سالگرد انتخاب حسن روحانی به عنوان رئیس جمهور ایران نزدیک است. آیا دولت یازدهم توانسته به وعده‌های انتخاباتی‌اش در زمینه گشایش فضای فرهنگی کشور و کاهش سانسور عمل کند؟ نگاهی داریم به فراز و نشیب‌های ممیزی کتاب در سالی که گذشت.
با روی کار آمدن دولت حسن روحانی انتظار می‌رفت که تغییری در سیاست‌های انقباضی وزارت ارشاد در حوزه ممیزی کتاب اتفاق بیفتد. آقای روحانی در مناظره دوم انتخاباتی، در تشریح دیدگاه‌هایش در بخش فرهنگ گفته بود: «تا زمانی که فرهنگ ما دولتی است، مسائل حل نمی‌شود. کارها را باید به اصحاب اصلی فرهنگ واگذار کنیم و دولت حامی آنها باشد.»
علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هم اواسط مهرماه ۱۳۹۲ در جلسه معارفه و تودیع معاونت فرهنگی وزارت ارشاد با انتقاد شدید از سلیقه‌ای بودن ممیزی گفت: «طبق این روال اگر قرآن هم وحی الهی نبود و این کتاب آسمانی را به دست برخی از این کارشناسان می‌دادند حتماً این کتاب رد می‌شد و می‌گفتند برخی واژه‌ها در قرآن هست که خلاف عفت عمومی است و ایراد دارد.»
ممنوع‌القلم‌ها و صریح‌القم‌ها
اولین گفت‌و‌گوی تلویزیونی حسن روحانی مدافعان سانسور کتاب را برآشفت. آقای روحانی پنجم آذرماه ۱۳۹۲ در گزارشی که از صد روز فعالیت دولتش ارائه داد، گفته بود در این صد روز نویسندگان ممنوع‌القلم به نویسندگان «صریح‌القلم» تبدیل شده‌اند. به گفته رییس جمهوری «دولت در همین ۱۰۰ روز خیلی از کتاب‌هایی را که ممنوع شده بود و می‌شد آزاد شوند، آزاد کرد.»
بهمن دری اخوی، معاون فرهنگی وزارت ارشاد در دولت دهم در واکنش به سخنان رییس جمهوری درباره نویسندگان ممنوع از قلم به خبرگزاری فارس گفت: «ما چیزی به نام نویسنده ممنوع‌القلم نداشتیم؛ یعنی نداریم و پیش از بنده هم نبود. حتی وقتی من مسئولیت را تحویل گرفتم نویسنده ممنوع‌القلم نداشتیم و در دوران ما هم چنین چیزی نبوده است.»
در دوران تصدی دری اخوی بر معاونت فرهنگی ارشاد، کتابها قلع و قمع شدند و حتی بحث توقیف ناشران نیز مطرح شده بود. او با انتقاد شدید از دولت گفته بود: «کتاب‌های معاندان هم به چاپ‌های متعدد می‌رسد چطور می‌گویند نویسنده ممنوع‌القلم شروع به کار کرده است؟»
برخوردهای سلیقه‌ای؛ جدال بین دولت و دلواپسان
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۶۷ را ملاک صدور مجوز نشر قرار داده، اما تاکنون رویکردهای دوگانه مسئولان دولت‌های مختلف در مورد این مصوبه، بارها مورد انتقاد جامعه فرهنگی و هنری کشور قرار گرفته است.
۲۵ دی ماه عباس صالحی، معاون فرهنگی وزارت ارشاد اعلام کرد که علی شجاعی صائین، یکی از مقامات دولت احمدی‌نژاد به عنوان رئیس اداره کتاب منصوب شده است. او که از سال ۸۶ به بعد به عنوان ریاست خانه کتاب را به عهده داشت، از مدافعان سانسور آثار ادبی است.
اگرچه جدال مدیران ارشاد و «دلواپسان» فرهنگ از زمان آغاز به کار دولت یازدهم تاکنون ادامه داشته، اما در آستانه برگزاری نمایشگاه کتاب تهران شاهد آرامشی نسبی بودیم. از نشر چشمه رفع تعلیق شد، اما در همان حال از شرکت در نمایشگاه کتاب تهران محروم شد که بهانه به دست محافظه‌کاران نیفتد.
۱۰ روز پیش از آغاز نمایشگاه کتاب، وزیر ارشاد در نخستین نشست هیأت نظارت بر کتاب گفت: «می‌توان با تمهیدات لازم چاپ کتاب از سوی برخی از ناشران که سابقه تخلف ندارند یا نهادها و شخصیت‌هایی را که نیاز به ممیزی و نظارت وزارت ارشاد ندارند به خود آنها سپرد و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بیشتر بر سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی تمرکز کند.»
محمود آموزگار، دبیر اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران اما در واکنش به این سخنان وزیر ارشاد، در گفت و گو با خبرگزاری دانشجویان ایران، ایسنا گفت: «مادامی که حتی درباره استفاده از یک کلمه ابهام‌ها و اختلاف‌نظرها و تفسیرهای مختلفی وجود دارد، گمان نمی‌کنم هیچ ناشری مسئولیت ممیزی انتشار کتابها را قبول کند.»
محمود آموزگار در این گفت‌و‌گو تأکید کرده بود که اگر قرار است ممیزی به ناشران سپرده شود، در وهله نخست می‌بایست مقرارتی وضع کرد که به موجب آن حقوق و وطایف ناشران مشخص شده باشد. با این‌حال در مراسم گشایش نمایشگاه کتاب تهران، حسن روحانی، رییس جمهور ایران گفت: «باید تشخیص خوب و بد را به صاحب‌نظران واقعی واگذار کنیم و بدانیم هیچ‌کس در ممیزی بالاتر از وجدان عمومی و افکار عمومی نیست.»
رئیس جمهوری تأکید کرده بود که صاحبان فرهنگ نیاز به ارشاد و گشت ارشاد ندارند. «آنها باید بگذرند و عبور کنند و تماشا کنند و چون صاحب اندیشه و فکر و فرهنگ‌اند دیگران را ارشاد کنند.»
سخنان رئیس‌جمهور با واکنش تند اصولگرایان مواجه شد. علیرضا زاکانی، نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی در گفت‌و‌گو با خبرگزاری دانشجویان ایران، ایسنا گفته بود نظرات حسن روحانی درباره ممیزی برخلاف نظر آیت‌الله خمینی است.
حجت‌الله سالک، رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس نیز گفت: «ممیزی قانون دارد و ما نمی‌توانیم اجازه دهیم که فکرهای آلوده به ذهن و فکر مردم وارد شوند، کمااین‌که هیچ کشوری از جمله آمریکا، فرانسه و غیره هم این اجازه را نمی‌دهند.»
در همین حال، به نظر می‌رسد اهالی فرهنگ با درک شرایط موجود، مطالبات حداقلی را بر خواسته‌های حداکثری مقدم می‌شمرند. خشایار دیهیمی، نویسنده و مترجم در گفت و گو با خبرگزاری کتاب ایران، ایبنا گفته است: «حذف کل دستگاه ممیزی در وزارت ارشاد شعاری بیش نیست. این کار شدنی نیست و اگر هم شدنی باشد، وضعیت را دشوارتر و دعواها را حادتر خواهد کرد.»
گلایه‌های درگوشی ناشران
با وجود جدال‌های تند سیاسی در یک سال گذشته بر سر چگونگی سانسور کتاب، ناشران می‌گویند تغییر محسوسی در روند ممیزی به وجود نیامده است. یک ناشر که نمی‌خواست نامش فاش شود به ایران‌وایر گفت: «با آمدن عباس صالحی امیدوار بودیم که وضع صدور مجوزها تغییر کند. اما ما تا به حال که تغییری نداده‌ایم. شاید قرار است در آینده این اتفاق بیفتد.»
به گفته او حتی زمان صدور مجوزها هم به طور آشکار کاهش نیافته. فقط از تعداد کتاب‌هایی که «غیر قابل چاپ» اعلام می‌شوند کمتر شده. با این‌حال تعداد اصلاحیه‌هایی که به کتابها تعلق می‌گیرد همچنان زیاد است.
یک ناشر دیگر که در چهار سال گذشته با مشکلات زیادی روبه‌رو شده بود، به ایران وایر گفت: «هیچ امیدی نیست. اینها فقط حرف می‌زنند. هنوز هم همان اصلاحات مضحک را بر کتابها اعمال می‌کنند.»
یوسف علیخانی، مدیر نشر آموت که در نمایشگاه کتاب تهران به عنوان ناشر برگزیده انتخاب شد، در گفت‌و‌گو با خبرگزاری کار ایران، ایلنا درباره تغییر در سرعت اعظای مجوز به کتاب‌های آموت گفته است: «سال‌هاست که چیزی تغییر نمی‌کند. صدور مجوزها مثل قبل است.»
«خوشگل» حذف شود
در این میان نویسندگان و مترجمان نیز همچنان از سانسور آثار ادبی گلایه‌مندند. خشایار دیهیمی، مترجم آثار ادبی درباره سختگیری در ممیزی کتابها به خبرگزاری دانشجویان ایران، ایسنا گفته است: «می‌گویند واژه خوشگل باید حذف شود، حتی از عبارت "کمد خوشگل"! مشخص نیست چه ممیزهایی این کتابها را می‌خوانند که به چنین نتایجی می‌رسند.»
لیلی گستان، یکی دیگر از مترجمان شناخته شده نیز گفته است: «برای یک کتاب من که تجدید چاپ است به قدر دو برابر خود کتاب اصلاحی فرستاده‌اند، که باید آن ایرادها را بخوانید و قاه قاه بخندید و بعد به ابعاد فاجعه آن هشت سال بیشتر پی ببرید. برای خنده یک نمونه را می‌آورم: "دست رد بر سینه‌اش زد..." اصلاحی آمده که این را بردارید و به جای "سینه" چیز دیگری بگذارید. خنده‌دار نیست؟»
فرخنده آقایی، نویسنده نیز دل پری از وزارت ارشاد و دولت آقای روحانی دارد. او به خبرگزاری دانشجویان ایران، ایسنا گفته: «نزدیک به یک سال از انتخابات می‌گذرد ولی هیچ اتفاقی در وزارت ارشاد نیفتاده است. هنوز فضای خوف و وحشت بین نویسنده و ارشاد وجود دارد.»
او درباره تجربه شخصی‌اش از ممیزی گفت: «کتابی با عنوان "ما سه نفر بودیم" دارم که سه سال است ممنوع شده و به دلایل خنده‌داری غیر قابل چاپ اعلام شده است اصلاحیه‌ها خنده‌دار و باعث تفریح و خنده است.»
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر