«آرام فتحی» از شهروندان اهل استان کردستان است. او طی سال‌های اخیر، در کمپینی فعالیت می‌کند که با استقبال مردم کُرد ایران مواجه شده است. فتحی تلاش می‌کند با کمک اهالی مناطق کُردنشین کشور، به کمک شهروندانی برود که به اعدام محکوم شده‌اند.
طی سال‌های اخیر، آمار اعدام زندانیان سیاسی در میان جمعیت غیر فارسی زبان ایران، به ویژه کُردها به طور محسوسی نسبت به سایر نقاط کشور بالاتر رفته است.
گزارش‌های «سازمان حقوق بشر ایران» بین سال‌های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۸ نشان می‌دهند از ۱۱۸ شهروندی که به اتهام «وابستگی به گروه‌های سیاسی و مخالفان مسلح» اعدام شده‌اند، ۵۵ درصد کُرد بوده‌اند.
در کنار این اعدام‌ها، شمار شهروندان کُرد تباری که گرایش سیاسی ندارند اما به اتهام «قتل نفس» به قصاص محکوم می‌شوند هم آمار بالایی را به خود اختصاص داده است.
اعتصاب در اعتراض به اعدام فعالان سیاسی و برگزاری تجمع در محل قصاص شهروندان، بخشی از واکنش‌هایی بوده که مردم مناطق کُردنشین در قبال روند فزاینده اجرای حکم اعدام در مناطق خود نشان داده‌اند.
اما به تازگی کمپینی در این مناطق، از جمله کردستان، کرمانشاه و برخی شهرهای استان آذربایجان غربی شکل گرفته است که به طور منظم برای بخشش محکومان به قصاص از سوی اولیای دم فعالیت می‌کند. این کمپین تا امروز موفق شده است چندین نفر، از جمله مادر یک کودک خردسال را از مرگ نجات دهد.
همین کمپین و استقبال مردم از آن، دلیلی شد برای گفت‌وگو با آرام فتحی که تلاش می‌کند رضایت و بخشش را جانشین چوبه دار و قصاص کند.
کمپین شما از چه زمانی تشکیل شده است و اعضای آن شامل چه افراد و گروه‌هایی هستند؟
- کمپین ما دارای سازمان‌دهی خاصی نیست. مدت‌ها است که در کردستان عموم مردم حرکت‌هایی در مخالفت با اعدام انجام می‌دهند. بارها در اعتراض به اعدام‌های سیاسی، کنش‌های مختلفی، از جمله برگزاری تجمعات و اعتصاب انجام داده‌اند. در کردستان میزان آسیب‌های اجتماعی و به همان نسبت هم میزان احکام قصاص ناشی از این آسیب‌ها بیشتر از مناطق مرکزی کشور است. این کمپین تلاش کرده است که روش‌های خود را برای مبارزه با اعدام، از روش‌های سنتی مانند ریش سفیدی، به روش‌های خلاقانه‌تری گسترش دهد. به همین دلیل، فعالان مدنی از صنف‌های مختلف محیط زیستی، کودکان، زنان و سایر حوزه‌ها در مناطق کردنشین مثل کردستان، کرمانشاه و آذربایجان غربی با هم و به طور خودجوش به فکر مقابله با اعدام افتاده‌اند.
ما فکر می‌کنیم دلیل بیشتر قتل‌هایی که اتفاق می‌افتند، همان فضای ناامنی است که در جامعه وجود دارد. هر دو طرف، چه قاتل و چه مقتول، قربانی هستند. ما در این روند تلاش می‌کنیم ابتدا با اولیای دم وارد گفت‌وگو شویم تا ببینیم آیا اصولاً حاضر به بحث در این مورد هستند یا نه. بعد از این که خانواده‌ها حاضر به گفت‌وگو شدند، تلاش می‌کنیم با منطق، آن‌ها را به گذشت از اعدام ترغیب کنیم. برخی خانواده‌ها حتی با بارها گفت‌وگو، حاضر به بخشش نشدند اما درست در لحظه‌ای که طناب دار دور گردن مجرم بود، انصراف خود را از اجرای حکم اعلام کردند. ما تلاش می‌کنیم در چنین مواقعی با حضور گسترده در صحنه اعدام، اولیای دم را از تصمیم خود منصرف کنیم.
شما در گفت‌وگو با اولیای دم، از چه روشی برای قانع کردن آن‌ها به انصراف از اجرای حکم قصاص استفاده می‌کنید؟
- خانواده‌های قربانیان قتل از یک قشر با یک فرهنگ واحد نیستند. برخی مذهبی، برخی بی دین، برخی تحصیل کرده و برخی بی‌سواد هستند. با هر کدام از آن‌ها با توجه به فرهنگ خودشان وارد گفت‌وگو می‌شویم. تجربه‌های این خانواده‌ها و روشی که عزیزان آن‌ها به قتل رسیده‌اند، با هم متفاوت هستند. برخی قربانیان نوجوانانی بوده‌اند که در دعوا با هم‌سالان خود به قتل رسیده‌اند. در حال حاضر با خانواده‌ای مواجه هستیم که یکی از اعضایش به قتل رسیده است ولی چند سال قبل یکی دیگر از اعضای همین خانواده به خاطر ارتکاب به قتل، در خطر قصاص بود که توانست از اولیای دم رضایت بگیرد. این یعنی قتل ممکن است برای بسیاری انسان‌ها در موقعیت‌های مختلف اتفاق بیفتد. ما این موضوع را با خانواده‌های مقتولان در میان می‌گذاریم تا دریابند که قاتل لزوماً یک هیولا نیست. برخی دیگر مثل زنی که فردی را به قتل رسانده بود که می‌خواست به او تجاوز کند، داستان کاملاً متفاوتی دارند. پس منطق گفت‌وگو با هر کدام متفاوت است. ولی نقطه مشترک همه گفت‌وگوها، به اثرات مثبت و منفی قصاص برمی‌گردد. ما به خانواده‌ها به زبانی ساده می‌گوییم قصاص، عزیز آن‌ها را که به قتل رسیده است، زنده نمی‌کند. ضمناً از تجربه عذاب وجدان دیگر خانواده‌ها که قاتل عزیزان خود را قصاص کرده‌اند، می‌گوییم. عذاب وجدان پدیده رایج این خانواده‌ها است. کسانی بوده‌اند که بعد از قصاص قاتل عزیزان خود، هر شب کابوس می‌دیدند. اولیای دم برای دچار نشدن به این عذاب وجدان، از قصاص قاتل اعضای خانواده خود می‌گذرند. بنابراین، مهم‌ترین و سخت‌ترین بخش این کار، ورود به گفت‌وگو با اولیای دم در مورد انصراف از اعدام است.
آیا تنها از طریق گفت‌وگو با اولیای دم به نتیجه می‌رسید و خانواده‌های مقتولان، قاتلان را می‌بخشند؟
- البته همه تلاش‌های ما موفقیت‌آمیز نبوده‌اند. متاسفانه در برخی موارد هم با وجود رایزنی‌های زیاد و حتی حضور انبوه مردم در صحنه اعدام، حاضر به انصراف از اجرای حکم نشده‌اند. برخی موارد بوده است که اولیای دم تنها در برابر پرداخت پول، حاضر به گذشت از اجرای حکم بوده‌اند. البته ما هیچ بودجه‌ای در دست نداریم که به این خانواده‌ها بپردازیم. پول از تک تک مردم، چه در مناطق کُردنشین، چه در سراسر کشور جمع‌آوری می‌شود. گاهی اوقات مبالغ درخواستی به چند صد میلیون تومان هم می‌رسد. خوش‌بختانه مردم استقبال بسیار خوبی از کمپین کرده‌اند و کمک‌های نقدی خود را به این صندوق ارسال می‌کنند. تا امروز چندین نفر از اعدام با همین کمک‌ها صرف نظر کرده‌اند.
در مورد تجربه‌های ناموفق خود که به قصاص مجرمان منجر شد گفتید؛ حتما موارد شیرینی هم از بخشش خانواده‌های مقتولان وجود داشته است.
- بیشتر محکومانی که ما با آن‌ها برخورد داشته‌ایم، بین ۱۸ تا ۲۵ سالگی مرتکب قتل شده‌اند. تقریباً همه آن‌ها چندین سال، یعنی تا سن ۳۰ و ۳۵ سالگی در زندان منتظر اجرای حکم مانده‌اند. مثلاً یک زن که در سن ۱۵ سالگی به اجبار ازدواج کرده بود و زندگی بسیار سختی داشت، همسر خود را به قتل رسانده بود. ما موفق شدیم با کمک مردم، پول درخواستی اولیای دم را تهیه و با همکاری دادگستری سنندج، مراحل اداری آزادی این زن را که هفت سال در زندان بود و یک بار هم تا پای اعدام رفته بود، طی کنیم. خانم دیگری در یک روستای کردستان زندگی می‌کرد که از سوی یک مرد تهدید به تجاوز شده بود. در جریان این تهدید، زن مرد متجاوز را به قتل رسانده و سال‌ها با وجود یک فرزند خردسال، در زندان منتظر اجرای حکم مانده بود. این زن هم خوش‌بختانه با پرداخت دیه به خانواده مقتول، یک ماه پیش از زندان آزاد شد و حالا در حال زندگی کنار خانواده خود است.
گفتید برای رضایت اولیای دم، مبلغ درخواستی آن‌ها را جمع‌آوری می‌کنید؛ شما چه ساز و کاری برای جمع‌آوری و تامین این مبالغ دارید؟
- ما با همکاری دادگستری کردستان برای هر محکوم به قصاص که اولیای دم از او برای بخشش درخواست پول کرده‌اند، یک شماره حسابی به نام خودش تأسیس می‌کنیم. به این شماره حساب هیچ‌کس دسترسی ندارد و تنها زمانی که پول درخواستی اولیای دم کامل شد، به آن‌ها تحویل داده می‌شود.
پس یک پای این کمپین، خود دادگستری کردستان است.
- بله، دقیقاً. دیدگاه مقامات قضایی در مورد اجرا شدن یا نشدن حکم قصاص در این روند بسیار مهم است. در صورتی که آن‌ها تمایلی به بخشش محکومان نداشته باشند، کار برای ما بسیار دشوار خواهد شد. در دادگستری، تعدادی از کارمندان، درست مثل اعضای کمپین ما تلاش می‌کنند. برخی اوقات آن‌ها حتی دست و پای اولیای دم را برای گرفتن بخشش می‌بوسند. متاسفانه از این دست مسوولان قضایی کم پیدا می‌شود. اغلب دیدگاه‌ها در مورد محکومان به قصاص بسیار منفی است. حتی پزشک‌هایی که گاهی به معاینه این افراد در زندان می‌روند هم بعضی اوقات رفتار بدی با آن‌ها دارند.
با این حال، مشکل اساسی در کشور ما با این آمار بالای اعدام و قصاص، مشکل قانون است. با وجود این مشکل، فکر می‌کنید می‌توانید مسأله اعدام را به طور ریشه‌ای در مناطق کردنشین برطرف کنید؟
- تلاش ما این است که اعدام را به عنوان یک آسیب در افکار عمومی مطرح کنیم. تا جایی که می‌توانیم، می‌خواهیم فرهنگ مردم را نسبت به این حکم تغییر دهیم. گذشته از بد یا خوب بودن حکم قصاص، یکی از مشکلات اساسی که اولیای دم برای انصراف از اجرای حکم دارند، مجازات جایگزین است. آن‌ها می‌گویند اگر ما از خون عزیزمان بگذریم، قاتل فقط حدود پنج سال به زندان می‌رود و این عادلانه نیست. در قانون ما در مقابل مجازات قصاص، مجازات قابل توجه دیگری وجود ندارد که بتواند اولیای دم را اقناع کند. ما البته در رایزنی‌هایی که انجام می‌دهیم، تلاش می‌کنیم به راه حل‌هایی در این مورد برسیم. برخی خانواده‌های مقتولان می‌گویند ما نمی‌توانیم حضور قاتل عزیز خود را در منطقه و یا شهر محل زندگی خود تحمل کنیم. برای همین به قاتل می‌گوییم که یکی از شروط اولیای دم برای رضایت، کوچ او از آن منطقه یا شهر بعد از آزادی از زندان است. به هر حال، طبعاً این‌ها راه‌های مقطعی هستند. همان‌طور که گفتم، هدف ما طرح موضوع اعدام به عنوان یک آسیب در ذهن مردم و به دنبال درخواست تغییر قوانین به شکلی است که به جای این مجازات، مجازات‌های عادلانه دیگری اجرا شود.
مطالب مرتبط:
زندان رجایی شهر، روزهای پس از اعدام دسته جمعی
آیا زندانیان اهل سنت در ایران سریع تر اعدام می شوند؟
پرونده اعدام زندانیان اهل سنت به روایت سه وکیل
زندانیان فراموش شده؛ غلامحسین کلبی 15سال بدون مرخصی در زندان است
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر