چرا افغانستانی های مقیم ایران به اروپا پناهنده می شوند؟‌

ناهید مهاجر، شهروند خبرنگار، نیشابور

چهار ماه از رفتن «عبدالعزیز» به آلمان می گذرد اما هنوز در اردوگاه پناهندگان منتظر است تا به درخواست پناهندگی اش رسیدگی شود.

عبدالعزیز ۱۲ سال پیش وقتی 15 ساله بود، همراه خانواده اش از شهر قندهار افغانستان به مشهد مهاجرت کرد؛ شهری که ده ها نفر دیگر از اقوام و بستگانش در آن زندگی می کردند. تا پیش از رفتنش به آلمان، عبدالعزیز مانند پدرش به شغل تراش‌کاری مشغول بود. درآمد نسبتا خوبی هم داشت اما چند ماهی پیش به توصیه دوستانش، راهی اروپا شد.

از سال 1357 به دنبال جنگ شوروی با افغانستان، بسیاری از تبعه های این کشور به کشورهای همسایه مهاجرت کردند. حدود سه میلیون نفر از آن ها هم به شهرهای مختلف ایران، به ویژه مشهد، تربت حیدریه، تایباد، زاهدان و زابل پناه آوردند.
پس از پایان این جنگ، برخی از مهاجران راهی کشور خود شدند اما دیری نگذشت که جنگ های داخلی در افغانستان به راه افتاد و به دنبال آن، حکومت افراطی «طالبان» بر سر کار آمد. همین عامل دوباره سبب شد شمار زیادی از افغانستانی ها از شهرهای مرزی، از جمله هرات، فراه و نیمروز راهی ایران شوند و یا به زندگی خود در ایران ادامه دهند.

عبدالعزیز بعد از کلی کلنجار رفتن با خانواده، عاقبت آن ها را راضی کرد تا برای رسیدن به زندگی بهتر، راهی آلمان شود. بخشی از سرمایه خود را به دلار تبدیل کرد و با جمعی دیگر از هم سن و سال هایش به مقصد آلمان، راهی ارومیه شدند تا از آن جا با راهنمایی یکی قاچاق چی، از راه کوه و کمر و دریا خود را به ترکیه و یونان و بعد هم آلمان برسانند.

آن ها مانند هزاران مهاجر غیرقانونی دیگر، سفر پر خطری داشتند. ممکن بود توسط ماموران مرزی ایران و یا ترکیه دستگیر شوند و یا فردی که قرار بود آن ها را به سرزمین رویاهایشان برساند، زیر قولش بزند و پول هایشان را بگیرد و در کوه های صعب العبور و یا دریا به حال خود رهایشان کند. اما بخت با آن ها همراه بود و توانستند بعد از 15 روز، خودشان را به آلمان برسانند و در اردوگاه مستقر شوند. حالا چشم آن ها به اداره مهاجرت آلمان است که زودتر به کارشان رسیدگی کند تا بتوانند در بازار کار این کشور جایی برای خود دست و پا کنند و به آرزویشان برسند.

ماجرای سفر عبدالعزیز به اروپا این روزها قصه زندگی خیلی از مهاجران افغانستانی است که نه از ترس جنگ و آوارگی بلکه به دنبال زندگی بهتر و آزادی های بیش تر، خطرات این سفر را به جان می خرند  و از ایران راهی اروپا می شوند.

یک مهاجر افغانستانی مقیم مشهد در این رابطه می گوید: «کشورهای اروپایی، به ویژه آلمان تبلیغات گسترده ای برای جذب مهاجران افغانستانی انجام می دهند. آن ها خوب می دانند بیش تر این افراد، کارگرانی هستند که با دستمزد پایین کارهای سخت انجام می دهند.»

«حاج تیمور» که 30 سال است، در ایران زندگی می کند. او با مهاجرت افغانستانی ها از ایران به اروپا مخالف است: «من و بستگانم 70- 80 خانوار هستیم که در ایران زندگی می کنیم و تا حدود زیادی هم از زندگی در این جا راضی هستیم. فقط یکی دو خانوار هستند که قصد مهاجرت به اروپا را دارند.»

او از وجود محدودیت های آموزشی در ایران انتقاد می کند ولی تاکید می کند: «ما در این جا امنیت داریم و می توانیم کار کنیم. مردم ایران هم‎زبان ما هستند و بین ما اشتراکات فرهنگی زیادی وجود دارد. محدودیت های آموزشی در مقابل امنیتی که داریم، ناچیز است.»

وی می گوید: «تا به حال چندین بار شرایطی فراهم شده که به اروپا یا کشورهای عربی مهاجرت کنم اما هیچ گاه حاضر نشدم خاک کشوری که در همسایگی وطنم است را به راحتی ترک کنم.»

افغانستانی های مقیم ایران دو دسته هستند؛ کسانی که موفق به دریافت کارت اقامت قانونی شده اند و کسانی که کارت اقامت ندارند. برای این افراد و فرزندانشان تا سال گذشته تحصیلی محدودیت های زیادی برای ثبت نام در مدارس ایران وجود داشت تا جایی که برخی از آن ها از تحصیل باز می ماندند اما امسال علی خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی دستور داد تمامی مهاجران افغانستانی، قانونی و غیرقانونی در مدارس ایران ثبت نام شوند.

حاج تیمور سه فرزند مدرسه ای دارد که همه در مدارس ایران درس می خوانند: «به دلیل این که امسال بیمارم و عمل قلب انجام داده بودم، توان کار کردن کم تری داشتم. موضوع را به مسوولان اداره اتباع ایران گفتم و آن ها هم 80 درصد شهریه را تخفیف دادند و فرزندانم توانستند به درس خواندن ادامه دهند.»

به گفته افغانستانی های مقیم مشهد، بیش ترین داوطلبان مهاجرت به اروپا، جوانانی هستند که هیچ گاه خود را در ایران شهروند واقعی نمی دانند و تحت تاثیر تبلیغات اروپایی ها، برای رسیدن به زندگی مرفه تر، آزادی بیش تر و کسب درآمد بالاتر دل به دریا می زنند و می روند: «البته به همین سادگی هم نیست. آن ها مجبورند هر مدت دولت ها صلاح بدانند، در اردوگاه های پناهندگان با حداقل امکانات زندگی کنند. دو تن از بستگانم که در آلمان و انگلیس پناهنده شده اند، هنوز پس از 13 سال موفق به  اخذ اقامت از این کشورها نشده اند.»

«شریف» یکی دیگر از مهاجران افغانستانی ساکن مشهد، نظرات دیگری درباره مهاجرت دارد: «در سال های اخیر سیلی از مهاجرت افغانستانی ها از ایران به کشورهای اروپایی به راه افتاده که عمده ترین دلیل آن، محدودیت های آموزشی و عدم ثبت نام و یا شهریه بالای فرزندان مهاجران افغانستانی مقیم ایران است.»

او که خود مسوولیت یک مرکز کمک به کودکان افغانستانی را به عهده دارد، می افزاید: «شهریه ثبت نام افغانستانی ها در مدارس ایران حدود 700 تا 800 هزار تومان است و با توجه به این که اغلب این مهاجران از خانواده های فقیر هستند، توان پرداخت شهریه را ندارند و مجبور به ترک تحصیل می شوند. ما اگر 30 سال دیگر هم در ایران زندگی کنیم، هم چنان شهروند درجه دو به شمار می آییم و حق برخورداری از برخی حقوق شهروندی، از جمله دریافت یارانه و یا بیمه را نداریم.»

شریف از دستور رهبر ایران برای ثبت نام همه افغانستانی ها در مدارس آگاه است ولی می گوید: «این دستور شامل افغانستانی های مقیم سیستان و بلوچستان نمی شود. مسوولان آموزش و پرورش استان سیستان و بلوچستان می گویند فرمان رهبر مربوط به سایر شهرهای ایران است و به ما دستور داده اند آن را در این استان اجرایی نکنیم.»

به گفته شریف، افغانستانی های مقیم مشهد می گویند اروپا اعلام کرده مهاجران را تا یک سال دیگر قبول می کنند، برای آن ها ماهیانه مبلغی را به عنوان کمک خرج زندگی پرداخت و فرزندانشان را هم در مدارس به صورت رایگان ثبت نام می کنند: « این مسایل و هم‏چنین وعده اقامت دایم در اروپا موجب شده خیلی از خانواده ها حاضر شوند خطرات و سختی های سفر غیرقانونی به اروپا و حتی نادیده گرفتن اعتقادات مذهبی خود را به جان بخرند. خانواده های مذهبی را می شناسم که تا حالا بنا به فتوای آیت الله سیستانی، حاضر به ترک ایران به عنوان یک کشور اسلامی و زندگی در کشور غیر مسلمان نبودند. اما حالا با افزایش فشارهای اقتصادی و آموزشی و این که هیچ وقت نمی توانند در ایران کارت اقامت دایم بگیرند و مجبورند هر سال اقامت خود را تمدید کنند و یا به کشور جنگ زده خود برگردند، این فتوا را نادیده گرفته و راهی کشورهای اروپایی می شوند.»

اشاره شریف به فتوای آیت الله «سیدعلی سیستانی»، مرجع تقلید شیعیان در خصوص مهاجرت است که گفته: «مهاجرت به کشورهای غیر اسلامی، اعم از شرق و یا غرب، در صورتی که به دین افراد و یا خانواده آنان لطمه و نقصانی وارد کند، حرام است.»

این فتوا این روزها کم تر مورد توجه پیروانش قرار دارد و وعده های زندگی بهتر، هزاران افغانستانی مانند عبدالعزیز را به مرزها و اردوگاه ها کشانده است؛ راهی که بی برگشت به نظر می رسد و آینده آن معلوم نیست.