خانم «ام عمر»، ۳۴ ساله، از اینکه برخی روزهای هفته را برای دیالیز کلیه خود در بیمارستان دولتی «المواساة» دمشق پایتخت سوریه می‌گذراند، ابراز ناراحتی می‌کند. زنی با این سن و سال به علت یک سال استفاده مداوم از داروهای کنترل فشار خون دچار نارسایی حاد کلیوی شده است و رنج می‌برد.
یک دکتر داروساز به این خانم گفته که او بیشتر از داروی ایرانی استفاده کرده است. این دارو، مشابه «اتینولول» است و تحت عنوان تجاری «نورموتین» برای کاهش فشار خون در بازار سوریه فروخته می‌شود. این داروی وارداتی با تاثیر بر جریان خون به کلیه‌های ام عمر آسیب زده و کار او را به بخش دیالیز در این بیمارستان مشهور کشانده است.
اداره نظارت بر فروش دارو در مرکز بهداشت شهرستان ادلب، فروش داروهای غیراستاندارد ایرانی در بازار سوریه را تهدیدی برای جان شهروندان این کشور ارزیابی کرده است. براساس آیین‌نامه وزارت بهداشت سوریه، هر داروی مشابهی که وارد این کشور می‌شود، قبل از ثبت و عرضه در بازار باید به تایید سازمان بهداشت جهانی (WHO) و آژانس دارویی اروپا (EMA) رسیده باشد و سپس مورد آزمایش بالینی و آنالیز نیز قرار گیرد. این درحالی است که شرکت‌های دارویی ایرانی چنین روندی را طی نمی‌کنند.
به گفته یکی از پزشکان دمشق، «بین وزارتخانه‌های بهداشت دو کشور توافقی برای عرضه تمام داروهای ایرانی در سوریه وجود دارد؛ گویی که این داروها در سوریه تولید می‌شود.» ابومحمد (۴۵ ساله) از اهالی حومه دمشق چند سالی است که از میگرن (درد پیشانی و اختلال عصبی ناشی از سردردهای شدید) رنج می‌برد. او نیز مسکن می‌خورد تا دردش برای زمان کوتاهی تسکین یابد؛ اما دوباره سردردها بازگشتند و علت آن استفاده از یک داروی ایرانی به جای نمونه اصلی آن بود.
اوضاع وخیم تولید دارو در سوریه
سوریه تا پیش از قیام و درگیرهای داخلی، پس از اردن دومین کشور عربی در زمینه صادرات دارو بود. درآمد ۶۹ شرکت تولیدکننده دارو در سوریه، سالانه از ۳۵۰ میلیون دلار فراتر می‌رفت. براساس گزارش رسمی وزرات بهداشت سوریه، این شرکت‌ها ۹۳ درصد نیاز داخلی در سال ۲۰۱۰ را تامین می‌کرده‌اند. داروهای ویژه بیماران سرطانی و کلیوی در سوریه تولید و به ۵۶ کشور در جهان عربی و اروپا نیز صادر می‌شده است.
کاهش میزان تولید داخلی به ۳۰ درصد طی سال‌های گذشته، نابودی کارخانه‌های بزرگ دارویی و فرار سرمایه باعث شد، درهای سوریه به روی واردات دارو، به‌ویژه تولیدات شرکت‌های ایرانی باز شود. بدین ترتیب رژیم سوریه در سال‌های اخیر برای تامین نیاز بازار به دارو و مواد پزشکی نیز به متحد نظامی شاخص خود یعنی ایران متکی شده است.
در همین راستا، اداره کل تجارت خارجی سوریه در اوت سال ۲۰۱۴ پنج اعتبار اسنادی با شرکت‌های ایرانی برای دریافت وام اعتباری و تولید دارو از این کشور را امضا کرد. این توافق شامل تامین حدود ۲ میلیون قرص ریفامپین، ۴۸۲ نوبت دیالیز کلیه، انواع آمبولانس و سردخانه ویژه نگهداری اجساد مردگان بود.
برای بررسی میزان هزینه‌ای که ایران طی چند سال برای دخالت در بحران سوریه پرداخته، کافی است که اظهارات «جیسی شاهین»، سخنگوی استفان دی‌میستورا، نماینده ویژه سازمان ملل متحد در امور این کشور اشاره کنیم. به گفته شاهین، ایران طی 10 سال گذشته، سالانه ۶ و در مجموع ۶۰ میلیارد دلار در سوریه هزینه کرده است.
رژیم اسد در ماه مه ۲۰۱۹ مبلغ ۱۰ میلیارد لیر سوریه را به‌عنوان پیش‌پرداخت لازم برای واردات و تامین داروهای سرطانی، انواع واکسن و کورتیزون‌ها (ضدالتهاب و سرکوب‌کننده سیستم ایمنی بدن) در اختیار اداره کل تجارت خارجی این کشور گذاشت. به گفته خانم «هزار فرعون»، مسئول بخش مبارزه با بیماری‌های واگیر و مزمن وزارت بهداشت درمان سوریه، در سال ۲۰۱۸ مبلغ ۱۱۷ میلیارد لیر برای تامین داروهای ویژه این امراض هزینه شده است.
این سیاست باعث شده تا اکثر شهروندان مناطق تحت کنترل رژیم سوریه ناچار به خرید داروهای ایرانی شوند. این وضعیت، نتیجه توافق مذکور بین ایران و سوریه و همچنین توقف فعالیت اکثر کارخانجات این کشور بر اثر جنگ ده ساله است.
سفارت ایران در دمشق و کمیته مشترک کمیته عالی گسترش روابط اقتصادی طرفین نیز همواره به تبلیغ داروهای این کشور در سوریه می‌پردازند. یکی از این اقدامات، برگزاری نمایشگاه تخصصی صنایع دارویی و تجهیزات پزشکی ایران در هتل «الداما روز» دمشق است. در این نمایشگاه که سالانه برگزار می‌شود، ۴۰ شرکت ایرانی با کمک شرکت‌های پزشکی علاقه‌مند به بازار سوریه، تولیدات خود را ارائه و معرفی می‌کنند.
امیدواری به افزایش همکاری قتصادی
آمار و ارقام رسمی مربوط به تبادل تجاری ایران و سوریه را که توسط طرفین منتشر می‌شود، نمی‌توان معیاری برای میزان همکاری نظامی و اقتصادی تهران-دمشق از زمان آغاز جنگ در این کشور دانست. حجم تبادل سوریه و ایران ۱۸۰ میلیون دلار اعلام شده است و طرفین ابراز امیدواری کرده‌اند که در سال‌های آینده افزایش یابد.
ایران سرمایه‌گذاری بسیاری در زمینه‌هایی مانند کشاورزی، خودروسازی، کالاهای مصرفی و گردشگری دینی که خود عامل اساسی ارتباط طرفین محسوب می‌شود، در سوریه انجام داده است. تهران همچنین وعده داده است که به منظور بازسازی سوریه سرمایه‌گذاری در زمینه‌هایی از قبیل احداث نیروگاه‌های برق، جاده و راه‌آهن و پروژه‌های مسکونی و غیره در این کشور را گسترش خواهد داد.
علاوه بر موارد فوق، ایران همچنین اعلام کرده است که به منظور برداشتن گامی مهم در مسیر تقویت تبادل تجاری طرفین و ورود به بازارهای سوریه، یک خط دریایی جهت انتقال انواع کالا به بندر لاذقیه این کشور راه‌اندازی خواهد کرد. به گزارش خبرگزاری رسمی «ایرنا» کیوان کاشفی رییس اتاق بازرگانی مشترک ایران-سوریه گفته است: «تقاضای صادرات موجب افزایش حجم آن می‌شود. اگر توان تجاری ایران و سوریه بیشتر شود، خطوط دریانوردی بین دو کشور نیز افزایش خواهد یافت.»
دارو یکی از مهم‌ترین کالاهای صادراتی ایران به سوریه به شمار می‌رود و همواره شاهد افزایش تقاضای این کشور بوده است. دکتر «احمد خالد»، استاد دانشکده پزشکی دانشگاه دمشق درباره داروهای ایرانی که به دلیل کاهش تولید داخلی سوریه، شاهد افزایش تقاضا در این کشور بوده است، اظهار داشت: «کیفیت داروهای ایران بسیار پایین است و مواد کمکی و افزودنی آن‌ها نیز کیفیت پایینی دارند. هرچه کیفیت این مواد افزودنی بهتر باشد، کیفیت قرص‌ها و داروها نیز بهتر خواهد بود.»
ام عمر به دلیل وخامت وضعیت جسمی خود به شدت می‌ترسد، چون داروهای خوب و موثر پیدا نمی‌شود و ناچار به استفاده از داروهای با کیفیت پایین است. وی با بیان اینکه اشتهای خود را از دست داده، ادرارش تیره و رنگ پوستش زرد شده است، گفت: «می‌ترسم برای دیالیز کلیه همواره در بیمارستان بمانم. می‌ترسم که کلیه‌ام کلا درگیر شود. تمام این‌ها از عوارض داروهای ایرانی است. نگو که این داروها سم بودند، ولی به دلیل نرخ پایین، با روی خوش و خندان آن‌ها را می‌خریدیم.»
خطر مضاعف برای بیماران
امضای چندین توافق توسط دمشق و تهران، مجالی گسترده برای شرکت‌های ایرانی جهت صادرات دارو به سوریه و مشارکت مستقیم در تاسیس کارخانه‌های داروسازی با همکاری سرمایه‌گذاران داخلی در مناطقی مانند حلب، طرطوس و غیره فراهم آورده است.
در این زمینه، «فهد رویش»، رییس کمیته عالی سرمایه‌گذاران در مناطق آزادشده از دست رژیم اسد، گفت: «ایران مالک ۹ کارخانه داروسازی در سوریه است. پیمان شراکت بین شرکت برکت سوریه و بنیاد برکت ایران را نیز امضا کرده‌ایم. طرف ایرانی نیاز سوریه به انواع داروهای سرطانی و غیره و دیگر نیازهای وزارت بهداشت این کشور را تامین خواهد کرد. درحال ساخت یک کارخانه داروسازی ایرانی-سوری نیز هستیم.»
در اوایل سال ۲۰۱۹ شاهد آغاز عملیات احداث سه کارخانه ایرانی برای تولید شیر کودک، داروهای سرطانی و مونتاژ و تولید خودرو در سوریه بودیم. سه تن از پزشکان سوری که به دلیل اقامت در دمشق مایل به درج نام خود نبودند، به تهیه‌کنندگان این گزارش گفتند: «داروهای غیرموثر و بی‌کیفیت ایرانی جان برخی بیماران قلب و عروق را به خطر انداخته است.»
فرسایش نیروی انسانی در سوریه
علاوه بر تضعیف صنعت داروسازی در سوریه و از دست دادن توان رقابتی که پیش‌تر وجود داشت، این بخش ازکمبود شدید نیروی انسانی شامل پزشکان، پرستاران و داروسازان رنج می‌برد، چون اکثر آن‌ها مهاجرت کرده یا جان باخته و یا از سوی رژیم اسد به همکاری با اپوزیسیون متهم و تهدید شده‌اند. این مشکل موجب تضعیف سیستم سلامت سوریه و همچنین حوزه فعالیت پزشکان یعنی جامعه محلی و شهروندان در یک دهه اخیر، به‌ویژه سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۸ شده است.
دکتر «عبدالقادر حسن»، رییس اتحادیه پزشکان سوریه در گفت‌وگو با رسانه‌های داخلی اظهار داشته است: «تاکنون ۷ هزار پزشک سوری از راه‌های قانونی و مرزهای رسمی مهاجرت کرده‌اند. میزان کمبود کادر پزشکی سوریه از سال ۲۰۱۰ تاکنون به ۲۵ درصد رسیده است. حدود ۱۵۰ پزشک را به اتهام همکاری با مخالفان مسلح اخراج کرده‌ایم. بیش از هزار پزشک نیز که از راه غیرقانونی مهاجرت کرده و حق عضویت خود در این اتحادیه را نداده‌اند، انفصال از خدمت شده‌اند.»
دکتر «محمود الحسن» رییس اتحادیه پزشکان داروساز سوریه نیز تصریح کرد: «۲۷۹۰۰ دکتر داروساز رسمی داریم که ۱۱۵۰۰ تن از آن‌ها با حضور در داروخانه‌ها به شهروندان سوریه دارو می‌دهند. ۷۲۰ داروساز نیز مهاجرت کرده‌اند.»
داروهای غیرموثر
استمرار و افزایش فشار بر صنعت داروسازی سوریه باعث شده است تا داروهای مهم در بازار این کشور نایاب باشد. ناظران، علت اساسی این مشکل را تعطیلی کارخانه‌های داروسازی در حومه دمشق، حلب و حمص از سویی و توقف واردات به دلیل افزایش نرخ دلار و کاهش داروهای خارجی از سوی دیگر می‌دانند. یکی از این داروهای مهم، «آسپرین» است که برای بیماری‌های قلب و دیابت و کاهش غلظت خون مناسب است و به‌جای آن از «تامیرین» کم‌اثرتر استفاده می‌شود.
بازارهای استان دیرالزور در شرق سوریه مملو از داروهای ایرانی است. شبه‌نظامیان وابسته به سپاه پاسداران ایران؛ مانند لشکر فاطمیون افغان‌ها، تیپ زینبیون پاکستانی‌ها و حشدالشعبی عراق در این استان، به‌ویژه شهر البوکمال و حومه آن همانند اطراف دمشق و دیگر مناطق حضوری بسیار گسترده دارند. داروهای ایرانی در این مناطق با نرخی پایین و یکسان با تولیدات داخلی سوریه به فروش می‌رسد.
چند تن از اهالی دیرالزور که از ترس بازداشت، مایل به ذکر نام خود نبودند، اظهار داشتند: «داروی آرامبخش کلونازپام به صورت گسترده در این استان توزیع می‌شود. علاوه بر داروخانه‌ها، مغازه‌ها نیز این آرامبخش را می‌فروشند، چون اهالی عادت کرده‌اند که بدون نسخه پزشک آن را بخرند و مصرف کنند.» براساس علم پزشکی، کلونازپام دارای عوارض جانبی مخدر است و موجب اعتیاد فرد می‌شود تا جایی که پزشکان نسبت به مصرف آن هشدار داده‌اند.
یکی از پزشکان داروساز در دمشق به نام «محمد العمر» (اسم مستعار) نیز به ما گفت: «داروی ایرانی را مصرف نمی‌کنم، چون بسیار بد و بدون اثر است. گویی که چیزی نخوردی؛ زیرا کم‌اثر و خالی از مواد دارویی است.» مصداق سخنان او را می‌توان در وضعیت فرزند سه ساله خانم «هاله المعتصم»، ۳۰ ساله مشاهده کرد.
این مادر سوری می‌گوید: «پزشک برای کودکم شیاف ستامول ۲۵۰ میلی‌گرم تجویز کرد؛ اما تب او تا سه روز پایین نیامد. بنابراین پزشک معالج داروی جدیدی را برای درمان کودکم توصیه کرد، چون آن شیاف ساخت ایران است و هیچ تاثیر مثبتی نداشت.»
دکتر «فهد جاسم» متخصص قلب و عروق نیز اظهار داشت: «انواع تولیدات ایرانی از مسکن درد و ضد تب گرفته تا داروهای سرطانی در بازار سوریه یافت می‌شود. ترکیب این داروها با توجه به نوع مریضی متفاوت است، ولی کیفیت اکثر آن‌ها بسیار پایین است.»
استمرار حمایت ایران
تا دو دهه پیش از آغاز بحران سوریه در سال ۲۰۱۱، صنعت داروسازی یکی از موفق‌ترین حوزه‌های سرمایه‌گذاری در این کشور بود. ایران نیز نسبت به این امر آگاه است و برای تسلط بر بخش درمانی و صنعت داروسازی در سوریه تلاش مستمر می‌کند.
یکی از دلایل اصلی تمایل رژیم سوریه برای تامین دارو، فرآورده‌های نفتی، موادغذایی و کالاهای اساسی از ایران، وخامت اوضاع اقتصادی و بدهکاری و وابستگی به این کشور است. به همین دلیل، واردات دارو از ایران علی‌رغم کیفیت نازل آن در اولویت رژیم سوریه قرار دارد تا از این طریق نیاز بازار را تامین کند. دمشق همچنین مایل به خرید تجهیزات تولید دارو از ایران است، چون کارخانه‌های داروسازی خصوصی و دولتی سوریه بر اثر چندین سال جنگ به شدت آسیب دیده‌اند.
سخنان دکتر «محمود الحسن» رییس اتحادیه پزشکان داروساز سوریه در گفت‌وگو با خبرگزاری اسپوتنیک روسیه به‌خوبی از آسیبی که به صنعت داروسازی در کشورش وارد شده است، پرده برداشت. وی در مارس ۲۰۱۸ به این خبرگزاری گفت: «۲۴ کارخانه داروسازی و ۵۰۰۰ داروخانه ویران و از رده خارج شده است. آسیبی که به این بخش در حومه حلب، حماه و دیرالزور رسیده است، میلیاردها دلار تخمین زده می‌شود.»
مهاجرت پزشکان یکی از عوامل اصلی وخامت اوضاع درمانی در سوریه به شمار می‌رود. مرکز پژوهش‌های سیاسی سوریه طی گزارشی با عنوان «جنگ علیه توسعه» اعلام کرده است: «بخش درمانی سوریه دچار فروپاشی شده است. در سال ۲۰۱۰ برای هر ۶۶۱ شهروند سوریه، یک پزشک وجود داشت. درحالی‌که در آگوست سال گذشته این عدد به ۴۰۴۱ شهروند رسید. فعالیت صنعت داروسازی سوریه نیز ۹۰ درصد کاهش یافته است.»
با توجه به آنچه که گذشت، می‌توان گفت درها به روی کشورهای متحد رژیم اسد و در راس آن‌ها ایران برای ورود هرچه بیشتر به بازار سوریه باز است؛ نه تنها در حوزه واردات دارو، بلکه در زمینه‌هایی مانند بازسازی شهرها که علی‌رغم دادن وعده‌های بسیار به سوری‌ها هیچ کار مهمی صورت نگرفته است.
مشکلات امثال ام عمر و محمد و خانواده‌اش نیز به علت ناتوانی در خرید داروهای موثر با قیمت مناسب که تاحدودی از رنج مستمرشان بکاهد، به حال خود باقی است. دیگر شهروندان نیز به دنبال راهکاری برای تامین داروهای بهتر و موثرتر از بازارهای جایگزین هستند تا مشکل مردم درمانده را رفع کنند.
این پژوهش با همکاری موسسه «اضواء»، نظارت آقای «زید مستو» و مشارکت «جبریل دیوب» و «زینه معمار» تهیه و تدوین شده است.
مطالب مرتبط:
ورود داروهای ایرانی به لبنان؛ شکایت چهار وکیل لبنانی به دادستانی
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر