سه زن که تاریخ داوری فیفا را نوشتند؛ عبور از سد جنسیتی

قوانین و مقررات تبعیض‌آمیز علیه زنان همچنان در همه حوزه‌های زندگی امروز حضور دارد و نهادهای مختلف اجتماعی و مدنی در صددند گام‌هایی برای کاستن از این سد عظیم بردارند. در جهان فوتبال نیز از سال ۲۰۰۵ میلادی که تعدادی از داوران زن شاغل در اروپا در نامه‌‌ای از فیفا پرسیدند چرا قضاوت مسابقات مردان به آن‌ها سپرده نمی‌شود، تا امروز مسیری طولانی پیموده شده است. با این حال فیفا در اقدامی تاریخی داوری یک مسابقه از جام جهانی باشگاه‌ها را به سه زن سپرد. این سه زن کیستند؟

***

فدراسیون جهانی فوتبال، فیفا، قضاوت یکی از رقابت‌های جام جهانی باشگاه‌ها را به صورت کامل به تیم داوری زن سپرد و سه داور، از برزیل و آرژانتین، تاریخ‌ساز شدند.

«ادینا آلوز»، داور وسط و «نوزا نِز بک»، کمک داور اول، هر دو از برزیل، در کنار «ماریانا دِ آلمیدا» به عنوان کمک داور دوم از آرژانتین، شامگاه یکشنبه ۱۹ بهمن‌ماه ۹۰ دقیقه دیدار تیم‌های «الدحیل» قطر و «اولسان هیوندای» کره جنوبی را قضاوت کردند.

این سه داور زن نخستین بودند اما قرار نیست آخرین‌ها باشند. پس از اتحادیه فوتبال اروپا، یوفا، اکنون فیفا است که برنامه‌ای جامع برای شکستن سد «تفکیک جنسیتی» در فوتبال طراحی و آغاز به اجرا کرده است.

در ایران اما برای یکی از داوران زن که نامزد کسب عنوان بهترین داور زن فوتسال جهان شده بود پرونده «فساد اخلاقی» تشکیل دادند.

اما یوفا و فیفا نیز برای رسیدن به نقطه فعلی مسیری طولانی را طی کردند. مروری بر پیشینه این مسیر می‌تواند روشنگر باشد.

سال ۲۰۰۵ میلادی تعدادی از داوران زن شاغل در اروپا در نامه‌‌ای خطاب به فدراسیون جهانی فوتبال پرسیدند که چرا آن‌ها اجازه قضاوت در رقابت‌های فوتبال مردان، از جمله جام جهانی یا رقابت‌های ملی و باشگاهی اروپا، را ندارند.

«سپ بلاتر»، رییس وقت فدراسیون جهانی فوتبال، این پرسش را به IFAB یا «بُرد بین‌المللی فوتبال» فیفا ارجاع داد.

بُرد بین‌المللی فوتبال (International Football Association Board) وظیفه قانون‌گذاری در فوتبال را برعهده دارد و در سال ۱۸۶۶ توسط بریتانیایی‌ها تاسیس شد.

بریتانیایی‌ها برای آن‌که ورزش ساخته دست خود را تا ابد در سیطره قدرت خود نگه دارند، نهادی را تشکیل دادند که قانون‌گذار ورزش فوتبال باشد. هرآن‌چه از قوانین فوتبال می‌بینید محصول فکر، ایده، تصمیم و تصویب «برد فوتبال» است. حتی ورود ابزار جدیدی به نام «ویدئو چک» یا داور ویدیویی.

برد بین‌المللی فوتبال هشت عضو دارد: چهار عضو از انگلستان، ولز، اسکاتلند و ایرلند شمالی و چهار عضو به انتخاب فیفا. تصویب هر قانون در این نهاد مستلزم موافقت شش نفر از اعضا است. این کمیته در واقع بخشی جداگانه از فیفا محسوب می‌شود.

به هر روی، برد بین‌المللی فوتبال پس از آنکه نامه زنان داور را دریافت کرد، در مرحله نخست تغییری در قوانین اِعمال نکرد. زیرا قانون فقط «رقابت رسمی» بین دو تیم زنان و مردان را منع می‌کرد اما بند یا تبصره‌ای در مورد اینکه داوران زن حق قضاوت در بازی‌های مردان را ندارند وجود نداشت.

پس از آن، هنگامی که یک فعال حقوق‌بشر و عضو افتخاری «یونیسف» به ریاست یوفا رسید، مشخص بود که چارچوب‌های بسته در این زمینه خواهد شکست و گامی برای مقابله با نژادپرستی و مبارزه با تبعیض جنسیتی برداشته خواهد شد.

«الکساندر چفرین» پس از انتخابش به عنوان رئیس اتحادیه فوتبال اروپا در سال ۲۰۱۹ قضاوت فینال سوپرجام اروپا را به «استفانی فراپارت»، داور زن فرانسوی سپرد.

پیش از این البته فدراسیون فوتبال آلمان «بی‌بیانا اشتاینهاوس» را به عنوان داور رقابت‌های بوندسلیگای مردان برگزیده بود. تصمیمی که لقب سرشناس‌ترین داور زن جهان را برای او به همراه آورد.

یوفا و فدراسیون فوتبال آلمان پیشقراول میدان دادن به داوران زن در حساس‌ترین دیدارها بودند. اما فیفا کمی دیرتر و البته با برنامه‌ریزی وارد شد.

«جیانی اینفانتینو»، رییس فدراسیون جهانی فوتبال، ظاهرا با وجود اینکه از رییس یوفا سخنورتر به نظر می‌رسد کمتر از او عملگرا است.

با این حال ژانویه سال ۲۰۲۱، یعنی ماه گذشته میلادی، رییس فیفا دو هدف خود را برای رقابت‌های جام جهانی قطر به ترتیب اولویت این‌گونه توصیف کرد: «قطعا جام جهانی را با حضور تماشاگران برگزار می‌کنیم. خانواده فوتبال جهان به اندازه کافی از ویروس کرونا ضربه خورده و اجازه نمی‌دهیم جای دست کرونا حتی در جام جهانی هم روی صورت فوتبال بماند. هدف دوم ما در قطر، قطعا استفاده درست و موازی از زنان کنار مردان است.»

نمی‌گوید «مساوی» چون قطعا در بازه زمانی کنونی، قادر به ریسک برابر تعداد داوران زن و مرد نخواهد بود. فدراسیون جهانی فوتبال توانست لااقل در کشوری مانند ایران «علی‌رضا فغانی» را برای قضاوت در مهم‌ترین رقابت‌های جام جهانی ۲۰۱۸ روسیه کشف و تربیت کند. تعداد کشورهایی که زنان داور را به مرحله‌ای از آموزش رسانده باشند که توانایی قضاوت در جام جهانی را پیدا کنند، به تعداد انگشت‌های دو دست هم نیست.

با این حال فیفا، در یکی از نخستین گام‌هایش، به سه زن برای قضاوت جام جهانی باشگاه‌های ۲۰۲۱ اعتماد کرد و مسابقه روز یکشنبه را این سه نفر داوری کردند. اما این سه زن کیستند؟

ادینا آلوز پاتیستا را شاید بتوان یکی از جلوه‌های دشواری‌های بی‌شمار زنان در کشورهای در حال توسعه دانست. او زاده برزیل و اکنون ساکن قطر است. ادینا داور اول یکی از دیدارهای جام جهانی باشگاه‌ها بود که یک سال قبل، موفق شد در سری A (لیگ برتر) برزیل داوری کند.

خودش پس از آن قضاوت گفته بود: «وقتی حکم داوری به دستم رسید قلبم، زمان و همه چیز ایستاد. نفسم حبس شده بود و فقط با خودم گفتم که همه آن مصیبت‌هایی که کشیدم ارزشش را داشت.»

او در این مصاحبه به نگاه جنسیتی آزاردهنده در برزیل، حتی در بالاترین سطوح جامعه، نیز اشاره کرد. از اینکه وقتی برای رسیدن به لیگ مردان تلاش می‌کرد، مدیران گاهی می‌گفتند: «شما باید در کنار ما زندگی کنید.»

ادینا بسکتبالیست بود. شخصیت رهبری‌اش در زمین باعث شد مربیانش به او توصیه کنند پس از دوران بازیگری سراغ داوری برود. به جای این‌که داور بسکتبال شود به سمت فوتبال رفت: «۱۴ سال جنگیدم تا به حق زنان برسم.»

آدینا آلوز که حالا در «لیست الیت» داوران فیفا قرار گرفته است، نخستین داور زن تاریخ سری A برزیل محسوب می‌شود.

نوزا نِز بک، ۳۶ ساله و زاده برزیل، کمک داور اول بازی یکشنبه بود. چند روز پیش از اینکه برای قضاوت این مسابقه راهی قطر شود، دیدار بین «فلومیننزه»، تیم همیشه مدعی لیگ برزیل، و «بوتافوگو» را سوت زده بود. یک هفته قبل از آن نیز بازی تیم صدرنشین کنونی لیگ برزیل، یعنی «اینترناسیونال»، و «گویاس» را با پرچمش قضاوت کرده بود. پیش از آن هم بازی تیم‌های «اسپورت رسیف» و «فورتالزا» را. از نوامبر سال ۲۰۲۰ تا امروز، یازده بازی مردان در سری B و سری A برزیل و جام جهانی باشگاه‌ها را داوری کرده است.

ماریانا دِ آلمیدا زاده آرژانتین است. او ابتدا روزنامه‌نگار ورزشی بود. خوش‌سخن است و زندگی‌اش را هیجان‌انگیز تعریف می‌کند. مثل همین هفته گذشته که به «World Today News» آلمان از چگونگی خبردار شدنش برای حضور در جام جهانی باشگاه‌ها حرف زد: «یک روز بعد از این‌که بازی ایندیپنته و آرسنال را در لیگ آرژانتین داوری کردم، وقتی از خواب بیدار شدم دیدم تعداد زیادی تماس بی‌پاسخ از فدراسیون فوتبال، از همسرم و از چند مدیر فدراسیون روی گوشی تلفنم دارم. ترسیده بودم و نمی‌دانستم چه اتفاقی افتاده است. حتی نمی‌دانستم با چه کسی تماس بگیرم. به همسرم زنگ زدم و بدون آنکه حرفی بزنم، پشت تلفن فریاد زد فیفا تو را انتخاب کرده ماریا، فیفا تو را برای جام جهانی باشگاه‌ها انتخاب کرده ماریا. باور می‌کنی؟»

او در گفت‌وگو با سایت فیفا صادقانه می‌گوید از بچگی عاشق فوتبال بود اما هیچ استعدادی در آن نداشت. برای همین از ۲۰ سالگی سراغ روزنامه‌نگاری ورزشی رفت. سال ۲۰۰۰ همزمان با تحصیل در روزنامه‌نگاری ورزشی، دوره‌های داوری را گذراند تا شاید بخت بیشتری برای زندگی در فوتبال داشته باشد.

او گفته زمانی که برای کلاس‌های داوری فوتبال ثبت‌نام کرده بود، تنها شاگرد زن کلاس بود: «همه با تعجب به من نگاه می‌کردند بجز استادم. فکر می‌کردم اینجا هم دانشگاه است که تعداد زیادی زن در آن باشد، اما نبود. من بودم و بسیاری مرد.»

ماریانا حالا یکی از داورانی است که به انتخاب فیفا، بخت آزموده شدن در جام جهانی باشگاه‌ها، برای قرار گرفتن در فهرست داوران جام جهانی ۲۰۲۲ قطر را پیدا می‌کند.