این گزارش خلاصه گفت‌وگوی زنده ایران‌وایر است که هر دوشنبه ساعت ده شب تهران از شبکه‌های اجتماعی ایران‌وایر قابل‌دسترسی است. آیدا قجر روزنامه‌نگار و از همکاران ما در ایران‌وایر که دو سال است به‌طور تخصصی در مورد پناهجویان و زندگی پناهجویی کار می‌کند و در روزهای اخیر برای پیگیری گزارش‌هایش به یونان سفر کرده است. شب گذشته در گفت‌وگوی زنده ایران‌وایر روایت‌های تکان‌دهنده‌ای از زندگی پناهجویان در یونان ارائه داد.
«در جزیره لسبوس یونان که بیش از ۲۵ هزار پناهجو در آن گیر کرده‌اند و یکی از دروازه‌های اصلی ورود پناهجو به یونان است چند نفری گواهی اچ‌آی‌وی مثبت بودن خود را به من نشان دادند و تایید کردند که خودشان با کسی که آلوده به ویروس اچ‌آی‌وی بوده هم‌بستر شده‌اند تا از او این ویروس را بگیرند و بتوانند برگه آسیب‌پذیری بگیرند و از جزیره خارج شوند. یک مرد ترنس اچ‌آی‌وی مثبت می‌گفت برخی از پناهجویان به او مراجعه می‌کنند و از او می‌خواهند در مقابل جای خواب، یا پول یا هر چیز دیگری، با او هم‌بستر شده تا اچ‌آی‌وی بگیرند. کسان دیگری را هم دیدم که همین موضوع را برای من روایت می‌کردند.»
این تصویر آخرالزمانی از پناه‌جویانی که خودشان را عمدا به ویروس یکی از بیماری‌های مرگبار آلوده می‌کنند با تصویری که برخی از پناهجویان از یونان دارند هیچ همخوانی ندارد: «یونان، دروازه اتحادیه اروپا است و با رسیدن به آنجا ما عملا نصف راه را رفته‌ایم. از یونان به بعد کارمان آسان‌تر است چون مرزها چندان کنترلی ندارند. حالا اگر در یونان هم مدتی منتظر بمانیم چندان مساله‌ای نیست، از اینجا که بدتر نیست.»
این روایت آشنا را ما از بسیاری از پناه‌جویانی می‌شنویم که تلاش می‌کنند خود را به یونان و از مسیر یونان به یکی از کشورهای پناهنده‌پذیر اروپایی برسانند. روایتی که نسبت چندانی با واقعیت زندگی پناهجویی در یونان و دشواری‌های اقامت طولانی‌مدت اجباری در کمپ‌های پناهندگان در جزایر سه‌گانه این کشور نداد. یونان برای پناهجویی که هیچ تصوری از آن ندارد در آتن و چند هفته یا چند ماه انتظار در آنجا خلاصه می‌شود.
اما درواقع «یونان پناهجویی» برای کسانی که از رایج‌ترین راه ممکن یعنی راه دریا خود را به این کشور می‌رسانند بیش از هر چیز در کمپ‌های سه جزیره لسبوس، ساموس و خیوس خلاصه می‌شود. جزیره‌هایی که خروج از آن برای پناهجویان بسیار دشوار است و البته دشوارتر از آن تاب آوردن روزها، هفته‌ها و ماه‌های انتظار در این جزیره‌ها برای رهایی از آنچه از سوی پناهجویان گرفتار در این جزیره‌ها، جهنم یونان خوانده می‌شود
آیدا قجر، روزنامه‌نگار و عضو تحریریه ایران‌وایر، بیش از دو سال است به‌صورت تخصصی روی مساله پناهجویان و مهاجرت کار می‌کند و در روزهای اخیر برای پیگیری گزارش‌هایش به یونان بازگشته است. او در گفت‌وگوی زنده ایران‌وایر که هر دوشنبه ساعت ده شب به‌وقت‌ایران از تمام شبکه‌های اجتماعی ایران‌وایر در دسترس است، می‌گوید وضعیت زندگی پناهجویی در این جزایر به‌مراتب از سال‌های پیش بدتر هم شده است: «من چند روزی در جزیره لسبوس بودم، وضعیت برای پناهجویان از پیش به‌مراتب بدتر شده است. تعداد پناهجویان متقاضی در این جزایر، در آتن و سایر شهرهای یونان بیشتر شده است و در مقابل امکانات در همان حد سابق است و علاوه بر این، قوانین در دولت جدید یونان هم به ضرر پناهجویان تغییر یافته است.»
آیدا قجر می‌گوید پناه‌جویانی که خودشان را از راه دریا به یونان می‌رسانند درواقع به یکی از این سه جزیره می‌رسند که فاصله کمی با خاک ترکیه دارند. جزیره لسبوس مقصد عموم پناهجویان ایرانی است و برای بسیاری از آنان به زندانی بدل می‌شود که گریختن از آن بسیار دشوار است: «سال ۲۰۱۶ دولت ترکیه، یونان و اتحادیه اروپا توافق کردند که همه پناهجویان و مهاجرانی که از راه دریا به این جزایر می‌رسند باید در همان جزایر برایشان پرونده پناهجویی گشوده شود و پروسه پناهجویی را همان‌جا طی کنند و تازه پس از پایان این پروسه که ممکن است تا دو سال هم طول می‌کشد و درصورتی‌که به‌عنوان پناهنده پذیرفته شوند می‌توانند از جزیره خارج شوند و به یکی از شهرهای دیگر یونان بروند.»
او می‌گوید دولت جدید یونان تصمیم گرفته است رسیدگی به پرونده‌های پناهجویان در زمان کوتاه‌تری انجام شود اما این برخلاف آنچه در ظاهر می‌نماید به زیان پناهجویان است و وکلا و فعالان حقوق بشری از این تصمیم انتقاد کرده‌اند چون معتقدند عده بیشتری بدون بررسی دقیق رد می‌شوند و به ترکیه یا کشور خودشان دیپورت می‌شوند.
به گفته خانم قجر یکی از پلیس‌های جزیره لسبوس به او گفته است تعداد پناهجویان در جزیره از تعداد مردم محلی بیشتر شده است: «آمار در یونان چندان دقیق نیست اما برای داشتن تصویری از وضعیت بد نیست بدانید که کمپ موریا در جزیره لسبوس، برای اسکان ۳۶۰۰ نفر طراحی شده است اما بنا بر آمار غیررسمی پلیس، در کمپ موریا اکنون بیش از ۲۰ هزار نفر پناهجو اسکان داده شده‌اند. در جزیره ساموس هم در کمپی که برای ۷۰۰ نفر طراحی شده است ۷ هزار پناهجو اسکان داده شده‌اند. در لسبوس هم مساله فقط کمپ موریا نیست، خارج از کمپ هم در جنگل‌های اطراف آن، پناهجویان زیادی هستند و چادرهای زیادی برپا شده است و این‌ها وضعشان حتی از ساکنان داخل کمپ هم بدتر است.»
کودکان پناهجو از قربانیان اصلی دشواری‌های زندگی پناهجویی هستند. به گفته آیدا، این کودکان که در مسیر پناهجویی سختی‌های زیادی را تجربه می‌کنند، شاهد خشونت عریان قاچاقچیان و پلیس هستند و جانشان بارها به خطر می‌افتد در داخل کمپ هم از بقیه بیشتر آسیب می‌بینند و حتی بازی‌های کودکانه آن‌ها به این تجربه دردناک گره خورده است. این کودکان در کمپ شاهد قتل و درگیری روزانه هستند و از بدیهی‌ترین حقوق هر کودکی محروم هستند: «این بچه‌ها از درس خواندن و مدرسه رفتن هم محروم هستند. برای نمونه فقط در داخل کمپ موریا بیش از ۲ هزار کودک وجود دارند اما تنها نزدیک به ۵۰ نفر از آن‌ها در بیرون از کمپ از کلاس‌های نیمه‌وقتی که گروه‌های حقوق بشری دایر کرده‌اند بهره می‌برند. مساله هم فقط این نیست. از بچه‌ها چون بازداشت نمی‌شوند همچنین به‌عنوان پخش‌کننده مواد مخدر استفاده می‌شود و عملا زندگی آن‌ها تباه می‌شود.»
زنان هم در این کمپ‌های پناهندگی آسیب‌های زیادی را تجربه می‌کنند. به گفته آیدا، بخش کوچک محافظ شده‌ای از کمپ موریا در اختیار حدود ۲۰۰ زن تنها یا مادرانی است که همراه با دخترانشان پناهجو شده‌اند: «اما این وضعیت زنان مقیم کمپ را از آزار جنسی محافظت نمی‌کند. با زنان زیادی در کمپ صحبت کرده‌ام که آزار جنسی دیده‌اند. حمله و اقدام به تجاوز زنان ساکن کمپ را تهدید می‌کند. در حدی که برخی از زنان ماه‌ها از بخش مخصوص زنان که در آن امنیت نسبی دارند خارج نمی‌شوند تا جانشان به خطر نیفتد و مردان متجاوز مزاحمشان نشوند.»
مساله دارو و درمان هم یکی دیگر از معضلات پناهجویان در جزایر است. به گفته آیدا درحالی‌که سازمان پزشکان بدون مرز در ورودی اردوگاه چادر دارد اما عملا فاقد امکانات هستند و بیماری‌های کودکان، زنان و یا کسانی که در دعوا و درگیری حتی دست و پایشان می‌شکند بدون درمان جدی رها می‌شوند: «پناهجویان می‌گویند برای هر دردی و هر مرضی درنهایت چند قرص مسکن بدهند و در بسیاری از موارد هم تنها توصیه می‌کنند آب بخورید. مادری به من می‌گفت درحالی‌که کودکش خون بالا آورده است پزشکان به او گفته‌اند چیزی نیست و خودش خوب می‌شود. کودکی دیگر به خاطر نوشیدن آب آلوده جانش را از دست داده است. در کمپ همچنین مساله و مشکل خودکشی و خودزنی بسیار بالاست. به بیان روشن‌تر وضعیت کمپ، شبیه یک شهر جنگ‌زده ویران است که در آن هیچ امکاناتی وجود ندارد.»
به گفته آیدا قجر، یکی از راه‌های خروج از جزیره و رفتن به آتن، گرفتن تاییدیه پزشکی دال بر ابتلا به یکی بیماری خاص است که نشان می‌دهد این فرد آسیب‌پذیر است و در جزیره نمی‌تواند بماند: «در یک نمونه من یک زوج خانم لزبین را می‌شناختم که هرچند کرولال بودند و طبعا آسیب‌پذیر اما این برگه تاییدیه وضعیت را پس از یک سال دوندگی گرفتند و توانستند از جزیره خارج شوند.»
اما فجایع زندگی پناهجویی در کمپ موریا تنها به این موارد ختم نمی‌شود و وضعیت دست‌کم در یک مورد دیگر هم به شکلی است که می‌توان آن را کاملا آخرالزمانی تعبیر کرد. آیدا می‌گوید برخی از پناهجویان تصور می‌کنند ابتلا به ویروس اچ‌آی‌وی (به تعبیر رایج ایدز) یکی از مواردی است که فرد را آسیب‌پذیر نشان می‌دهد و برای همین کسانی عمدا خود را به این ویروس آلوده می‌کنند: «چند نفری نتیجه گواهی آزمایشگاه را به من نشان دادند که در آن تائید شده بود که این‌ها اچ‌آی‌وی مثبت هستند. این‌ها به من می‌گفتند خودشان با کسی که آلوده به ویروس اچ‌آی‌وی بوده است هم‌بستر شده‌اند تا از او این ویروس را بگیرند و بتوانند برگه آسیب‌پذیری بگیرند و از جزیره خارج شوند. یک مرد ترنس اچ‌آی‌وی مثبت می‌گفت که برخی از پناهجویان به او مراجعه می‌کنند و از او می‌خواهند در مقابل جای خواب، یا پول یا هر چیز دیگری، با او هم‌بستر شده تا اچ‌آی‌وی بگیرند. کسان دیگری هم دیدم که همین موضوع را برای من روایت می‌کردند. هرچند وکلا معتقدند این راه احتمالا جواب نمی‌دهد چون به‌عنوان ناقل اچ‌آی‌وی شناخته می‌شوند.»
آیدا قجر می‌گوید اکثر کسانی که او با آن‌ها در آتن و یا کمپ موریا در لسبوس صحبت کرده است هیچ تصوری از آنچه در یونان در انتظار آن‌هاست نداشته‌اند: «این‌ها از جنگ، سرکوب یا خشونت خانگی گریخته‌اند اما عملا به اقرار سازمان‌ها حقوق بشری آنچه در یونان با آن مواجه شده‌اند یک فاجعه بشری تمام‌عیار است. در کمپ موریا، وضعیت بهداشت و درمان و دارو و تغذیه و آب گرم و الکتریسیته فاجعه است و جنگ و درگیری همیشه در جریان است و درنتیجه استعمال مواد مخدر و سومصرف الکل و زیر فشار سنگین زندگی در این کمپ، این خشونت به‌صورت روزانه دیده می‌شود. کودکی به من می‌گفت به چشم خودش بریده شدن سر یک نفر را در یک دعوا در کمپ دیده است.»
آیدا می‌گوید اما همه مساله هم این جزایر نیست و در خود آتن هم برخی از پناهجویان حتی نمی‌توانند کمپ گیر بیاورند و در خیابان می‌خوابند و درنهایت هم یا نمی‌توانند رد و به کشورهای دیگر وارد شوند و یا اگر در خود یونان پذیرفته شوند عموما به صف بیکاران و بی‌آینده‌های این کشور ورشکسته خواهند پیوست. آیدا می‌گوید در این شرایط دردناک شاید مردم خودشان بتوانند به همدیگر کمک کنند: «امیدوارم ایرانیانی که تخصص دارند و می‌توانند برای ارائه خدمات درمانی و روان‌پزشکی کمک کنند به اینجا بیایند و اگر توان مالی دارند به شکلی اینجا حضور داشته باشند و به این مردم رهاشده که بدیهی‌ترین حقوق انسانی‌ها آن‌ها نادیده گرفته شده است کمک کنند. ما ناچاریم خودمان به خودمان کمک کنیم.»
شما هم می‌توانید خاطرات، مشاهدات و تجربیات خود از قاچاق انسان، پناهندگی و مهاجرت به اشتراک بگذارید. اگر از مسئولان دولتی یا افراد حقیقی و حقوقی که حق شما را ضایع کرده‌اند و یا مرتکب خلاف شده‌اند شکایت دارید، لطفاً شکایت‌های خود را با بخش حقوقی ایران وایر با این ایمیل به اشتراک بگذارید: [email protected]
روایت‌های آیدا قجر از پناهجویان در یونان را بخوانید:
روایت چهاردهم؛دنیای پناهجویی در یونان در نگاهی گذرا
روایت پانزدهم؛آرش همپای: پناهجویی در یونان گروگان‌گیری است
روایت شانزدهم؛ خاطرات چند کودک پناهجو؛ سه ساعت در صندوق عقب ماندیم
روایت هفدهم؛ زن باردار افغانستانی: یونان مردابی برای پناه جویان است
روایت هجدهم؛رضا: مرزها با گذشتن از جغرافیاهای مختلف تمام نمی‌شوند
روایت نوزدهم؛کمپ‌های اطراف آتن؛ اینوفتیا و مالاگاسی
روایت بیستم؛ زنی اسیر چنگ‌های قاچاق‌بر
روایت بیست و یکم؛ سهراب: کاش فقط یک‌بار دیگر خانواده‌ام را ببینم
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر