سرمایه‎گذاری در ایران؛ سفری در هزارتوهای پس از تحریم

تیرماه امسال، ایران با امریکا و پنج قدرت جهان توافقی امضا کرد تا واهمه ها و نگرانی ها را در مورد میزان و توان بالقوه نظامیِ برنامه هسته ای خود فرو نشانَد. امریکا نیز در مقابل توافق کرد تا تحریم های سنگین خود را از شانه ایران بر دارد.

برای درک بهترِ مکانیسم برداشت تحریم ها و نیز خطرات و موانعی که سرمایه گذران هم چنان ممکن است با آن رو به رو شوند، «ایران وایر» با «اریک فراری» (Erich Ferrari)، مدیر شرکت «فراری و همکاران» ( Ferrari & Associates) گفت و گو کرده است. تخصص این شرکت که در واشنگتن مستقر است، تحریم های اقتصادی امریکا به سرپرستی «دفتر کنترل دارایی‌های خارجی ایالات متحده امریکا»، یکی از ارگان‌های تحت نظر«وزارت خزانه داری» این کشور است.

تا این لحظه، کدام یک از تحریم های امریکا علیه ایران برداشته شده اند و احتمال می رود کدام تحریم ها در آینده ای نزدیک برداشته شوند؟

تا کنون، تحریم ها بر اساس «برنامه اقدام مشترک» که در نوامبر ۲۰۱۳ امضا شد، برداشته شده اند. ایران به موجب آن برنامه، توانسته است تحریم های «ثانویه» را متوقف کند.
تحریم ها دو نوع هستند؛ «اولیه» و «ثانویه». تحریم های ثانویه افراد و شرکت های خارج از مرزهای امریکا را هدف خود قرار می دهند، حال آن که تحریم های اولیه به تجارت امریکا بر می گردند؛ به این معنا که امریکایی ها، اعم از شهروندان و کسانی که «گرین کارت» دارند و نیز شرکت ها و مؤسسات، از تجارت با افراد و شرکت های ایرانی منع می شوند.

به موجب «برنامه اقدام مشترک»، ایران توانست بعضی از تحریم های ثانویه را، از جمله تحریم در تجارت محصولات پتروشیمی، لغو کند. هم‎چنین توانست با تمدید مجوز، قطعات مورد نیاز هواپیما و خدمات مرتبط با هواپیماهای تجاری و مسافربری را وارد کند. از این گذشته، با برداشته شدن تحریم های ثانویه، ایران توانست سرمایه ای را که در حساب های مالیِ مؤسسات خارجی مسدود بود، به کشور بازگرداند. این سرمایه ای بود که ایران از فروش نفت به کشورهایی که این مؤسسات مالی در آن ها مستقر بودند، به دست آورده بود.

چیزی که ایران بر اساس توافق امسال از طریق «برنامه جامع اقدام مشترک» به دست آورده یا به دست خواهد آورد (در روزی که ما اسمش را «روز اجرا» گذاشته ایم و خیلی ها زمان آن را بهار ۲۰۱۶ پیش بینی می کنند)، در ادامه همین روند خواهد بود؛ یعنی ایران بسیاری از تحریم های ثانویه را لغو خواهد کرد که عمدتاً تحریم های بخش انرژی، تجارت فلزهای گران بها و طلا و مؤسسات و معاملات مالی و غیره را شامل می شود.

براساس این توافق، ایران می تواند از امریکا علاوه بر خدمات و قطعات، هواپیمای مسافربری خریداری و یا اجاره کند. امریکا نیز اجازه خواهد داد تا فرش و غذای ایرانی در داخل کشور عرضه شود. باوجود محدودیت تحریم های تجاری اولیه، شرکت های خارجی که تحت مالکیت و یا نظارت امریکا هستند، می توانند با ایران تجارت کنند؛ یعنی مثلاً اگر شما صاحب یک شرکت تابعه خارجی وابسته به یک شرکت امریکایی باشید، می توانید مجوز تجارت با ایران را بگیرید، حال آن که شرکت امریکاییِ مادر نمی تواند مستقیماً با ایران وارد تجارت شود.

بگذارید مطلب را ساده تر بیان کنم؛ با این توافق، برنامه تحریم ها به همان جایی بازگشت که در سال ۲۰۱۰ بود؛ یعنی قبل از آن که تحریم های مربوط به برنامه هسته ای ایران به اوج خود برسند.

البته ایران با این توافق اخیر، اختیارات بیش تری هم پیدا کرده است؛ مثل تمدید مجوز مربوط به هواپیماهای مسافربری. ولی به طور کلی، برگشته ایم به همان سال ۲۰۱۰.

فکر می کنید در درازمدت چه تحریم هایی سر جای خود باقی بماند؟

• تحریم های تجاری اولیه که باعث ممنوعیت افراد حقیقی و حقوقی امریکا از تجارت کالا، تکنولوژی، خدمات و انجام معاملات با ایران، واردات از ایران و تجارت در ایران می شوند، به قوت خود باقی خواهند ماند.
  در عین حال، همه تحریم های ثانویه ای که هدفش آن دسته از شرکت های خارجی است که با بعضی افراد و شرکت هایی معامله می کنند که در لیست سیاه تحریم ها قرار گرفته اند، سر جای خود باقی می مانند. منظور، شرکت ها و افرادی ایرانی هستند که توسط امریکا به دلایلی فارغ از برنامه هسته ای، تحریم شده اند؛ دلایلی مثل نقض حقوق بشر، حمایت مالی از اقدامات تروریستی و چیزهای از این قبیل.

وقتی بعضی تحریم ها برداشته شدند، از نظر شما چه چشم اندازی برای امریکایی ها و دیگر خارجی هایی که می خواهند در ایران سرمایه گذاری کنند، وجود خواهد داشت؟

• به هر حال، افراد و مؤسسات امریکایی بدون مجوزِ وزارت خزانه داری نخواهند توانست در ایران سرمایه گذاری کنند. این مجوزها هم البته لزوماً همیشه صادر نخواهند شد. ممکن است صادراتِ بعضی از محصولات، مثل محصولات فن آوری اطلاعات که مجوز کلی آن از پیش وجود داشته، افزوده شود. ولی به هر حال، افراد و مؤسسات امریکایی همین طوری نخواهند توانست وارد سرمایه گذاری با ایران شوند؛ حتی پس از اجرای توافق. البته افراد و مؤسساتِ غیرامریکایی می توانند. از این نظر، امریکایی ها نسبت به همتایان اروپایی خود مشخصاً ضرر بیش تری خواهند کرد. 

به نظر شما، سرمایه گذاران خارجی به کدام حوزه از اقتصاد ایران علاقه بیش تری نشان خواهند داد؟

• هر حوزه ای از بخش انرژی بسیار برایشان جذاب خواهد بود. از آن طرف، شکی نیست که بانک های ایران هم دسترسی بیش تری به نظام مالیِ بین المللی پیدا خواهند کرد. بنابراین، در خدمات مالی نیز فرصت هایی پیدا خواهد شد، همین طور در صنعت خودروسازی. ایران صنعت خودروسازیِ نسبتاً بزرگ و مهمی دارد. این ها سه حوزه اصلی هستند که بیش ترین توجه را به خود جلب خواهند کرد. از نگاه امریکا، تنها نکته مثبت واقعی، احتمالاً صنعت هوانوردی خواهد بود چون فرصت هایی برای فروش یا اجاره هواپیما به ایران به وجود خواهد آمد.

سرمایه گذاران خارجی ممکن است با چه چالش ها و خطراتی در ایران رو به رو شوند؟

• در ایران، مشکلات و نگرانی های زیادی در مورد مالکیت منافع وجود دارد؛ یعنی در این خصوص که فرد یا شرکتی که با آن معامله می کنید، در نهایت وابسته به کجا است و توسط چه نهادی نظارت می شود. خیلی ها می گویند - البته من درست و غلطش را نمی توانم بگویم - که بسیاری از شرکت های ایرانی در نهایت وابسته به دولت یا سپاه پاسداران هستند. در این صورت، باید اقداماتی اضافی انجام دهید تا اطمینان حاصل کنید که طرف معامله شما، تحت مالکیت یا نظارت سازمانی نیست که اجازه معامله با آن را نداشته باشید [مثل سپاه پاسداران]. 
  در مسأله مدیریت سرمایه هم نگرانی های مطرح است که آیا ارز کافی برای انجام معاملات و پرداخت های مالی وجود دارد یا نه. البته این مسأله به اندازه نکاتی که در بالا به آن اشاره کردم، اهمیت ندارد. به هر حال، احتمال زیاد این است که شاهد ورود و نه خروجِ حجم زیادی پول به ایران خواهیم بود.

چه اتفاقی می افتد اگر شرکتی دانسته یا ندانسته با سپاه پاسداران وارد تجارت شود؟

• بسته به این که دقیقاً چه فعالیتی و در چه حجم و اندازه ای انجام دهد، می تواند وارد لیست سیاه یکی از تحریم های ثانویه ای بشود که به قوت خود باقی خواهند ماند. اگر وارد لیست سیاه بشود، معنی اش این است که «مسدود» می شود. مسدود شدن یعنی این که شرکت ها و افراد امریکایی نخواهند توانست وارد هیچ فعالیت اقتصادی و به طور کلی، هیچ نوع فعالیتی با آن شرکت بشوند و دسترسی آن شرکت به تمام دارایی های خود در بانک های امریکا تا زمانی که از فهرست خارج شود، مسدود باقی خواهد ماند.

آیا حکومت ایران برداشت واقع بینانه ای از نحوه اجرای سرمایه گذاری خارجی در ایران دارد؟

• شناخت من از ایرانی ها و به خصوص مقامات حکومت ایران این است که افرادی بسیار باهوش و حواس جمع هستند. گاهی وقت ها، شعارها و تبلیغات آن ها با انتظارات و نگاه واقعی شان هم‌خوانی ندارد. البته از نظر من، این حرف در مورد هر کشور دیگری هم صادق است. ایرانی ها احتمالاً پشت درهای بسته نگاه بسیار واقع بینانه ای دارند. برای چیزی که به دنبالش بودند، مذاکره کردند و به توافق رسیدند. می دانند دنبال چه چیزی هستند.

برداشته شدن تحریم ها و سرمایه گذاری خارجی چه گونه می تواند زندگی ایرانی ها را تغییر دهد؟

• سطح زندگی را بهبود خواهد داد ولی سرعتش در ابتدا کند خواهد بود. خیلی ها شانس خود را در بازار ایران امتحان خواهند کرد. هیجان و رونق زیادی وجود دارد ولی نگرانی های زیادی هم هست. هر چه ایران بیش تر در نظام مالیِ بین المللی ادغام شود، هر چه بیش تر به دلیل صادرات، درآمدهای نفتی به دست بیاورد، به ارز بیش تری دست پیدا خواهد کرد و این قدرت ریال را هم بیش تر خواهد کرد. این به نوبه خود به ایران امکان خواهد داد کالاهای مصرفی، خوراک، دارو و تجهیزات پزشکیِ بیش تری وارد کند. این ها بر زندگی ایرانی ها تأثیری جدی خواهند گذاشت. منتها حرفم این است که احتملاً ماه ها و حتی سال ها طول خواهد کشید تا اثراتش در خیابان خود را نشان دهند.