جمهوری اسلامی ایران در وضعیت پیچیده‌ای قرار گرفته است؛ از یک سو با پیروزی «جو بایدن» در انتخابات ریاست جمهوری امریکا، در انتظار بازگشت ایالات متحده به توافق هسته‌ای «برجام» و رفع تحریم‌های اعمال شده در دوره «دونالد ترامپ» است. از طرف دیگر، به دلیل تبلیغات فراوان حکومتی، نمی‌تواند پیشنهادات تازه را برای به دست آمدن یک توافق در برگیرنده برنامه موشکی، به آسانی قبول کند.
وزارت امور خارجه ایران تازه‌ترین اظهار نظر «هایکو ماس»، وزیر خارجه آلمان را درباره ضرورت یک توافق فراتر از موضوعات اتمی رد و اعلام کرده است آن‌چه با سیاست فشار حداکثری دولت ترامپ در ایالات متحده حاصل نشد، با فشار اروپا هم حاصل نخواهد شد.
اما طرح مذاکره درباره برنامه موشکی جمهوری اسلامی تنها از سوی اروپا مطرح نشده است. جو بایدن که از اول بهمن ۱۳۹۹ رییس جمهور امریکا خواهد بود، گفته است موضوع گفت‌وگوهای احتمالی صرفا درباره برنامه اتمی نخواهد بود.
سه کشور اروپایی هم با صدور بیانیه‌ای مشترک، درباره تحولات ایران، از جمله قانونی که ممکن است به اجرای پروتکل الحاقی و نظارت‌های گسترده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر برنامه اتمی ایران خاتمه دهد، ابراز نگرانی کرده‌اند.
اروپا و امریکا پس از چهار سال دوری و دوستی، دوباره در حال نزدیک شدن به یکدیگرند؛ وضعیتی که در دوره ریاست جمهوری ترامپ متفاوت بود.
هرچند کشورهای اروپایی اسناد و مدارکی درباره ضرورت محدود کردن برنامه موشکی جمهوری اسلامی به شورای امنیت سازمان ملل متحد تحویل داده و مدارک و مستندات آن را ثبت کرده‌اند اما در چهار سال اخیر از بیم کنار گذاشتن اجرای کامل برجام از سوی ایران، سیاست همراهی با دولت ترامپ را در پیش نگرفتند. آن‌ها به نوعی مماشات در برابر آن‌چه نگرانی از برنامه بالستیک ایران می‌خواندند، روی آوردند.
به نظر می‌رسد که این صحنه به سرعت در حال تغییر است و جمهوری اسلامی را به زودی بر سر دو راهی تازه‌ای قرار می‌دهد که درباره برنامه موشکی مذاکره کند و تحریم‌ها را هم از سر بگذراند یا به این وضعیت که کشور را در تمام سطوح در بحران برده است، ادامه دهد.
ممکن است تصور شود مذاکره بر سر مسایلی هم‌چون برنامه موشکی با توجه به تبلیغات وسیع حکومتی که آن را خط قرمز می‌داند، به هر حال از گزینه‌های جمهوری اسلامی خارج است اما سوابق جمهوری اسلامی نشان می‌دهد با چنین قطعیتی نمی‌تواند اظهار نظر کرد.
مرز نامشخص خطوط قرمز و سبز
مذاکره بر سر برنامه‌های نظامی جمهوری اسلامی در زمان گفت‌وگوهای اتمی میان ایران و امریکا در قالب گروه ۱+۵ هم مطرح بود اما آیت‌الله «علی خامنه‌ای»، رهبر جمهوری اسلامی بارها با طرح مسایل نظامی، از جمله برنامه موشکی در مذاکره با کشورهای خارجی مخالفت کرد و گفت برنامه موشکی از جمله «خطوط قرمز نظام» است. تکرار این مواضع به حدی بود که در دوره‌ای احتمال به بن‌بست رسیدن کامل مذاکرات اتمی وجود داشت.
به دلیل این‌که «قطع‌نامه ۱۹۲۹» شورای امنیت آزمایش موشک‌های بالستیک توسط ایران را تحریم کرده بود، سکوت درباره آن در جریان مذاکرات اتمی می‌توانست به نتیجه‌ای کاملا برخلاف دیدگاه جمهوری اسلامی منجر شود؛ به این معنی که با عدم مذاکره درباره آن، تمامی تحریم‌های مرتبط با برنامه نظامی ایران، از جمله ممنوعیت آزمایش موشک‌های بالستیک و تحریم نظامی پا برجا بمانند.
سرانجام با این که مذاکره بر سر برنامه موشکی خط قرمز عنوان شده بود، جمهوری اسلامی ایران در این زمینه هم وارد گفت‌وگو از جمله با امریکا شد و ممنوعیت‌های قطعی و تحریم‌های فراگیر نظامی را به محدودیت‌های زمان‌دار بدل کرد. پایان تحریم خرید و فروش سلاح و ادوات نظامی که مهرماه ۱۳۹۹ به پایان رسید، محصول همین مذاکرات بود. این تغییرات که اغلب هم‌سو با خواسته جمهوری اسلامی و تامین کننده منافع نظام حاکم بر ایران بودند، منتقدان جدی در اروپا و امریکا داشتند که آن‌ها را «امتیازات رایگان» به تهران توصیف می‌کردند؛ از جمله این افراد، دونالد ترامپ بود که برجام و محدودیت مختصر نظامی آن را «بدترین توافق تاریخ امریکا» می‌خواند و سرانجام در زمان ریاست جمهوری، به وعده خود در خروج امریکا از آن عمل کرد.
منتقدان می‌گفتند جمهوری اسلامی پس از توافق اتمی، با پول‌های آزاد شده‌اش و محدودیت‌های نظامی سبک‌تر شده، سیاست‌های منطقه‌ای خود در تسلیح شبه نظامیان ستیزه‌جو را سرعت خواهد داد و تهدیدات تازه‌ای خواهد آفرید. مذاکره کنندگان اتمی در داخل به دلیل گفت‌وگو بر سر برنامه موشکی و نظامی در معرض فشار بودند اما با طرح این که در برجام، فعالیت موشکی ایران محدود نشده است، اعلام کردند که در ادامه با آزمایش موشکی روشن خواهد شد که آن‌ها درست می‌گویند.
سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به سرعت دست به کار آزمایش موشکی شد و با درج شعارهایی علیه اسرائیل بر روی موشک، به آزمایشی دست زد که در اوج تفاهم جمهوری اسلامی و گروه ۱+۵ در مذاکرات اتمی، باعث طرح موضوع در شورای امنیت شد.
«جان کری»، وزیر وقت خارجه امریکا و «محمدجواد ظریف»، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی پس از این آزمایش موشکی هم درباره برنامه نظامی ایران گفت‌وگو کردند.
شورای امنیت درباره برنامه موشکی ایران محدودیت تازه‌ای اعمال نکرد اما مذاکره برای اعمال چنین محدودیتی در آینده را بین رهبران اروپایی و امریکا یک ضرورت در اولین فرصت ممکن تشخیص داد.
به نظر می‌رسد که موعد آن ضرورت، با شروع ریاست جمهوری بایدن در امریکا و نیاز جمهوری اسلامی به رفع تحریم‌های اقتصادی در حال فرا رسیدن است. این بار کشورهای عربی همسایه ایران هم خواهان پیوستن به مذاکرات احتمالی شده‌اند.
این موقعیت یک بار دیگر موضوع مذاکره درباره برنامه موشکی با دولت‌های خارجی را به مساله پرکشمکشی در داخل ایران بدل خواهد کرد که نشانه‌های آن از هم‌اکنون در فضای سیاسی ایران قابل مشاهده است.
پس از آن که آیت‌الله خامنه‌ای اعلام کرد راه رفع تحریم یک بار امتحان شده اما جوابی نگرفته است، دیگر مقام‌های منصوب او با زبان مشابهی با انجام مذاکره مجدد مخالفت کرده‌اند. سرتیپ پاسدار «علی فدوی»، جانشین فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی گفته است: «برخی اصرار دارند برای بار دوم هم پایشان در چاله مذاکرات بیفتد.» اظهارات آن‌ها احتمالا تکرار مواضع رهبر جمهوری اسلامی است اما آیت‌الله خامنه‌ای تاکنون چنین مذاکره‌ای را رد نکرده است.
علی‌رغم این که تبلیغات و سخنرانی‌های فراوانی در ایران انجام می‌شود که وارد شدن جمهوری اسلامی به مذاکرات موشکی را در نظر ناظران غربی نامحتمل می‌کند، این احتمال با توجه به سابقه آن در سال‌های گذشته و الگوی ثابت رفتاری نظام، به هیچ وجه خارج از گزینه‌ها نیست و خط قرمز غیرقابل تغییری محسوب نمی‌شود.
جمهوری اسلامی ایران حتی سال‌ها پیش از مذاکرات برجام، در زمانی که گفت‌وگوهای اتمی بین ایران و سه کشور اروپایی انجام می‌شد، سطحی از مذاکرات درباره فعالیت‌های منطقه‌ای را آغاز کرده بود. در جریان توافق پاریس که «حسن روحانی»، رییس جمهوری فعلی و دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی انجام می‌داد، بندی درباره «امنیت منطقه‌ای» و «مبارزه با تروریسم» وجود داشت که به دلیل شروع ریاست جمهوری «محمود احمدی نژاد» و توقف مذاکرات، در تمام زمینه‌ها متوقف شد و پیش نرفت اما اصل انجام آن مورد تایید جمهوری اسلامی قرار گرفته بود؛ چنان‌که مذاکره مستقیم و علنی با امریکا درباره عراق پس از آن انجام شد.
فعالیت منطقه‌ای ایران در آن دوره، یعنی نزدیک به ۱۶ سال پیش در شرایط امروز قرار نداشت. به همین دلیل، ملاحظات کشورهای اروپایی هم در آن زمان ملایم‌تر از امروز بود. تاریخ یک بار دیگر در حال تکرار است. هم فعالیت‌های منطقه‌ای ایران تشدید شده‌اند و هم تحریم‌های امریکا به سطحی فرساینده رسیده‌اند.
جمهوری اسلامی چه وضعیت فعلی را ادامه دهد، چه وارد مذاکره شود، در هر دو زمینه صاحب تجربه است. اما بین سیاست‌های اعلامی و اعمالی آن همیشه یک‌دستی وجود ندارد. به بیان دیگر، تا آیت‌الله خامنه‌ای در قید حیات و حاکم ایران است، مذاکرات مرتبط با برنامه موشکی که در قبل انجام شده‌اند، ضرورتا غیرقابل تکرار نیستند؛ هم‌چون اصل مذاکره با امریکا که در زمانی که تکذیب می‌شد، به صورت پنهانی در عمان در جریان بود.
مطالب مرتبط:
الیوت آبرامز: بایدن برای احیای برجام کار آسانی ندارد
واکنش‌ها به پیروزی بایدن در ایران؛ فرصت طلایی یا شادی کوتاه‌مدت؟
تبریک ظریفانه و ابراز علاقه به مذاکره با بایدن
بیانیه غیرمنتظره اتحادیه اروپا؛ حفظ برجام با چشمان بسته
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر