«محمد قمی»، رییس سازمان تبلیغات اسلامی روز یک‌شنبه ۲۵ خرداد ۱۳۹۹ در صحن علنی مجلس شورای اسلامی از سیاست‌های ۴۰ ساله فرهنگی جمهوری اسلامی انتقاد کرد.
او با انتقاد از تشتت دستگاه‌های فرهنگی و روشن نبودن شرح وظایف هر یک از آن‌ها گفت: «مسجد که سنگر است و قرار است گره‌ها را باز کند، به یک عبارت، ۱۱ دستگاه و به یک عبارت، ۲۱ دستگاه متولی دارد. بفرمایید وضعیت بالای ۸۰ هزار مسجد در کشور چه‌گونه است؟»
حرف‌های محمد قمی بار دیگر موضوع کارآمدی مساجد را در ایران مطرح کرده است. مساجدی که پس از انقلاب ۱۳۵۷ قرار بود به یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و سیاسی کشور تبدیل شوند آیا همان کارآیی را دارند؟ دستگاه‌های متولی این نهاد فرهنگی کدام است؟ «ایران‌وایر» در این گزارش سعی کرده است به این پرسش‌ها پاسخ دهد.
***
طبق برآوردهای «ایران‌وایر»، تعداد نهادهای متولی مساجد در ایران از آن‌چه محمد قمی، رییس سازمان تبلیغات اسلامی ذکر کرده، بیشتر است. حداقل ۲۴ نهاد و سازمان در اداره مساجد کشور دخالت دارند. با این که «مرکز رسیدگی به امور مساجد» متولی اصلی مساجد محسوب می‌شود اما نهادهای دیگر نیز در اداره آن‌ها نقشی اساسی دارند.
مساجد در ایران فاقد مدیریت واحد هستند و نهادهای مختلف از فضای آن‌ها برای عملیاتی کردن برنامه‌ها و رسیدن به اهداف خود استفاده می‌کنند.
هریکی از این نهاد‌ها متولی جدا دارند و حتی در تضاد با یک‌دیگر در مساجد فعالیت می‌کنند.
۱- سازمان تبلیغات اسلامی
این سازمان یکی از ۲۴ نهادی است که در اداره مساجد کشور نقش دارد اما درباره میزان تاثیرگذاری خود در کارآمد کردن این مراکز دینی تاکنون گزارش روشنی ارایه نکرده است.
سازمان تبلیغات اسلامی در حال حاضر متولی اجرای «طرح امام روستا» در چهار هزار روستا و «طرح امام محله» در هزار مسجد شهری است.
امام روستا طرحی است که به موجب آن، هر امام جماعت مسجد، امام آن روستا محسوب می‌شود و به مباحث و مسایل مختلف روستا می‌پردازد.
۹۰ هزار هیات مرتبط با سازمان تبلیغات اسلامی هم در حال حاضر در مساجد فعالیت می‌کنند که برای آن‌ها در سال ۱۳۹۹، ۳۱ میلیارد تومان بودجه در نظر گرفته شده است.
۲- دفاتر نمایندگان ولی‌فقیه در استان‌ها (مرکز رسیدگی به امور مساجد)
این مرکز در تهران و برخی از استان‌ها با همین عنوان و در برخی از استان‌ها به عنوان معاونت و زیرمجموعه دفتر نماینده ولی فقیه، مسوولیت رسیدگی به برنامه‌های مساجد را برعهده دارد.
این نهادهای استانی هر کدام مستقل عمل می‌کنند و از سیاست واحدی در کل کشور تبعیت نمی‌کنند.
۳ - ستاد هماهنگی کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد
این نهاد زیر مجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است که در تمام استان‌ها شعبه دارد و در ۲۴ هزار مسجد ایران دارای ۲۴ هزار کانون است. بودجه سال ۱۳۹۹ آن‌ها رقمی معادل ۸۲ میلیارد تومان تعیین شده است.
کانون‌ها مسوولیت برنامه‌های فرهنگی و هنری در مساجد را برعهده دارند.
۴- پایگاه‌های بسیج مساجد
بسیج یکی از ارکان اصلی تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی در مساجد است که برنامه‌های خود را جدا از سایر نهاد‌ها در این مرکز دینی دنبال می‌کند.
اعضای بسیج از جمله افراد فعال در داخل مساجد هستند که با امام جماعت و شورای مساجد اختلافات قابل توجهی دارند.
۵- سازمان اوقاف و امورخیریه
این سازمان از آن‌جا که برخی مساجد موقوفه هستند، در امور آن‌ها دخالت می‌کند. در بودجه سال ۱۳۹۹، دو رقم با عنوان «احداث مساجد و اماکن فرهنگی و مذهبی» با مبلغ ۱۷ میلیارد تومان و عنوان «کمک به ساخت مساجد و مصلی‌ها» با مبلغ ۱۳ میلیارد و ۳۰۰ میلیون تومان به این سازمان اختصاص یافته است.
این پنج نهاد را باید مهم‌ترین متولیان اداره امور مساجد در زمینه‌های مختلف تلقی کرد. مابقی نهاد‌ها نقش و نفوذی مثل این نهاد‌ها در مساجد ندارند؛ به طور مثال، شهرداری‌ها به برخی مساجد کمک مالی می‌کنند، وزارت کشور به مساجد متقاضی تاسیس امور خیریه مجوز می‌دهد و سازمان بهزیستی کشور از مساجد به عنوان محلی برای مبارزه با آسیب‌های اجتماعی و جمع‌آوری کمک‌های مردمی استفاده می‌کند. سازمان هلال احمر و کمیته امداد امام خمینی هم فعالیتی مشابه سازمان بهزیستی در مساجد دارند. وزارت نیرو نیز متولی تهیه برق، آب و گاز رایگان مساجد است و نهاد کتاب‌خانه‌ها در زمینه تامین کتاب با برخی مساجد همکاری نزدیک دارد. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، پلس، قوه قضاییه، ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر، سازمان دارالقرآن، سپاه پاسداران، «قرارگاه خاتم‌الانبیا» (بنیاد برکت) و «بنیاد خاتم‌الاوصیا» از دیگر نهادهای مرتبط با متولی مساجد در ایران هستند.
از آستان قدس رضوی، ستاد اعتکاف، معاونت تبلیغات حوزه‌های علمیه و دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم هم می‌توان به عنوان دیگر نهادهای مرتبط با مساجد در ایران نام برد.
تمامی این نهاد‌ها و سازمان‌ها به واسطه سلسله مراتب قدرت یا میزان امکانات مالی یا خدماتی که در اختیار دارند، بر فعالیت‌های مساجد و برنامه‌های آن‌ها تاثیرگذار هستند.
هیات امنای مساجد هم از آن نهادهایی حرف شنوی بیشتری دارند که پول و امکانات بیشتری در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد.
ریشه ناکارآمدی بسیاری از نهاد‌ها در جمهوری اسلامی، تعدد تصمیم‌سازان است؛ مثلا ۱۶ نهاد متولی امور اطلاعاتی در کشور، ۱۸ نهاد متولی مبارزه با آلودگی هوا و ۱۱ تا ۲۲ نهاد متولی اداره مساجد در ایران هستند.
تعدد این نهاد‌ها، میزان استقلال آن‌ها، تفاسیر هر یک از اختیارات خود، سهم بودجه سالانه آن‌ها و وابستگی سیاسی هر یک از مدیران این نهاد‌ها، همگی از جمله شاخص‌های واگرایی یا هم‌گرایی در اتخاذ تصمیمی واحد و کارآمد برای اداره نهادی است که در آن عضویت دارند یا متولی اداره آن هستند.
رسوایی‌های سال‌های اخیر در حوزه‌های اطلاعاتی و امنیتی، تداوم و گسترش آلودگی هوا، گرانی افسار گسیخته و هزار و یک مشکل دیگر از جمله آثار این تعدد نهادهای تصمیم‌ساز در دستگاه دیوانی جمهوری اسلامی است. مساجد نیز از این قاعده مستثنی نیستند.
۲۴ نهاد مرتبط یا متولی با مساجد هم به واسطه اختلاف‌ها، تک‌روی‌ها و مسایلی که به آن‌ها اشاره شد، نتوانسته‌اند این نهاد دیرپای مذهبی در ایران را از بحران مخاطب نجات دهند و مساجد که قرار بود به یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و سیاسی در کشور تبدیل شوند، پس از پایان جنگ در سال ۱۳۶۷ و آغاز فصل جدیدی از زندگی در ایران، به تدریج به حاشیه رفته‌اند.
مطالب مرتبط:
تشدید موج برخورد با امامان جماعات مساجد
تشکیلات، موقوفات و رقبه‌ها آستان قدس رضوی؛ فصل دوم
روایتی تازه از تبعیض حوزه‌های علمیه علیه معلولان
اعتراض جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به حضور زنان در ورزشگاه‌ها
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر