«حسن روحانی»، رئیس‌جمهور، روز پنج‌شنبه ۲۰آذر۱۳۹۹ در آیین بهره‌برداری از راه‌آهن خواف-هرات مدعی شد: «افغانستانی‌ها در ایران در ۴۰ سال گذشته، از آموزش و درمان رایگان و در کرونا از همه خدماتی که مردم ایران برخوردار بودند، آن‌ها نیز بهره‌مند بودند.» او اظهار داشت: «افتخار داریم که در طول این چهل و چند سال میزبان میلیون‌ها مردم افغان در این سرزمین بودیم. میزبانی ایران برای همسایه گرامی و دوستش افغانستان، میزبانی که توام بوده با آموزش رایگان برای فرزندان ملت افغانستان که بیش از ۴۰۰ هزار نفر امروز دانش‌آموز افغانی در کلاس‌های درس ما درس می‌خوانند و از بهداشت و درمان رایگان استفاده می‌کنند و در ماجرای کرونا به همان نسبت که به مردم ایران خدمت دادیم، بدون هیچ فاصله و امتیازی به مردم افغانستان هم خدمت دادیم.»
آیا اتباع افغانستان در ایران، در ۴۰ سال گذشته، از آموزش و درمان رایگان برخوردار بوده‌اند؟ «ایران‌وایر» در این گزارش می‌کوشد به این پرسش پاسخ دهد.
حق تحصیل رایگان، تکلیف قانونی بی‌منت
پیش از ورود به ادعای رئیس‌جمهور ایران پاسخ به این پرسش ضروری است که «آیا ارائه خدمات آموزشی به دانش‌آموزان خارجی یک تکلیف قانونی است یا نشانه بزرگواری و بزرگ‌اندیشی دولتمردان است؟» بند ۳ اصل ۳ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تصریح دارد که آموزش و پرورش و تربیت بدنی برای همه رایگان است. در این بند آمده است: «آموزش و پرورش و تربیت بدنی رایگان برای همه در تمام سطوح، و تسهیل و تعمیم آموزش عالی»، خوب احتمالا بسیاری کلمه «همه» را در این اصل «شهروندان ایران» بدانند و اتباع خارجی مقیم را مشمول این «همه» ندانند، همان‌طور که در اصل سی‌ام بعد از کلمه «همه»، کلمه «ملت» را آورده که قاعدتا ملت ایران است. این اصل می‌گوید: «دولت موظف است وسایل آموزش و پرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد و وسایل تحصیلات عالی را تا سر حد خودکفایی کشور به طور رایگان گسترش دهد.» همین قانون در اصول متعدد بر «برادری با همه مسلمانان و رعایت حقوق انسانی غیرمسلمانان و...» تاکید می‌کند که قطعا «حق آموزش» در آن می‌گنجد، اما اگر این حق را دارای مبنای قانونی در قانون اساسی هم ندانیم، در کنوانسیون‌های متعدد بین‌المللی که ایران نیز آن را امضا کرده، به عنوان یک تکلیف در‌آمده است و دولت باید آموزش رایگان را به همه دانش‌آموزان مقیم خاک خود اعم از ایرانی و غیرایرانی ارائه کند.
کنوانسیون حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی یکی از کنوانسیون‌هایی است که آموزش رایگان را حق همه کودکان زیر ۱۷ سال میداند. در اصل ۱۳ این کنوانسیون آمده است: «تحصیل رایگان و بدون تبعیض، حق تمامی کودکان ساکن (اعم از شهروندان و مهاجران قانونی و غیرقانونی) کشورهای عضو است و رعایت آن الزامی است.» ایران از جمله کشورهایی است که به این کنوانسیون پیوسته است. رنگ آبی سرمه‌ای نشانه عضویت کشورهای جهان در این کنوانسیون است:
دیگر کنوانسیونی که حق آموزش رایگان کودکان را به رسمیت شناخته و ایران نیز آن را پذیرفته است، کنوانسیون بین‌المللی حقوق کودکان است. بر اساس اصل ۲۸ این کنوانسیون تمامی کودکانی که در سن مدرسه هستند باید از حق تحصیل اجباری و رایگان برخوردار باشند. این کنوانسیون هر گونه تبعیض میان کودکان را ممنوع کرده است.
علاوه بر این، ایران به کنوانسیون مقابله با تبعیض آموزشی، مصوبه «یونسکو»، نیز ملحق شده و طبق این کنوانسیون مکلف به رفع تبعیض در نظام آموزشی اعم از تبعیض جنسیتی، ملیتی، قومی، زبانی و... است.
بنابراین، ارائه خدمات رایگان آموزشی به همه کودکان اعم از ایرانی و غیرایرانی و اعم از اتباع مهاجر قانونی و غیرقانونی ساکن ایران، یک تکلیف قانونی و بین‌المللی است. هر دولتی از جمله دولت ایران اگر در این حوزه کوتاهی کند، باید در برابر نهادهای بین‌المللی پاسخ‌گو باشد.
ارائه خدمات آموزشی رایگان به دانش‌آموزان اتباع
به رغم تکلیف قانونی در ارائه آموزش رایگان و البته الزامی به کودکان اتباع مقیم ایران، برای سالهای متمادی کودکان افغانستانی زیادی به دلیل نداشتن شناسنامه از تحصیل باز می‌ماندند. ثبت‌نام عده دیگری که به طور قانونی در ایران زندگی می‌کردند هم رایگان نبود و مدارس دولتی از ثبت‌نام دانش‌آموزان اتباع بدون دریافت شهریه خودداری می‌کردند، به طوری که تعداد زیادی از دانش‌آموزان اتباع که عمدتا افغانستانی بودند، در ردیف «کودکان بازمانده از تحصیل» قرار می‌گرفتند. حتی برخی از اتباع از جمله اتباع عراقی برای حل مشکل تحصیل فرزندان‌شان در سال ۱۳۶۶ خواستار تاسیس مدارسی مختص دانش‌آموزان عراقی در ایران شدند که به تایید «شورای عالی انقلاب فرهنگی» رسید؛ سیاستی که هنوز ادامه دارد و در برخی شهرهای ایران، کودکان اتباع را از دانش‌آموزان ایرانی جدا کرده است و آن‌ها را در مدارس خاص ثبت‌نام می‌کند.
بنابراین، به دلیل رایگان نبودن و خودداری آموزش و پرورش از رعایت حقوق دانش‌آموزان اتباع، در سال ۱۳۹۴ «علی خامنه‌ای»، رهبر ایران، دستور ثبت‌نام کودکان اتباع در مدارس دولتی را صادر کرد. در این دستور آمده است: «هیچ کودک افغانستانی، حتی مهاجرینی که به صورت غیرقانونی و بی‌مدرک در ایران حضور دارند، نباید از تحصیل باز بمانند و همه آن‌ها باید در مدارس ایرانی ثبت‌نام شوند.»
در پی این دستور در سال ۱۳۹۵ هیئت‌دولت آیین‌نامه «نحوه آموزش اتباع خارجی» را تصویب کرد و ثبت‌نام رایگان کودکان اتباع از جمله اتباع کشور افغانستان در مدارس آغاز شد. در ماده ۲ این آیین‌نامه قید شده است: «ثبت‌نام دانش‌آموزان موضوع این آیین‌نامه در مقاطع تحصیلی تا سطح دیپلم در مدارس دولتی همانند دانش‌آموزان ایرانی می‌باشد.» در هیچ کجای این آیین‌نامه نیز قید «رایگان» نیامده است، ولی چون طبق قانون اساسی تحصیل دانش‌آموزان ایرانی رایگان است، فرض بر رفع تبعیض در این آیین‌نامه و برابر دانستن دانش‌آموزان ایرانی و غیرایرانی، به منزله رایگان اعلام کردن تحصیل دانش‌آموزان اتباع است. هر چند همواره خانواده‌ها از تقاضای کمک مالی توسط مدیران مدارس، که گاهی با اجبار به هنگام ثبت‌نام همراه بوده است، گله‌مند بوده‌اند. بنابراین از اساس مسئله آموزش رایگان در ایران، حتی برای شهروندان ایرانی، با علامت سوال‌هایی همراه است.
کودکان بازمانده از تحصیل
بر خلاف ادعای رئیس‌جمهور ایران مبنی بر برخوردار بودن کودکان افغانستانی از آموزش رایگان در ایران، گزارش‌های رسمی از بازماندن بیش از دومیلیون کودک ایرانی و غیرایرانی از تحصیل در ایران به دلیل دسترسی نداشتن به آموزش و دلایل دیگر حکایت دارد. مرکز پژوهش‌های «مجلس شورای اسلامی» در ۲۵اسفند۱۳۹۷ مستند به سرشماری سال ۱۳۹۵ مرکز آمار ایران معتقد است «۲ میلیون و ۳۸۶ هزار و ۱۲۰ نفر و معادل ۱۴/۷ درصد کل جمعیت در گروه سنی ۶ تا ۱۹ ساله کشور از تحصیل بازمانده‌اند.» این گزارش فقدان مدارک هویتی را یکی از عوامل بازماندن از تحصیل دانسته و آورده است: «از آن‌جایی که یکی از ملزومات آموزش در ایران ثبت هویت و داشتن شناسنامه است، کودکانی که شناسنامه ندارند، از حق آموزش محروم مانده‌اند. کودکان فاقد هویت چند دسته‌اند: کودکانی که پدر و مادر ایرانی دارند و بی‌شناسنامه‌اند، کودکانی که هویت پدر و مادرشان مشخص نیست، کودکانی با پدر و مادر غیرایرانی و کودکانی که پدر غیرایرانی دارند.» گزارشی که نشان می‌دهد بسیاری از کودکان اتباع خارجی به دلیل نداشتن برگه هویتی از تحصیل بازمانده‌اند. در جریان تصویب لایحه اعطای تابعیت به کودکانی که از مادر ایرانی و پدر غیرایرانی متولد می‌شوند، «حسن نوروزی»، سخن‌گوی کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس، در مخالفت با این لایحه گفت: «هم‌اکنون حدود یک میلیون و ۱۰۰ هزار نفر با مشکل فقدان شناسنامه روبه‌رو هستند و طبیعتا اعطای تابعیت و شناسنامه ایرانی به این کودکان به افزایش این تعداد به جمعیت کشور منجر خواهد شد که هزینه‌هایی برای دولت ایجاد می‌کند.» اظهاراتی که نشان می دهد بیش از یک‌میلیون کودک به دلیل نداشتن تابعیت ایرانی از تحصیل رایگان بازمانده بودند.
پیش‌تر «جواد آرین‌منش»، نماینده مشهد و کلات در مجلس هشتم، نیز گفته بود که تنها ۱۰ درصد از کودکان افغان بازمانده از تحصیل در ایران ثبت‌نام شده‌اند. او این اظهارات را پس از صدور دستور ثبت‌نام کودکان اتباع خارجی در مدارس ایران در سال ۱۳۹۴ اعلام کرد.
درمان رایگان؟
طرح تحول نظام سلامت از افتخارات دولت حسن روحانی است که رئیس‌جمهور بارها از آن یاد کرده است. یکی از اثرات این طرح، کاهش میزان پرداخت هزینه‌های درمانی از جیب بیماران است که دولت بسیار به آن مفتخر است که خود البته سندی است بر این واقعیت که درمان در جمهوری اسلامی طی ۴۰ سال گذشته حتی برای شهروندان ایرانی رایگان نبوده است چه رسد به اتباع که بسیاری از آن‌ها حضورشان در ایران قانونی نبوده و از کمترین خدمات درمانی محروم بوده‌اند. «ایرج حریرچی»، معاون کل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، در ۱آبان۱۳۹۸ می‌گوید: «با اجرای طرح تحول نظام سلامت هزینه پرداختی از جیب مردم اکنون از ۵۸/۴ درصد به ۳۲/۴ درصد کاهش پیدا کرده است.» به گفته معاون وزیر بهداشت، قبل از اجرای طرح تحول نظام سلامت، به مدت ۴۰ سال پرداختی از جیب مردم بیش از ۵۰ درصد بود. او می‌گوید: «در سال ۱۳۸۹ میزان پرداختی از جیب مردم ۵۸/۴ درصد بود. پس از اجرای طرح تحول سلامت این رقم به ۳۸ درصد و سال گذشته به ۳۵ درصد رسید و در حال حاضر به ۳۲/۴ درصد کاهش پیدا کرده است. این میزان کاهش پرداختی کافی نیست و مجلس تاکید دارد که به زیر ۲۵ درصد برسد.»
بنابراین، واقعیت این است که درمان رایگان در ایران اساسا هیچ زمانی، نه برای ایرانیان و نه برای اتباع خارجی مقیم ایران، وجود خارجی نداشته است. روزنامه نیمه‌دولتی «شهروند»، وابسته به «جمعیت هلال احمر ایران» در گزارشی با عنوان «درهای بسته درمان به روی اتباع افغان» می‌نویسد: «آن‌ها (افغانستانی‌ها) می‌گویند، درهای درمان به رویشان باز نیست. می‌گویند بیمه سلامت، عمومی است. تنها شرط داشتنش بیمه کردن تمام اعضای خانواده است؛ خانواده‌های پرجمعیتی که پول کرایه و هزینه‌های جاری زندگی را هم ندارند. می‌گویند خیلی از مراکز درمانی تنها به صرف وجود واژه "اتباع" بالای دفترچه‌های بیمه به آن‌ها خدمات درمانی نمی‌دهند، آزمایشگاه‌ها و داروخانه‌ها، تعرفه‌ها را آزاد با آن‌ها حساب می‌کنند و هر زمان نیاز به بستری و جراحی دارند، بیمه‌ها عقب‌نشینی می‌کنند.» به نوشته روزنامه شهروند این اوضاع مهاجران افغان قانونی در ایران است، حال آن که آن‌هایی که غیرقانونی هستند اوضاع‌شان بسیار بدتر است، چرا که اصلا از هیچ تسهیلاتی برخوردار نیستند. این روزنامه به نقل از «علی ماهر»، معاون فنی و برنامه‌ریزی معاونت درمان وزارت بهداشت می‌نویسد: «ما نمی‌توانیم هیچ تسهیلاتی برای مهاجران غیرقانونی داشته باشیم، تنها کسانی که قانونی در ایران زندگی می‌کنند، می‌توانند از این تسهیلات استفاده کنند، غیرقانونی‌ها باید تعرفه‌ها را به صورت آزاد پرداخت کنند. این افراد وجود قانونی ندارند و وزارت کشور باید آن‌ها را سامان‌دهی کند و به رسمیت بشناسد تا بتوانند از تسهیلات استفاده کنند.»
جمع‌بندی
حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران، در آیین بهره‌برداری از راه‌آهن خواف-هرات مدعی شد: «افغانستانی‌ها در ایران در ۴۰ سال گذشته، از آموزش و درمان رایگان و در کرونا از همه خدماتی که مردم ایران برخوردار بودند، آن‌ها نیز بهره‌مند بودند.» آیا اتباع افغانستان در ایران، در ۴۰ سال گذشته، از آموزش و درمان رایگان برخوردار بوده‌اند؟ ایران‌وایر این ادعا را بررسی کرده و به این نتایج دست یافته است:
۱- آموزش رایگان و اجباری کودکان ۶ تا ۱۷ ساله، بر اساس کنوانسیون‌های متعدد بین‌المللی که ایران نیز آن‌ها را پذیرفته، تکلیف دولت ایران است و دولت باید بدون منت به تکالیف قانونی خود عمل کند. این قانون شامل کودکان شهروند و کودکان اتباع خارجی قانونی و غیرقانونی مقیم ایران می‌شود، لذا ارائه خدمات آموزشی بدون تبعیض مسئولیت قانونی دولت ایران است.
۲- آموزش کودکان در ایران اجباری نیست و جمعیت قابل توجهی از کودکان ایرانی و غیرایرانی در ایران از تحصیل بازمانده‌اند.
۳- به دلیل رایگان نبودن آموزش و خودداری مدارس دولتی از ثبت‌نام دانش‌آموزان اتباع، رهبر ایران در سال ۱۳۹۴ دستور ثبت‌نام دانش‌آموزان اتباع را صادر کرد.
۴- درمان نه برای ایرانیان و نه برای غیرایرانیان هیچ زمانی رایگان نبوده است. به گفته معاون وزیر بهداشت میزان پرداختی از جیب بیماران قبل از اجرای طرح تحول نظام سلامت حدود ۵۸ درصد بود که بعد از اجرای این طرح به ۳۲ درصد رسیده است و باید به ۲۵ درصد برسد. به تبع وضعیت درمانی اتباع خارجی با هزینه‌های بیشتری همراه است. اتباع غیرقانونی مقیم ایران نیز به گفته وزارت بهداشت اساسا از هیچ تسهیلات درمانی بهره‌مند نیستند و کل هزینه‌ها را باید با نرخ آزاد پرداخت کنند.
بنابراین، ایران‌وایر به ادعای حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران، مبنی بر این که «افغانستانی‌ها در ایران در ۴۰ سال گذشته، از آموزش و درمان رایگان برخوردار بوده‌اند»، نشان «حقیقت ندارد» می‌دهد.
- حقیقت ندارد: اظهار دروغی درباره یک واقعه مشخص تازه یا چیزی است که قبلا عدم صحت آن اثبات نشده است؛ با استفاده از واقعیات و مدارک موجود.
برای کسب اطلاعات بیشتر درباره روش‌شناسی راستی‌آزمایی در ایران‌وایر اینجا کلیک کنید.
مطالب مرتبط:
از حجره فقیرانه قم تا خانه ویلایی ولنجک؛ زندگی حسن روحانی قبل و بعد از انقلاب ۱۳۵۷
راستی‌آزمایی ادعای حسن روحانی؛ آیا مسدود بودن مرزها دلیل افزایش نرخ ارز بوده است؟
راستی‌آزمایی توییت کیانوش جهانپور؛ آیا از هر پنج کودک آمریکایی ۱ کودک گرسنه مانده است؟
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر