از نی ریز تا نیویورک؛ حسین عهدیه و مدرسه تدارکاتی هارلم

 در سال ۱۹۶۱، مهاجر جوانی به نام «حسین عهدیه» سوار بر کشتی «آر ام اس کویین مری» با بیش از هزار مسافر دیگر وارد بندر نیویورک شد. او از شهر کوچک و فقیرِ «نی‎ریز» در جنوب ایران به نیویورک می آمد. عهدیه با پول اندکی که در بساط داشت، به نیویورک رفت. در خط مونتاژ کارخانه های مختلفی مشغول به کار شد، در رستوران ظرف می شست و از آن جایی که گاهی استطاعت آن را پیدا نمی کرد که اتاقی اجاره کند، مجبور می شد شب هایی را در خیابان به صبح برساند.   

اما در عرضِ تنها شش سال، عهدیه معلم و سپس مدیر یکی از مدارس غیرانتفاعی و مستقل نیویورک به نام «مدرسه تدارکاتی هارلم» (Harlem Prep) ، واقع در خیابان ۱۲۵ در قلب محله «هارلم» شد؛ مدرسه ای با ایده هایی بدیع و انقلابی.

«مدرسه تدارکاتی هارلم» که در سال ۱۹۶۷ تأسیس شد و تا سال ۱۹۷۷ به حیات خود ادامه داد، یک نمونه از مبارزات جنبش حقوق مدنی سیاه پوستان در امریکا است.

عهدیه که با همکاری «هیلاری چپمن» کتابی با عنوان «خروج از بن بست: تاریخ ناگفته مدرسه تدارکاتی هارلم» نوشته است، می گوید این مدرسه به دست گروهی از وزرای سیاه پوست، راهبه های کاتولیک و اعضای جامعه بهاییان تأسیس شد.

به نوشته وی، هدف از تأسیس این مدرسه آن بود تا به کسانی که در دوران آرمان خواهیِ سال های دهه ۱۹۶۰، از دبیرستان ترک تحصیل کرده بودند، برای ادامه تحصیل در دانشگاه و یا ورود به بازار کار کمک کنند.

عهدیه به «ایران‎وایر» می گوید: «در آن روزها مشکل اصلی، موضوع ترک تحصیل بود. البته هنوز هم این مشکل وجود دارد. بخش اعظمی از اقلیت ها نتوانستند دوران دبیرستان خود را تمام کنند.»

کتابی که عهدیه با همکاری چپمن منتشر کرده، با جزییات نشان می دهد که در هارلمِ سال های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰، بسیاری از این به اصطلاح ترک تحصیل ها نه به اختیارِ خود دانش آموزان بلکه به اجبار بوده است. آن ها در این کتاب نشان می دهند که چه گونه نظام آموزش دولتی با بسیاری از دانش آموزان خود رفتاری ارباب منشانه در پیش می گرفت که این خود عملاً دانش آموزان را به ترک تحصیل وا می داشت.

عهدیه توضیح می دهد که مدرسه تدارکاتی هارلم در واقع تلاشی بود برای حل این مشکل: «[این مدرسه] ثابت کرد که اگر فرمول درست، منابع، دانش آموزان و مدیریتی متهعد در اختیار داشته باشید، موفق می شوید.»

در همان سال اولی که مدرسه شروع به کار کرد، صد در صدِ ۷۱ دانش آموزان آن فارغ التحصیل شدند و همه آن ها به دانشگاه رفتند. 

عهدیه با مدرسه تدارکاتی هارلم از طریق مدیر بهایی آن، «اد کارپنتر» وارد همکاری شد. کارپنتر مدیری بسیار لایق بود که می توانست دانش آموزان و تیم آموزشی مدرسه را چنان تشویق کند که بر همه مشکلات و موانع پیروز شوند. آن طور که عهدیه و چپمن در کتاب خود می نویسند، کارپنتر مدام در تکاپو بود: «روزی ارباب رجوعی به مدرسه آمده و از یکی از دانش آموزان سراغ کارپنتر را گرفته بود. دانش آموز به او توصیه کرده بود همان جا صبر کند چون به زودی "کاپ" [منظور همان کارپنتر است] با عجله از آن جا رد خواهد شد.»

عهدیه در یکی از کتاب هایش که البته هنوز منتشر نشده است، توضیح می دهد که علاقه او به مدرسه تدارکاتی هارلم هم ریشه در دورانی دارد که در ایران زندگی می کرده است و هم به تجربه مهاجرتش به امریکا مربوط می شود. در این کتاب می نویسد: «تجربه من به عنوان یک مهاجر، از کار در آشپزخانه های گرم و شلوغ و از آن طرف، توهین هایی که به عنوان یک بهایی در یک شهر کوچک شیعه نشین در ایران تحمل می کردم، باعث شد تا تلاش و مبارزه سیاه پوستان امریکا را علیه نژادپرستی و قوانین "جیم کرو" بهتر درک کنم.»

عهدیه ابتدا در مدسه تدارکاتی هارلم معلم ریاضی بود و بعد در کنار وظایف و مسؤولیت های دیگر، به مدیریت مدرسه در استخدام معلمان کمک می کرد و مشاوره می داد.

آن طور که چپمن به «ایران‏وایر» می گوید، اعتبار و شهرت این مدرسه در این بود که نظام آموزشی بدیع و اصیلی داشت و از نظام آموزشیِ خسته کننده مدارس دولتی تبعیت نمی کرد. بچه ها دنبال چیزهایی بودند که این قدر، به قول او، کسل کننده نباشد.

در سال های دهه ۱۹۶۰، روحیه ستیزه جویی با سیاه پوستان و فرهنگ آن ها موج می زد. عهدیه و چپمن در کتاب خود می نویسند: «یکی از معلمانی که کلاس های درس او بچه های مدرسه تدارکاتی را میخ‏کوب می کرد، "یوسف بن یوکانان" بود. در کلاس او بود که بیش تردانش آموزان برای اولین بار در عمرشان شنیدند که مصر در قاره آفریقا است و تمدن آن به پیش از فرهنگ یونانی-رومی و عصر کتاب مقدس می رسد. بسیاری از دانش آموزانِ سیاه پوست شوکه شده بودند وقتی فهمیدند که آفریقایی های باستان هم در تمدن نقشی داشتند و مردمان سیاه پوست نیز تاریخ و سرگذشتی فراتر از بردگی و اسارت داشته اند. این نکته، افق فهم و فکر آن ها را گسترده تر کرد، کنجکاوی آن ها را برانگیخت و به کسب دانش و آگاهی درباره نژاد و فرهنگ دامن زد؛ امری که بخشی از هویت نسل جدید را شکل داده است».

از این گذشته، مدرسه تدارکاتی هارلم به مصافِ بعضی از دشوارترین و بغرنج ترین پرسش ها و نگرانی ها درباره آموزش و پرورش می رفت. چپمن می پرسد: «چه گونه شرایط آموزشیِ بچه های محروم و متعلق به قشر آسیب پذیر جامعه را فراهم می کنید؟ چه گونه می خواهید در بخش عمومی، نظامی آموزشی ایجاد کنید که هم شایسته سالار باشد و هم به نیازهای فرهنگی پاسخ گو؟ باید چه چیزهایی در کلاس درس یاد بدهید؟»

امروزه بهاییان ایران نیز با مشکلات مشابهی در خصوص آموزش دست به گریبان هستند؛ حالا به طرق دیگری. بهایی ها از حق تحصیل و تدریس در دانشگاه محروم هستند. جامعه بهاییان ایران برای مقابله با این تبعیض، دانشگاهی زیرزمینی به نام «موسسه آزاد علمی مجازی بهاییان» را تأسیس کرده است.

یکی از اهداف کمپین «#جرم نیست» این است که این دانشگاه را به جهان معرفی کند. دانشجویان این دانشگاه در ایران، در کلاس هایی مخفیانه در خانه معلم ها و دانشجوها شرکت و کلاس هایی را به صورت اینترنتی با استادانی در سراسر دنیا برگزار می کنند. از جمله رشته هایی که در آن درس می خوانند، می توان به ادبیات، معماری، روان شناسی، حسابداری و علوم کامپیوتر اشاره کرد.

مدرسه تدارکاتی هارلم که با سرمایه شرکت ها و بنیادهای مختلفی تأسیس شد، در ۱۹۷۷ به دلیل رکود اقتصادیِ دهه ۱۹۷۰ درهای خود را با وجود تمامِ تلاش های عهدیه، اد کارپنتر و دیگران بست. حسین عهدیه در سال های دهه ۱۹۸۰، مدیر برنامه آموزش و پرورش دانشگاه «فردهام» شد. او در این دانشگاه در دپارتمان مطالعات امور سیاه پوستان، کلاسی درباره اسلام تدریس می کرد. عهدیه در حال حاضر مشغول نوشتن کتابی درباره «طاهره قرةالعین»، شاعر و متکلم ایرانی (۱۸۱۷ تا ۱۸۵۲) است.