ درباره مشکلات تازه بر اثر تحریم‌ها
افزایش خلوص غنی‌سازی اورانیوم ایران؛ حالا چه می شود؟
پیامدهای تحریم نفت ایران توسط آمریکا چه زمانی آشکار می شود؟
بازگشت تحریم‌ها؛ بنزین پتروشیمی در راه است؟
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر