فوتبال جنگ است، فقط کشتار ندارد

فوتبال بدون سیاست، فوتبال بدون خشونت، فوتبال بدون اهانت و گزاره‌هایی از این دست را بازیکنان، مربیان، هواداران، مسئولین و حتی خود سیاست‌مداران مطرح می‌کنند. اما چرا در اجرا، فقط بازی «فوتبال‌دستی» است که خشونت ندارد؟

این روزها نیز  جام ملت‌های آسیا و رقابت ایران با بحرین، قطر، امارات و عراق، محل تقابل دو دیدگاه شده. هوادارانی پرشمار، به دلایلی از قبیل خلیج فارس و جزایر سه گانه، شادمانی مضاعفی از کسب پیروزی دارند. دسته دوم معتقدند نگرش به فوتبال را نباید از چارچوب تکنیک‌ها و تاکتیک‌ها بیرون آورد.

آیا ساده‌سازی وقایع و تفکیک رویدادها از همدیگر میسر است؟ وقتی بررسی پدیده‌ها، بدون مطالعه جنبه‌های گوناگون مترتب بر آن امکان پذیر نیست، آیا می‌توان فوتبال را مستثنی دانست؟ برای رسیدن به پاسخ، باید به متن خود فوتبال مراجعه کرد.

سال 1988 در مرحله نیمه نهایی جام ملتهای اروپا، آلمان با یک گل از هلند پیش افتاده بود اما شانزده دقیقه به پایان بازی، گل مساوی را خورد. مارکو فان باستن هم در دقیقه 88 گل برتری لاله‌های نارنجی را زد.   

هلندی‌ها برای برپایی جشن پیروزی به خیابان آمدند. آنها در میدان لایدشپلاین آمستردام، دوچرخه‌هایشان را به هوا پرت می‌کردند و فریاد می‌زدند: هورا، دوچرخه‌هایمان را پس گرفتیم.

کنایه‌ای به رفتار ارتش آلمان هنگام اشغال خاک هلند در جنگ جهانی دوم که بزرگترین دوچرخه دزدی تاریخ را رقم زده و هرچه دوچرخه در هلند پیدا می‌شد را ضبط کرده بودند!

دکتر دی یونگ نویسنده کتاب چند جلدی تاریخ هلند در جنگ جهانی، عقیده داشت این بازی جنگ است، عجیب است اگر انکارش کنند.

 البته تعداد آنهایی که انکار می‌کردند هم چندان زیاد نبود. حتی سرمربی هلند، رینوس میشل. جمله معروف "فوتبال جنگ است" متعلق به میشل است.

در نظر داشته باشیم کسی که فوتبال را معادل جنگ دانسته، با آژاکس فاتح لیگ قهرمانان اروپا  شده، با بارسلونا لالیگا را فتح کرده، با  هلند به قهرمانی جام ملت‌های اروپا رسیده، مبتکر ایده مدرن "تـوتـال فوتبال" است و سال ۱۹۹۹ از سوی فیفا به عنوان مربی قرن انتخاب شده.

آیا جنگ در فوتبال، فقط در زمین اتفاق می‌افتد و پس از مسابقه باید نظاره‌گر برادری و صمیمیت باشیم؟ پس از آن مسابقه تاریخی، فن هانگم بازیکن هلند که در فینال جام جهانی 1974 حضور داشت، گفت: با خودشان که نه، مشکل ما نیاکان عوضی آلمانیهاست.

رونالد کومان زننده گل اول هلند، پیراهنش را با اولاف تون عوض کرده بود. او گفت به جای دستمال توالت از آن استفاده خواهد کرد.

از فان ارله پرسیدند آیا در جریان بازی موهای رودی فولر را کشیدی؟ پاسخ داد نه. من فقط بهش پس گردنی زدم!

تب هلندی‌ها فرو ننشست. مدتی بعد، کتاب "هلند – آلمان، شعر فوتبالی" چاپ شد. دربرگیرنده آثار شاعران مطرح و حرفه‌ای هلند از جمله «یول دیلده» در وصف انتقام ملی و پیروزی لاله‌های نارنجی. همچنین شعرهایی که خود فوتبالیست‌ها سروده بودند. پر از ستایش تیم خودی و لعن آلمانی‌ها. میزان نفرت موجود در برخی از این شعرها غیر قابل تصور است.

جانی رپ ستاره فوتبال هلند در شعر خود با اشاره به اظهارات رونالد کومان نوشت: پیراهن جدید/ واقعاً فقط/ ارزش پاک کردن کثافت‌هایتان را دارد.

شرح کامل ماجراهای آن بازی و آثار منتشر در این مجموعه شعر را سایمون کوپر از برجسته‌ترین محققان فوتبال دنیا جمع‌آوری کرده که فصلی از کتاب نفیس "فوتبال علیه دشمن" را شکل می‌دهد.

در دوره بعدی جام ملتها باز دو تیم به هم خوردند و مجدداً پسران رینوس میشل از سد آلمان گذشتند.  آلمانی‌ها مواد منفجره انداختند توی کافه‌ای در خیابان نیواشترات که یکسرش به آلمان تعلق دارد و یکسرش به هلند، سه هلندی زخمی شدند.

متقابلاً پانصد هلندی از اهالی انسخده از مرز گذشتند و شهر گرونائو را در آلمان به هم ریختند!

قضیه آلمان – هلند، نمونه‌ای غربی از هزاران ماجرای خشونت‌بار در تاریخ فوتبال است. هم خشونت‌های سازمان یافته و از قبل پیش‌بینی شده و هم فاجعه‌های آنی و مستتر در بطن فوتبال.

فوتبال جنگ است، فقط کشتار ندارد. اما متاسفانه حتی این جمله هم بیانگر تمام واقعیت نیست. حتماً تیترهایی از قبیل تیر خلاص، ارتش سرخ، شلیک به قلب فلان تیم، به آتش کشیدن رقیب، به رگبار بستن و ... را در مطبوعات ورزشی دیده‌اید.

فوتبال جنگی است که گاهی کشتار هم دارد. در  فاجعه ورزشگاه هیسل بروکسل که قبل از شروع فینال جام باشگاه‌های اروپا در سال ۱۹۸۵ بین تیم‌های یوونتوس و لیورپول رخ داد، ۳۹ هوادار یوونتوس کشته‌شدند.

چهار سال بعد در فاجعه‌ای دیگر که این بار در هیلزبورو اتفاق افتاد، ۹۶ هوادار لیورپول تحت فشار هجوم تماشاگران بین حصار ورزشگاه کشته شدند.

سال 2012 پس از پایان بازی تیم‌های الاهلی و المصری با هجوم هواداران به زمین 80 نفر جان خود را از دست دادند.

یک سال بعد اوکتاویو داسیلوا داور برزیلی به یک بازیکن کارت قرمز داد. او  حاضر به ترک زمین نشد. داور هم اگرچه سلاح‌هایش فقط کارت زرد و قرمز هستند اما در جیبش چاقو هم داشت و بازیکن اخراجی را با ضربه‌های چاقو کشت!

بلافاصله تماشاگران به زمین ریختند و دست و پای داور را با طناب بستند. پس از کشتن او سرش را بریدند و از تنش جدا کردند. آنها سر بریده را انداختند روی تکه چوبی در وسط زمین. این فاجعه دهشتناک در ایالت مارانیائو رخ داد.

فوتبال را تصاویر ناب انسانی دربرگرفته. ورزشی پر از دوستی و وفاق، زیبایی و هیجان. اما تاکید بر فوتبال خالص، فوتبال بی سیاست، فوتبال بی خشونت و فوتبال بی اهانت، گرچه دلنشین اما آرمانگرایانه است.

چه در گل «دست خدای مارادونا» به انگلستان در جام جهانی 1986 در انتقام از جزایر مورد اختلاف دو کشور. چه هنگامی که بازیکنان بحرین پس از شکست دادن ایران در مسابقات مقدماتی جام جهانی 2002 با پرچم عربستان دور افتخار زدند.

همین حالا گرچه فیفا بر جدایی سیاست از فوتبال اصرار می‌ورزد اما معادلات کلان فوتبال جهان را سیاست رقم می‌زند. از اعطای میزبانی‌ها گرفته تا برخی انتخابات مهم در فدراسیون‌ها، کنفدراسیون‌ها و چه بسا نهادهای مهم‌تر!

فوتبال از نگاه خود ورزشکاران هم از سیاست جدا نیست که اگر بود، در انتخابات ریاست جمهوری سال 1388 فهرست 600 نفره ورزشکاران شاخص ایران در حمایت از میرحسین موسوی منتشر نمی‌شد. در طرف مقابل هم حسین رضازاده و حمید استیلی از محمود احمدی‌نژاد حمایت نمی‌کردند.

گرچه بسیاری از مخالفین حضور سیاست در صحنه ورزش، وقتی بازیکنان تیم ملی ایران را با مچ‌بند سبز دیدند، شادمانی و رضایت خود را پنهان نکردند.

ورزشکاران ایرانی طبق تصمیمی سیاسی با ورزشکاران اسرائیلی مسابقه نمی‌دهند. لغو این تصمیم نیز در آینده‌ای نزدیک یا دور، در گروی سیاست خواهد بود..